Metot, bilinmeyen bir Ģeyi bulup ortaya çıkarmak veya bilinen bir Ģeyi baĢkalarına gösterip ispat etmek için düĢünceleri doğru ve sistematik bir Ģekilde sıralamak ve kullanmak sanatıdır.22
Diğer bir ifadeyle metot, araĢtırma yolu ile
17 www.tuik.gov.tr (09.04.2019) 18 www.nüfusu.com (09.04.2019) 19 www.tuik.gov.tr (09.04.2019)
20 AltunıĢık, CoĢkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, a.g.e., s. 141 21 AltunıĢık, CoĢkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, a.g.e., s.141
bulunup ortaya konabilecek somut sebep- sonuç iliĢkilerini ve (mümkün olduğu hallerde) bu iliĢkilerin temelinde yer alan soyut ilmi kanunları tespit edebilmek için izlenmesi gereken yol anlamına gelir.23
Metotlar, genel ve özel olmak üzere ikiye ayrılır. Genel metotlar, tümevarım, tümdengelim ve analoji olmak üzere tüm bilimler tarafından ortaklaĢa kullanılır. Bütün ilimlerin ortaklaĢa kullanmak zorunda oldukları genel metotlar yanında her bilimin kendine özgü metot ve bilgi toplama teknikleri de mevcuttur. Zaten bilimlere felsefeden bağımsızlıklarını kazandıran da bu metotları olmuĢtur.24
Özel metotlar ise dokümantasyon metodu, deney metotları, tasvir metodu ve sosyometridir.
Metodun bir alt birimi olan yöntem ise, bir sorunu çözmek, bir deneyi sonuçlandırmak, bir konuyu öğrenmek ya da öğretmek gibi amaçlara ulaĢmak için bilinçli olarak seçilen düzenli yoldur.25
Sosyal bilimlerde seçilen bu düzenli yollar, deneysel araĢtırma yöntemleri, alan araĢtırması yöntemi, tanıtıcı araĢtırma yöntemi ve istatistik araĢtırma yöntemi olmak üzere sınıflandırılır.
Teknik ise yönteme veri toplama araçlarıdır. Toplanan veriler ya nitel ya da niceldir. AraĢtırmacı, verilerini toplarken yöntem ve tekniklerden sadece birini kullanmak zorunda değildir. AraĢtırmanın niteliği gereği birden çok tekniğin kullanılabileceği bir teknik geliĢtirilebilir ve buna uygun veriler toplanabilir.26
Kars il merkezinde yaĢayan Caferi Mezhebi mensupları üzerinde yapmıĢ olduğumuz araĢtırmanın yöntem ve teknikleri Ģu Ģekildedir:
Ġslam dinin zuhurundan baĢlayarak günümüze kadar ġii-Ġmamiyye-Caferilik konulu literatür taraması yapılmıĢtır. Alan araĢtırması yöntemi ile mezhep mensupları 18 aylık bir süre zarfında gözlemlenerek hipotezler kurulmuĢtur. Tanıtıcı araĢtırma yöntemiyle mezhebin dini hayatının, sosyal hayatının ve Muharrem ayı etkinlikleri ile yas kültürünü gözlemlendi. Çünkü tanımlayıcı araĢtırmanın amacı bir örgüt, birey, grup, durum veya olgunun düzgün bir portresini çizmektir.27
AraĢtırmanın nicel bölümünde ise tasvir metodunun özel bir Ģekli olan survey (anket) tekniğini kullanılmıĢtır. Survey, objelerin, olay ve olguların, kavramların ne
23 Amiran Kurtkan Bilgeseven, Sosyal Ġlimler Metodolojisi, Ġstanbul, 1989, s.3 24 Arslantürk, Amman, a.g.e., s.44
25
Özcan Demirel, Eğitimde Program GeliĢtirme, 12 Baskı, Pegem Akademi Yay., 2009, Ankara, s.167
26 AltunıĢık, CoĢkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, a.g.e., s.70 27 AltunıĢık, CoĢkun, Bayraktaroğlu, Yıldırım, a.g.e., s.69
olduklarını açıklamaya çalıĢır, mevcut durumları, Ģartları ve özellikleri olduğu gibi ortaya koymaya çalıĢır.28
AraĢtırmada cevaplayanın ve araĢtırmacının yönettiği geleneksel anket türünü kullanılmıĢtır. Anket 10 bölüm halinde hazırlanarak, anketin A Bölümünde cinsiyet, yaĢ, eğitim durumu, meslek, aylık gelir, kendini ifade etme biçimi, yakın oturduğu veya ibadet etmeyi tercih ettiği cami, Muharrem ayında gerçekleĢtirilen faaliyetlere katılım değiĢkenlerine; B Bölümünde kimlik olgusuna; C bölümünde Ġnanç esaslarına; D bölümünde ibadetlere; E bölümünde nüfus, yerleĢim ve ekonomiye; F bölümünde ibadethanelere; G bölümünde din adamlarına; H bölümünde din eğitimine; I bölümünde Muharrem ayında gerçekleĢtirilen yas faaliyetlerine ve Ġ bölümünde ise yas ritüellerini konu edinen sorular yer almaktadır. Anket toplamda 70 sorudan oluĢmuĢtur.
Anketin soru tipleri ise cevaplayanlara bir listeden kendilerine uygun olanları seçmelerini söyleyen "liste"; cevaplayanın belirlenen kategorilerden sadece birini seçebileceği "kategori" ve özellikler hakkında tam- yaklaĢık bir sayıyı ifade eden bir cevap istendiğinde sorulan "nicelik" Ģekildedir.29
Ayrıca bazı sorularda "diğer" seçeneğini de kullanarak açık uçlu cevaplara da imkân tanınmıĢtır.
Ön anket çalıĢmasında her yaĢ grubundan bir kiĢiye anket uygulanmıĢ ve gerekli düzenlemeler yapılmıĢtır. Anket uygulaması 1-5 Nisan 2019 tarihinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Anket uygulaması için Kars il merkezinde yaĢayan Caferi mezhebi mensuplarından 6'sı kız 14'ü erkek 20 kiĢilik bir anketör ekibi oluĢturulmuĢtur. Öncelikle 20 kiĢilik anketör ekibine anket uygulaması yapılarak çalıĢmanın içeriği hakkında bilgi verilmiĢtir. Her anketörden ailelerine ve 20 kiĢiye tamamlayacak Ģekilde komĢularına anket uygulaması için 20 anket formu verilmiĢtir. Anket uygulaması yapıldıktan sonra, anketler taranmıĢ ve 37 anket geçersiz sayılmıĢtır. 363 anket formu önceden belirlenen tahmini örneklem yaĢ grubuna göre sınıflandırılmıĢtır. 150 adet anket formu da 15- 24 erkek, 15- 24 kadın, 25-34 erkek, 25- 34 kadın ve 45- 54 kadın yaĢ aralığında katılımcı sayısının az olmasından dolayı anketörlerden sadece bu yaĢ aralığında ve cinsiyette olan mezhep mensuplarına anket
28 Arslantürk, Amman, a.g.e., s.50
uygulamaları istenmiĢtir. Ġstenen yaĢ aralığında doldurulan anketlerden 13 tanesi geçersiz sayılmıĢtır.
Son olarak, Ġstatistiksel yöntemle de survey ile ulaĢılan verilerden mezhep mensuplarının cinsiyet, yaĢ, eğitim durumu, mesleki durum, aylık gelir, kimlik olgusu ve yakınında oturduğu ya da ibadet etmeyi tercih ettiği cami, Muharrem ayı yas faaliyetlerine katılımlarına göre meydana gelen değiĢim incelenmiĢtir.
Kullanılan teknikler hususunda, mezhep mensuplarını 18 aylık bir süre zarfında, arkadaĢlık, öğrenci- öğretmen, komĢu gibi birçok nedenle iletiĢime geçilmiĢtir. Ayrıca ön çalıĢma olarak Caferi Cami Ahundları ile görüĢülerek din eğitimleri, sosyal hayatları ve Caferi Camilerinde gerçekleĢen faaliyetler hakkında bilgi alınmıĢtır. Kars merkezde bulunan üç Caferi cami gezerek incelenmiĢtir. Mezhebin ibadetlerine ve Muharrem faaliyetlerine katılımlı gözlemle iĢtirak edilmiĢtir. Bunun yanında cami derneklerinden ilmihal kitapları alınarak mezhebin Fürû'unu ve usulü de incelenmiĢtir.