132
133
ġekil 4.2 ġanlıurfa Karacadağ arazi örtüsü haritası ve ağırlıklandırılmıĢ düğüm noktalarının mekânsal dağılımı
Tekli ve çoklu EH ağlarının analizleri ağ iĢlevi açısından farklı sonuçlar vermiĢtir (Çizelge 4.1). Tekli EH ağları ayrı ayrı analiz edildiğinde, değerlendirmeye alınan üç EH kategorisine (besin tedariki, erozyon kontrolü ve görsel peyzaj etkisi) ait düğüm noktalarının tamamının değerlerinin 0 olduğu görülmektedir. Bu durumda ağ bağlantısına hangi düğüm noktasının ne derece katkıda bulunduğu konusunda yeterli bilgiye ulaĢılamamaktadır. Tekli EH ağları çok katmanlı bir ağ oluĢturmak için birleĢtirildiğinde, üç ayrı EH kategorisinin her birine ait düğüm noktalarının, çoklu EH ağ bağlantısına farklı derecelerde katkılarının olduğu görülmüĢtür. En yüksek değer 31.90 iken en düĢük değer 0.09‟dur.
134
Çoklu EH ağına ait merkezilik değerleri, çalıĢma alanında bulunan ve besin tedarik hizmetini temsil eden doğal çayırların diğer düğüm noktalarına göre ağ üzerinde daha büyük bir etki yaratma eğiliminde olduğunu göstermektedir. 31.90 merkezilik değeri ile en yüksek bağlantılılığa sahip olan düğümün Kollubaba Tepesi‟nin batısındaki doğal çayırları temsil eden “mera8” düğümüdür. Bu düğüm noktasının mera kalite derecesinin “iyi”
olduğu ve böylelikle erozyon kontrolü ekosistem hizmetine katkıda bulunduğu; diğer mera düğümleri ile olan bağlantılılığın yanında geven topluluklarında yapılan arıcılık faaliyetlerinin 7 km yarı çaplı etki alanı içinde yer alması sebebi ile de besin tedariki hizmetine de diğer mera düğümlerine kıyasla daha fazla katkısının olduğu görülmüĢtür.
Burada yer alan doğal çayırlar besin tedariki konusunda yöre halkına sağladığı faydanın yanında küçükbaĢ hayvancılıkla uğraĢan göçerler için de önemli alanlardır. Öte yandan düğüm noktası, Karacadağ endemik bitkilerinin ve estetik değere sahip süs bitkilerinin yoğunlaĢtığı alan içerisinde yer almaktadır. Bu sayede görsel peyzaj etkisi hizmeti açısından da çoklu EH ağındaki bağlantılılığa yüksek derecede katkı sağlamaktadır.
Çoklu EH ağında bağlantılılık derecesi yüksek olan düğüm noktaları arasında (merkezilik değerleri 31.90-18.44 arasında olan) geven toplulukları ve taĢlık alanların sayıca fazla olduğu görülmektedir. 25.09 merkezilik değeri ile geven toplulukları ve taĢlık alanlar arasında en yüksek bağlantılılığa sahip olan “geven-taĢlık7” düğümü Ġleri Köyü ve Kollubaba Tepesi arasında yer almaktadır. Buradaki geven toplulukları ve taĢlık alanlar erozyon kontrolü hizmeti açısından diğer geven toplulukları ve taĢlık alanlarla bağlantılıdır.
Öte yandan bu alan özellikle Ġleri Köyü‟nde göçer arıcılıkla uğraĢanlar için geven balı üretimi konusunda katkı sağlamakta ve besin tedarik hizmetini desteklemektedir. Geven toplulukları arasında korunarak kalabilmiĢ soğanlı-yumrulu ve endemik bitkiler de bu alan içinde yer almaktadır. Dolayısı ile bu düğüm noktası görsel peyzaj etkisi ile de ağ bağlantılılığına katkı sağlamaktadır. Tüm bu özellikleri ile “geven-taĢlık7” düğüm noktası çoklu EH ağına yüksek derecede bağlılık göstermektedir.
Görsel peyzaj etkisine sahip olan düğüm noktaları arasında çoklu EH ağı bağlantılılığına en fazla katkıyı “görsel14” düğüm noktası sağlamaktadır. Bu düğüm, çalıĢma alanının
135
güneydoğusunda yer alan Karacadağ Ağaçlandırma Uygulama Proje Sahası‟nı temsil etmektedir ve merkezilik değerleri 19.15‟tir. Sahip olduğu flora ve fauna özelliklerinin yanında alana hâkim bir konumda olan ağaçlandırma sahası görsel peyzaj etkisi ile ağa katkı sağlamaktadır. Saha Bunun yanında alandaki erozyon kontrolüne olumlu yönde etkisi ile geven toplulukları ve taĢlık alanlarla bağlantılıdır.
Arısu, Dibekdüzü, Karacadağ, Ġleri, Eğrice, Ekili ve Söylemez köyleri yakınında yer alan taĢlık tarım arazileri 6.78 merkezilik değerleri ile ağ bağlantılılığı konusunda eĢ değerlere sahiptirler.
ÇalıĢma alanında faydalanıcılar tarafından sulama amacı ile kullanılan ancak tez çalıĢması kapsamında kültürel ekosistem hizmeti sınıfında değerlendirmeye alınan sulama göletlerinin merkezilik değerleri 0.21 olarak hesaplanmıĢtır. Sulama göletleri düğüm noktaları yalnızca görsel peyzaj etkileri ile bağlantılılığa katkı sağlamaktadırlar. Bunun dıĢında besin tedariki ve erozyon kontrolü hizmetlerine herhangi bir katkıları bulunmamaktadır. Bu nedenle çoklu EH ağına bağlantılılık dereceleri düĢüktür.
Bağlantılılığa en az katkısı olan düğüm noktalarından biri de “görsel12” ile temsil edilen Karacadağ Kayak Merkezi‟dir. ġanlıurfa ve Diyarbakır illeri için bölgenin tanıtılmasında önem taĢıyan, turizmle beraber ekonomik getiriye sahip olan kayak merkezinin ekosistem hizmetlerinin değerlendirmesinin yapıldığı çok katmanlı bir ağ içinde bağlantılılık değeri düĢük çıkmıĢtır. Yalnızca görsel peyzaj etkisi ile ağa katılan düğüm noktasının besin tedariki ve erozyon kontrolü hizmetlerine herhangi bir katkısı bulunmamaktadır. Bu nedenle çoklu EH ağına bağlantılılık derecesi düĢüktür. Karacadağ Kayak Merkezi‟ne ait merkezilik değerleri 0.21 olarak hesaplanmıĢtır.
136
Çizelge 4.1 Tekli ve çoklu EH ağlarında düğüm noktalarına ait merkezilik değerleri
TEKLĠ EH AĞI ÇOKLU EH AĞI
BETWEENNESS CENTRALITY DEĞERĠ BETWEENNESS CENTRALITY DEĞERĠ
mera8 Doğal çayırlar Besin 0.00 31.90
mera9 Doğal çayırlar Besin 0.00 29.58
geven-taşlık7 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 25.09
görsel14 Ağaçlandırma sahası Görsel peyzaj 0.00 19.15
geven-taşlık6 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 18.44
geven-taşlık8 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 18.44
mera6 Doğal çayırlar Besin 0.00 8.09
mera7 Doğal çayırlar Besin 0.00 8.09
görsel2 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel3 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel5 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel7 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel9 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel10 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel11 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
görsel15 Tarım arazisi Görsel peyzaj 0.00 6.78
geven-taşlık5 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 3.09
mera2 Mera Besin 0.00 3.07
mera11 Doğal çayırlar Besin 0.00 3.07
görsel13 Orman Görsel peyzaj 0.00 1.92
mera1 Mera Besin 0.00 0.75
mera3 Mera Besin 0.00 0.40
mera4 Doğal çayırlar Besin 0.00 0.40
mera5 Doğal çayırlar Besin 0.00 0.40
mera10 Mera Besin 0.00 0.40
görsel1 Gölet Görsel peyzaj 0.00 0.21
görsel4 Islak alan Görsel peyzaj 0.00 0.21
görsel6 Gölet Görsel peyzaj 0.00 0.21
görsel8 Gölet Görsel peyzaj 0.00 0.21
görsel12 Kayak merkezi Görsel peyzaj 0.00 0.21
geven-taşlık1 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 0.09
geven-taşlık2 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 0.09
geven-taşlık3 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 0.09
geven-taşlık4 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 0.09
geven-taşlık9 Geven topluluğu ve taşlık Erozyon kontrolü 0.00 0.09
DÜĞÜM ADI DÜĞÜM TĠPĠ EH TĠPĠ
136
137
Bağlantılılığa etki derecesi ekosistem hizmeti tipi bakımından incelenecek olursa
“düzenleyici hizmet” olarak ele alınan erozyon kontrolü hizmetinin, 3 düğüm noktasına ile temsil edildiği görülmektedir. Bu noktaların toplam merkezilik değerleri 61.97 olarak hesaplanmıĢtır. ÇalıĢma alanının tipik bir bozkır karakterini taĢıdığı düĢünüldüğünde toprak yapısını koruyabilmesi adına geven topluluklarının ve taĢlık alanların bulunduğu bu noktalar önem taĢımaktadır. Düzenleyici hizmetlerden sonra en yüksek bağlantılılık derecesine sahip ekosistem hizmeti tipi toplam 61.48 merkezilik değerlerine ile 2 düğüm noktası tarafından temsil edilen “tedarik hizmetidir”. ÇalıĢma alanında temel geçim kaynağının hayvancılık olması sebebiyle besin tedariki sağlayan bu iki mera düğümü önem taĢımaktadır. Son sırada 19.15 merkezilik değerlerine sahip 1 düğüm noktası ile
“kültürel hizmeti” temsil eden görsel peyzaj etkisi hizmeti yer almaktadır (ġekil 4.3).
ġekil 4.3 Çoklu EH ağında ekosistem hizmet tiplerinin temsiliyet durumu
138