Karacadağ bozkır ekosistemi için çoklu ekosistem hizmetleri ağının

115

3.2.2 Karacadağ bozkır ekosistemi için çoklu ekosistem hizmetleri ağının

116

Yapılan literatür taraması ve NGT çalıĢması sonrasında elde edilen bilgiler doğrultusunda çoklu ekosistem hizmetleri ağının oluĢturulması için gereken düğüm noktalarının seçiminde Karacadağ bozkırlarını temsil eden peyzaj bileĢenleri belirlenmiĢtir. Bu bileĢenler;

 Meralar

 Tarım arazileri

 Geven toplulukları

 TaĢlık alanlar

 Kalıntı ağaçlık alanlar

 Akarsular

 Sulama göletleri

 Bal ormanı

 Ağaçlandırma alanı ve

 Kayak merkezidir.

ÇalıĢma alanında yaĢayanların geçim kaynağı ağırlıklı olarak hayvancılığa dayanmaktadır.

Önceleri büyükbaĢ hayvancılık meralarda yerli ırklarla (Yerli kara, Güney Anadolu Kırmızısı gibi) yapılırken günümüzde ahırlarda yaĢayan yabancı ırklar (Simental sığır ırkı) yetiĢtirilmeye baĢlanmıĢtır. BüyükbaĢ hayvancılık faaliyetleri ahırlarda yapılırken küçükbaĢ hayvancılık (ivesi ve zom koyun ırkı ile) meralarda yapılmaya devam edilmektedir. Bu nedenle oluĢturulacak çoklu ekosistem hizmetleri ağının ilk düğüm noktası tipi olarak küçükbaĢ hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı meralar seçilmiĢtir. Meralara, tedarik hizmetlerinden “besin tedariki” hizmeti değeri atanmıĢtır.

ÇalıĢma alanında doğal peyzaj özelliklerinin yanında aĢırı otlatma sonucu ortaya çıkan geven toplulukları bulunmaktadır. Bu alanlar Karacadağ bozkırlarının karakterini kuvvetli bir Ģekilde yansıtmaktadır. Öte yandan kimi alanlar sadece geven toplulukları ile örtülmüĢtür ve toprak bu sayede tutulmaktadır. Bu alanlar tozlaĢmayı sağlama ve geven bitkilerinin arasında korunarak kalabilmiĢ soğanlı-yumrulu bitkileri barındırmanın yanında

117

özellikle erozyon kontrolü açısından önem taĢımaktadır. Geven topluluklarının bulunduğu alanlar zaman zaman taĢlık alanlarla bir mozaik oluĢturmaktadır. Bu alanlar, taĢların suyu tutup yavaĢlatarak toprağa geçirmesi sayesinde erozyon kontrolünün daha yüksek derecede sağlandığı alanlardır. Bu nedenle geven toplulukları ve taĢlık alanlar çoklu ekosistem hizmetleri ağının ikinci düğüm noktası tipi olarak seçilmiĢtir. Bu alanlara, düzenleyici hizmetlerden “erozyon kontrolü” hizmeti değeri atanmıĢtır.

OluĢturulacak çoklu ekosistem hizmetleri ağının son düğüm noktası tipi olarak görsel peyzaj etkisi yüksek olması ile ziyaretçi çeken alanlar seçilmiĢtir. Bu alanlar; Karacadağ Kayak Merkezi, su yüzeyleri (göletler), ağaçlandırma sahası ve bal ormanıdır. Bunun yanında çalıĢma alanındaki bazalt kayaların kimi tarım arazilerinin içinde ve sınırında kümeler halinde yığılması sonucunda görsel peyzaj etkisi ile ziyaretçi çekme potansiyeline sahip alanlar oluĢmuĢtur. Bu nedenle bu tip tarım arazileri de bu gruptaki düğüm noktası tipine dâhil edilmiĢtir. Bu düğüm noktalarına kültürel hizmetlerden “görsel peyzaj” hizmeti değeri atanmıĢtır. Karacadağ bozkır ekosistemleri için oluĢturulacak ağda değerlendirmeye alınan ekosistem hizmetleri düğüm noktaları ve bağlantılıklara ait özellikler ġekil 3.12‟de verilmiĢtir.

118

Çizelge 3.12 Karacadağ bozkır ekosistemleri için ekosistem hizmetleri düğüm noktaları ve bağlantılıklar

Tez çalıĢması kapsamında seçilen her bir ekosistem hizmeti tipi için sınırlı sayıda bileĢen ele alınabilmektedir. Bu nedenle, daha önce belirlenmiĢ olan ve Karacadağ bozkırlarını temsil eden peyzaj bileĢenleri arasında yer alan kalıntı ağaçlık alanlar ve akarsular bu çalıĢma kapsamında değerlendirmeye alınmamıĢtır.

Düğüm noktalarının mekânsal seçiminde, CORINE 2012 verileri ve dört farklı tarihte yapılan arazi gezilerinden elde edilen veriler yönlendirici olmuĢtur. ÇalıĢma alanına ait arazi örtüsü haritası ve düğüm noktalarının mekânsal dağılımı ġekil 3.15‟te verilmiĢtir.

ÇalıĢma alanı üzerinde homojen dağılıma sahip noktalar seçilmeye çalıĢılmıĢtır. Besin tedarik hizmetini temsil eden 11 nokta, erozyon kontrolü hizmetini temsil eden 9 nokta ve görsel peyzaj etkisi hizmetini temsil eden 15 nokta belirlenmiĢtir.

119

ġekil 3.15 ġanlıurfa Karacadağ arazi örtüsü haritası ve düğüm noktalarının mekânsal dağılımı

Belirlenen düğüm noktalarının haritalanması ve analiz edilmesi için noktalara ait bilgiler Graph Commons platformuna yüklenmiĢtir (ġekil 3.16).

120

ġekil 3.16 Düğüm noktalarının Graph Commons platformundaki görünümü

Belirlenen düğüm noktaları arasındaki bağlantılılık durumunu ortaya koymak için 9 bağlantı tipi önerilmiĢtir. Bu bağlantılar mekânsal ve ekolojik bağlantılılıkları içermektedir.

1., 5. ve 9. bağlantılar aynı tip ekosistem hizmetlerini destekleyen düğüm noktaları arasındaki iliĢkiyi ortaya koyarken; 2., 3., 4., 6., 7. ve 8. bağlantılar farklı ekosistem hizmetlerini destekleyen düğüm noktalarının birbirleri ile olan iliĢkilerini temsil etmektedir.

121

1. bağlantılılıkta, mera düğümlerinin kendileri bağlantı olarak alınmıĢtır. Bağlantı ağırlığı olarak meralardan elde edilen “verim” değeri önerilmiĢtir (ġekil 3.17).

ġekil 3.17 1. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

122

2. bağlantılılıkta, geven topluluklarının bulunduğu taĢlık alanların besin tedarik hizmetine, alanda yapılan bal üretimi ile katkı sağladığı düĢünülmüĢtür. Bu nedenle çalıĢma alanı içinde yer alan ve bal üretimi yapılan Ġleri ve Eğriçay köylerinin Karacadağ eteği tarafında yer alan geven toplulukları düğüm noktaları olarak seçilmiĢtir. Öte yandan alanda kullanılan arı ırkı 7-8 km yarıçapında bir etki alanına sahiptir. Bu nedenle seçilen geven toplulukları düğüm noktalarına 7 km yarıçapında zonlama yapılmıĢ (ġekil 3.19) ve bu alan içine giren meraların da bal verimliliğine katkı sağladığı düĢünüldüğünden zon içindeki mera düğümleri de bu bağlantılılık tipine dâhil edilmiĢtir. Etki alanı içine giren meraların kalite derecesi düğüm noktasının ağırlığı olarak belirlenmiĢtir (ġekil 3.18).

ġekil 3.18 2. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

123

ġekil 3.19 Bal üretimi yapılan geven topluluklarına uygulanan zonlama

124

3. bağlantılılıkta, kültürel hizmet düğüm noktalarından tarımsal araziler seçilmiĢtir. TaĢ kümelerinin yer aldığı tarımsal arazilerde yapılan bitkisel üretim besin tedarik hizmetine katkı sağlamaktadır. Düğüm noktasının ağırlığı seçilen tarımsal arazideki bitkisel üretimin verimliliği ile belirlenmektedir. Öte yandan çalıĢma alanı içinde yer alan bal ormanı da besin tedariki hizmetine katkı sağladığı için bu bağlantılılık tipine dâhil edilmiĢtir (ġekil 3.20).

ġekil 3.20 3. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

125

4. bağlantılılıkta, mera düğümlerinin erozyon kontrolü hizmetine sağlık durumu ile katkıda bulunacağı düĢünülmüĢtür. Mera düğümünün “sağlık” durumu ne kadar iyiyse erozyon kontrolüne katkısı da o derece büyük olacaktır. Bu da seçilen mera düğümünün bağlantılılıktaki ağırlığını belirlemektedir (ġekil 3.21). Ancak yapılan literatür taraması sonucunda alandaki meraların “sağlık” durumları konusunda bilgiye ulaĢılamamıĢ, bu nedenle “kalite” dereceleri bağlantı ağırlığı olarak değerlendirmeye alınmıĢtır.

ġekil 3.21 4. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

126

5. bağlantılılıkta, geven toplulukları ve taĢlık arazilerin kendi arasındaki iliĢkilerine bakılmaktadır. Bağlantılılık erozyon kontrolüne olan katkı ile iliĢkilidir. Bu nedenle düğüm noktalarının kendisi bağlantılılık için seçilmiĢtir. Bağlantı ağırlığı bitki ve taĢlık alan yoğunluğu ile iliĢkilendirilmiĢtir (ġekil 3.22).

ġekil 3.22 5. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

127

6. bağlantılılık tipinde, kültürel hizmet düğüm noktalarından ağaçlandırma sahası seçilmiĢtir. Ağaçlandırma sahasının sahip olduğu bitki örtüsü ile erozyon kontrolü hizmetine katkı sağlayacağı düĢünülmüĢtür (ġekil 3.23).

ġekil 3.23 6. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

128

7. bağlantılılıkta, otlatılmayan/az otlatılan mera düğümleri önerilmiĢtir. Bu meralarda otlatma baskısından korunarak kalabilmiĢ özel bitki türlerinin bulunma olasılığı yüksektir.

Bu türlerin bulunduğu meraların görsel peyzaj etkisine katkıda bulunacağı düĢünüldüğünden bu bağlantılılık tipine dâhil edilmiĢlerdir. Mera düğüm noktalarının;

Karacadağ Kayak Merkezi, su yüzeyleri (göletler), ağaçlandırma sahası, bal ormanı ve kümelenmiĢ taĢların yer aldığı tarım arazileri ile bağlantılılığı için düğüm noktaları arasındaki yollara ve bu yolların kullanım yoğunluğuna (yol derecesi) bakılacaktır (ġekil 3.24).

ġekil 3.24 7. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

129

8. bağlantılılık tipinde geven toplulukları ve taĢlık araziler ile görsel peyzaj hizmeti iliĢkilendirilmiĢtir. Geven bitki topluluklarının arasında korunarak kalabilmiĢ ve bölgede ender görülen soğanlı-yumrulu bitkileri görsel peyzaj hizmetine katkıda bulunacağı düĢünüldüğünden bu alanlar bu bağlantılılık tipine dâhil edilmiĢlerdir. Geven ve taĢlık alan düğüm noktalarının; Karacadağ Kayak Merkezi, su yüzeyleri (göletler), ağaçlandırma sahası, bal ormanı ve kümelenmiĢ taĢların yer aldığı tarım arazileri ile bağlantılılığı için düğüm noktaları arasındaki yollara ve bu yolların kullanım yoğunluğuna bakılacaktır (ġekil 3.25).

ġekil 3.25 8. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

130

9. bağlantılılık tipinde görsel peyzaj etkisine sahip olan ve ziyaretçi çeken Karacadağ Kayak Merkezi, su yüzeyleri (göletler), ağaçlandırma sahası, bal ormanı ve kümelenmiĢ taĢların yer aldığı tarım arazileri arasındaki iliĢki değerlendirilmiĢtir. Bağlantı, ziyaretçi odaklı düĢünüldüğünden düğüm noktaları arasındaki yollar ile iliĢkilendirilmiĢtir. Düğüm ağırlığını ziyaretçi sayısı belirlerken bağlantı ağırlığını yolların kullanım yoğunluğu belirlemektedir (ġekil 3.26).

ġekil 3.26 9. bağlantı tipine ait düğüm noktaları ve bu noktalar arasındaki bağlantılar

Önce aynı tip ekosistem hizmetlerinin arasındaki bağlantılılığın kurulması daha sonra her birinin bir diğeri ile iliĢkisine bakılarak farklı ekosistem hizmetleri arasındaki bağlantılılığın ortaya konulması ile çoklu EH ağı oluĢturulmuĢtur (ġekil 3.27). Bu ağ, mekânsal ve ekolojik bağlantılılıkları içermektedir.

131

ġekil 3.27 Tekli ve çoklu ekosistem hizmetleri ağının oluĢturulması

132