Anne Baba Tutumları

Anne-baba-çocuk iliĢkisi, temelde anne babanın tutumlarına bağlıdır. Çocuklar arasında uyum bozukluğuna neden olan tutumların, yeterli ve uygun olmayan anne-baba çocuk iliĢkilerinin yol açtığı saptanmıĢtır (Günalp, 2007: 35).

Ailenin çocuk üzerindeki etkileri daha çocuk anne karnındayken baĢlar. Ailenin çocuğun doğumuna karĢı çok isteksiz olması ya da annenin bebeğin geliĢine duygusal anlamda tepkilerinin yoğunluğu, kızgınlığı, fiziksel ve ruhsal yorgunluğu, umutsuzluğu gibi bilinçli ya da bilinçsiz düzeyde anne adayını etkiler. Gebe annenin sürekli böylesine kızgınlık, öfke, düĢ kırıklığı, huzursuzluk duyguları ile yüklüyse, aĢırı biçimde huzursuz, korkulu ise, bu heyecanlar anne kanı ve hormonlar yolu ile bebeğe geçer. Böylece annenin duyguları ve tepkileri bebeği daha anne karnındayken etkilemeye baĢlamıĢ olur (EkĢi,1990).

Ailenin tutum ve davranıĢlarının birey üzerindeki etkisi, çocuğun davranıĢ ve tutumlarında kendini hissettirmektedir. Ancak anne – babanın çocuk üzerindeki etkisinin en yoğun olduğu dönem, 0–6 yaĢ dönemidir. Bu dönem, çocuğun kiĢilik yapısının temel taĢlarının örüldüğü en önemli yaĢantıları içerir. Çocuk yaĢamının büyük bir kısmını anne – baba ile birlikte geçirir. Bu sürede anne – baba çocuğuna, toplumun değerlerini aktarmakta ve ona beceriler kazandırmaktadır. Çocuğun kiĢiliğinin Ģekillenmesinde anne kadar baba da çok önemlidir. Baba çocuğun olumlu benlik kavramı geliĢtirmesinde, kiĢilik kazanımında ve çeĢitli geliĢim alanlarının sağlıklı geliĢimi için çok önemlidir(Poyraz,2007: 43).

Anne baba tutumu ya da bir baĢka değiĢle ebeveyn stilleri kavramı, çocukların geliĢimi ve sosyalleĢmesi sürecinde en önemli yeri tutmaktadır. Genellikle ebeveyn ve çocuk arasındaki duygusal iliĢkiyi, ebeveyn alıĢkanlıklarını ve davranıĢlarını ve ebeveynlerin inanç sistemini kapsayan ebeveyn çevresini tanımlamak için kullanılan sezgisel bir araç olarak tanımlanmaktadır (Keller, 2008: 356).

Çocuk yetiĢtirme tutumları toplumdan topluma, kültürden kültüre farklılıklar gösterdiği gibi o toplumdaki aileler arasında da farklılıklar göstermektedir. Bir toplumda her sosyo ekonomik grubun kendine ait kültüre, hayat felsefesine ve değer sistemine sahip olması, bu gruplarda yer alan ebeveynlerin değiĢken çocuk yetiĢtirme tutumları sergileyerek, farklı kiĢiliklere sahip çocuklar yetiĢtirmesine etki etmektedir (Dabakoğlu, 2004: 12).

Yavuzer‟e (1993) göre her anne baba bilerek ya da bilmeyerek çocuklarına karĢı farklı tutumlar sergilemektedirler. Bazı çocuklar çok sevilmekte, bazılarına baskı yapılmakta, bazıları istenmeyen çocuk olmakta ve bazılarına daha çok hoĢgörü gösterilmektedir. Yapılan çalıĢmalarda (Johnson ve McGillicuddy-Delisi, 1983) anne baba tutum ve davranıĢlarının okulöncesi dönemdeki çocukların ahlaki ve sosyal kural bilgisi düzeyini etkilediği görülmektedir (Akt. Seçer, Sarı ve Olcay,2006:541).

Anne baba tutumları, çocuk geliĢimi ve çocukların sosyalleĢme süreçlerinde ebeveynlerin çocuklarıyla iliĢkisini, ebeveynlik davranıĢlarını, ebeveynlerin çevre ve ortamlarını, ebeveynlerin uygulamadaki tavırlarıyla, benimsedikleri inançlarını kapsayan bir kavramdır. Anne baba, ana babalık rolünü nasıl görüyor ve değerlendiriyorlarsa çocuğa karĢı tutum ve davranıĢları da bu Ģekilde biçimlenir. Ancak çocuğun bireysel özellikleri ve

koĢulları, sağlığı fizik yapısı, zekâsı ve tepkileri anne babanın tutumunda önemli etkide bulunur (Keller,2008:356,357; Özgüven, 2001: 196).

Kendi çocukluk döneminde olumsuz anne baba tutumları ile büyüyen anne babalar, kendilerinin sahip olamadıkları Ģeyleri çocuklarına verirken bilinç dıĢı bir kıskançlık kıyaslama gerçekleĢtirirler. Bu nedenle çocuklarını dizginlerken kendi anne babalarından gördükleri yanlıĢ tutumları çocuklarına yansıtırlar ya da baskıcı bir ana baba tutumu içerisinde büyümüĢ anne babalar çocuklarına aĢırı hoĢgörülü ya da aĢırı gevĢek tutumlar gösterirler ki bu durum onlarında yanlıĢ tutum geliĢtirmelerine neden olmaktadır (Yavuzer,2002:134).

BaĢlıca ana-baba tutumları Ģunlardır;

1) Demokratik Ana-Baba Tutumu: Demokratik ana baba, çocuğuna içten sevgi ve saygı duyar ve bunu Ģartsız olarak gösterir. Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarına karĢı duyarlıdır. YaĢına göre çocuğu, kendisi ile ilgili bazı kararlar, almaya teĢvik eder, çocuğun görüĢlerine değer verir, sözel alıĢveriĢe olanak sağlar, hemen her konuda çocuğa iyi bir rehber olmaya çalıĢır.

2) Ġlgisiz Ana-Baba Tutumu: Ġlgisiz ana-baba çocuğunu ihmal, hatta psikolojik bakımdan reddeder. Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarından habersizdir; nerede, ne yaptığı ile pek ilgilenmez. Varlığından rahatsız olduğundan çocuğunu çevresinden mümkün olduğu kadar uzak tutmaya çalıĢır, ilgisiz ana-baba çocuğuna en az sevgi gösteren ve davranıĢlarına en az kontrol uygulayan ana-babadır.

3) Otoriter Ana-Baba Tutumu: Otoriter ana-baba belki çocuğunu sevmektedir. Ancak sevgisini, çocuk istenilen Ģekilde davrandıkça gösterir; yani sevgiyi, istenilen davranıĢların belirip geliĢmesi için bir pekiĢtireç olarak kullanır. Otoriter ana-baba, kendini toplumsal otoritenin temsilcisi olarak görür ve çocuktan mutlak itaat bekler. Çocukla sözel alıĢveriĢte bulunmaz, istek ve emirlerinin tartıĢmasız yerine getirilmesini ister. Çocuğu, yerine göre kendini yönetebilecek ve kendi hakkındaki bazı kararları alabilecek güçte görmeyip, her türlü kararı kendisi alır.

4) AĢırı Koruyucu Tutum: Anne babanın aĢırı koruması, çocuğa gerektiğinden fazla kontrol ve özen göstermesi anlamına gelir. Bunun sonucu çocuk, diğer kimselere aĢırı

bağımlı, kendine güveni olmayan, duygusal kırıklıkları olan bir kiĢi olabilir. Bu bağımlılık çocuğun yaĢamı boyunca sürebilir ve yetiĢkinliğinde aynı koruma duygusunu eĢinden bekleyebilir.

5) AĢırı HoĢgörü ve DüĢkünlük: AĢırı hoĢgörü ve düĢkünlük çocuğu bencil yapar. O, daima diğerlerinin dikkatini çekmek ve kendisine hizmet edilmesini ister. Böyle çocuklar ev içinde ve dıĢında çok zayıf bir sosyal uyum gösterirler.

6) Tutarsız (Karasız) Tutum: Çocuklarına kararsız bir tutumla yaklaĢan anne babalarda çocuklarının büyütülmesinde dengesizlik, tutarsızlık oluĢmaktadır. Bazen aĢırı hoĢ görülü bazen de aĢırı otoriter bir tutum sergilerler. Çocuklarının bir Ģey yapmasını isterken nedenini açıklamayan ya da ceza verirken nedenini açıklamayan anne babaların tutumu olarak da söylenebilir (ÇağdaĢ, 2008: 180; Kuzgun,1991: 78; Yavuzer,2002:135).