Bu bölümde ankete katılan sanatçıların ürettikleri vitrayları hangi mekanlara uyguladıkları ve günlük kullanılan eşyalar üzerinde en çok ne şekilde görüldüğüne ilişkin bilgiler yer almaktadır.
Tablo 22: Kişilerin Vitray Sanatını Hangi Mekânlarda uyguladıklarını Gösteren Dağılım
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan kişilerin %8’i camilere, % 6’sı kiliselere, %14’ü Villa ve konaklara, %32’si iş merkezlerine, %40’ı iç dekorasyon (ev aksesuarları) olarak uygulamıştır. Ankete katılanların çoğunluğunu vitray sanatını iç dekorasyon (ev aksesuarları) olarak uygulayanlar oluşturmaktadır.
Vitray sanatının uygulandığı mekânlar f % Cami 4 8.0 Kilise 3 6.0 Villa-Konak 7 14.0 İş merkezleri 16 32.0
İç dekorasyon (ev aksesuarları) 20 40.0
Tablo 23: Kişilerin Vitray Sanatını Günlük Kullanılan Eşyalar Üzerinde En Çok Ne Şekilde Görüldüğüne İlişkin Fikirlerini Gösteren Dağılım
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan kişilerin %16’sı Vitraydan yapılmış tablo olarak, %34’ü Vitraydan yapılmış vazo olarak, %28’i Vitraydan yapılmış abajur olarak, %22’si Vitraydan yapılmış duvar panosu olarak demişlerdir. Ankete katılanların çoğunluğunu vitray sanatını günlük kullandığımız eşyalarda vitraydan yapılmış vazo olarak görenler oluşturmaktadır.
8. Ankete Katılan Vitray Sanatçılarının Ürünlerinin Tasarlanması Hangi Etkenlere Göre Yaptıklarına İlişkin Bilgileri
Bu bölümde vitray tasarımı yaparken nelere dikkat ettiklerine ve bitmiş olan vitrayların değerlendirmesini yaparken nelere dikkat ettiklerine ilişkin bilgiler yer almaktadır.
Vitray sanatını günlük kullanım alanı f % Vitraydan yapılmış tablo olarak 8 16.0 Vitraydan yapılmış vazo olarak 17 34.0 Vitraydan yapılmış abajur olarak 14 28.0 Vitraydan yapılmış duvar panosu olarak 11 22.0
Tablo 24: Kişilerin Tasarımda Yapılacakları Değişikliklerin Neye Bağlı Olduğuna İlişkin Fikirlerini Gösteren Dağılım
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan kişilerin %38’i Mekândaki ışığın miktarına ve yönüne, %30’u Kullanılacak camların kalınlığına, %14’ü Vitrayın bulunduğu mekândaki ısı değişimine, % 18’i Kullanılan camın dokusunun farklılığına demiştir. Ankete katılanların çoğunluğunu tasarımda yapılacak değişikliğin vitrayın bulunduğu mekândaki ışığın miktarına ve yönüne diyenler oluşturmaktadır.
Vitrayın tasarımında yapılacak olan değişikliğin niteliği
f %
Mekândaki ışığın miktarına ve yönüne 19 38.0
Kullanılacak camların kalınlığına 15 30.0
Vitrayın bulunduğu mekândaki ısı değişimine
7 14.0
Kullanılan camın dokusunun farklılığına 9 18.0
Tablo 25: Kişilerin Bitmiş Olan Vitrayların Değerlendirmesini Yaparken Nelere Dikkat Ettiklerine İlişkin Fikirlerini Gösteren Dağılım
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan kişilerin %20’si Uyumlu olmasına bakılmalı, %28’i Bulunduğu yer ve çevre ile uyumlu oluşuna bakılmalı, %52’si Her iki unsurda çok önemlidir demiştir. Ankete katılanların çoğunluğunu Her iki unsurda çok önemlidir diyenler oluşturmaktadır.
9. Ankete Katılan Sanatçıların İstanbul Ve Antalya Da Ki Çeşitli Mekanlarda Yer Alan Vitrayların Ürün Türü, Kullanılan Renkler, Motif
Ve Teknik Açılardan Özelliklerine İlişkin Bilgileri
Bu bölümde, üretilmiş olan vitrayların ürün türü, kullanılan teknik, renk ve motifler açısından çeşitliliğine ilişlin bilgilere yer verilmiştir.
Vitrayların değerlendirilmesi f %
Uyumlu olmasına bakılmalı 10 20.0
Bulunduğu yer ve çevre ile
uyumlu Oluşuna bakılmalı 14 28.0
Her iki unsurda çok önemlidir 26 52.0
Tablo 26: Gözlem Formunda Bulunan Vitrayların Türünü Gösteren Dağılım Vitray Türleri f % Çerçeve 1 1.0 Tabela 1 1.0 Tabak 4 4.0 Pano 7 7.0 Cam Heykel 1 1.0 Pencere 12 12.0 Cephe Aydınlatması 14 14.0 Kapı 17 17.0 Tablo 22 22.0 Abajur 2 2.0 Tavan 15 15.0 Paravan 2 2.0 Duvar 2 2.0 TOPLAM 100 100.0
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan ürünlerin %1’ i Çerçeve, %1’ i Tabela, %4’ ü Tabak, %7’si Pano, %1’ i Cam Heykel, %12’si Pencere, %14’ü Cephe Aydınlatması, %17’si Kapı, % 22’si Tablo, %2’si Abajur, %15’i Tavan, %2’si Paravan, %2’si Duvar Vitraydır. Araştırmaya katılan ürünler içerisinde en çok tablo vitray olduğu görülmektedir.
Tablo 27: Gözlem Formunda Bulunan Vitraylarda Kullanılan Tekniklere İlişkin Bilgiler Kullanılan Teknikler f % Füzyon V. T. 39 39.0 Kurşunlu V.T 13 13.0 Tiffany V.T. 41 41.0 Asitle Aşındırma V.T. 5 5.0 Kumlama V.T. 2 2.0 Mozaik V.T. 2 2.0 n=100
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan ürünlerin %39’u Füzyon V. Tekniği, %13’ü Kurşunlu V.Tekniği, %41’i Tiffany V.Tekniği, %5’i Asitle Aşındırma V.Tekniği, %2’si Kumlama V.Tekniği, %2’si Mozaik V.Tekniğidir. Araştırmaya katılan ürünler içerisinde en çok Tiffany V. Tekniği kullanıldığı görülmektedir.
Vitraylarda bir teknik tek başına kullanılabildiği gibi, birkaç vitrayda birden fazla teknik bir arada kullanılmıştır. Örneğin; Şekil: 54 ve 59’da görüldüğü gibi Tiffany-Kumlama tekniği, Asitle cam oyma-Kumlama teknikleri bir arada kullanılmıştır.
Tablo 28: Gözlem Formunda Bulunan Vitraylarda Kullanılan Renklere İlişkin Bilgiler Kullanılan Renkler f % Bordo 13 13 Sedef 7 7 Camgöbeği 3 3 Krem rengi 7 7 Pembe 23 23 Buzlu cam 39 39 Koyu kahverengi 7 7 Kahverengi 47 47 Karamel 17 17
Şeffaf cam rengi 39 39
Gri 13 13 Koyu gri 1 1 Mavi 65 65 Açık mavi 7 7 Buz mavisi 10 10 Beyaz 35 35 Kırmızı 63 63 Açık yeşil 3 3 Yeşil 46 46 Koyu yeşil 2 2 Yağ yeşili 7 7 Gül kurusu 2 2 Turuncu 54 54
Tablo 28’un Devamı
n=100
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan ürünlerin % 13’ünde Bordo, %7’sinde Sedef, %3’ünde Camgöbeği, %7’sinde Krem rengi, %23’ünde Pembe, %39’unda Buzlu cam, %7’sinde Koyu kahverengi, %47’sinde Kahverengi, %17’sinde Karamel, %39’unda Şeffaf cam rengi, %13’ünde Gri, %1’inde Koyu gri, %65’inde Mavi, %7’sinde Açık mavi, %10’unda Buz mavisi, %35’inde Beyaz, %63’ünde Kırmızı, %3’ünde Açık yeşil, %46’sinde Yeşil, %2’sinde Koyu yeşil, %7’sinde Yağ yeşili, %2’sinde Gülkurusu, %54’ünde Turuncu, %90’ında Sarı, %45’inde Türkuaz, %23’ünde Siyah, %13’ünde Mor, %17’sinde Lila, %1’inde Ayna, %1’inde Kristal kullanılmıştır. Araştırmaya katılan ürünler içerisinde en çok Sarı rengin kullanıldığı görülmektedir.
Vitraylarda desen estetiği ve motiflerin ayırt edilebilirliği açısından tek başına bir renk kullanılmaz, gözlem formunu oluşturan vitray fotoğraflarında da görüldüğü üzere vitrayda birden fazla renk bir arada kullanılmıştır.
Sarı 90 90 Türkuaz 45 45 Siyah 23 23 Mor 13 13 Lila 17 17 Ayna 1 1 Kristal 1 1
Tablo 29: Gözlem Formunda Bulunan Vitraylarda Kullanılan Motiflere İlişkin Bilgiler Kullanılan Motifler f % Bitkisel Motif 30 30 Geometrik Motif 40 40 Hayvansal Motif 25 25 Sembolik Motif 23 23 n=100
Tabloda görüldüğü gibi araştırmaya katılan ürünlerin %30’unda Bitkisel bezeme, %40’ında Geometrik bezeme, %25’inde Hayvansal bezeme, %23’ünde Sembolik bezeme kullanılmıştır. Araştırmaya katılan ürünler içerisinde en çok Geometrik Bezemenin kullanıldığı görülmektedir.
Vitraylarda bir bezeme tek başına kullanılabildiği gibi, birkaç vitrayda birden fazla bezeme bir arada kullanılmıştır. Örneğin, Şekil: 11, 13, 14, 17, 18, 26, 58, 60, 61, 62, 64, 69, 81, 82, 83, 84, 85 görüldüğü gibi geometrik, sembolik, bitkisel ve hayvansal bezemeler farklı gruplar oluşturarak bir arada kullanılmıştır.
BÖLÜM V
Araştırmanın bu bölümünde, araştırmanın bulguları doğrultusunda ele edilen sonuçlar ve bu sonuçlara dayalı olarak vitray üretiminin geliştirilmesi için yararlı olacağı düşünülen önerilere yer verilmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
İstanbul ve Antalya İlinde bulunan bazı otel, iş yerleri, alışveriş merkezleri, okullar, özel atölyeler ve özel mülklerde bulunan vitrayların özelliklerini, çeşitlerini, uygulanan tekniklerini, kullanılan renk çeşitliliğini, meslekte yaşanılan problemleri ve bu sanatın kurumlarda verilen eğitiminin yeterliliğini belirlemek için yapılan araştırmada aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
Araştırma iki ayrı veri toplama aracı ile yürütülmüştür. Bunlar anket formları ve bilgi formlarıdır. Araştırma kapsamına alınan 50 kişiye uygulanan, anket formlarından elde edilen bulgular doğrultusunda ulaşılan sonuçlar şunlardır;
Araştırmadan elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde vitray sanatıyla ilgilenenlerin daha çok bayan olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılanların çoğunluğunun vitray sanatına yeni dahil oldukları görülmüştür. Bu sanatla ilgilenen kişilerin yaş ortalaması 18–20 yaş aralığında olduğu tespit edilmiştir. Araştırmanın genç kitle üzerinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Vitray sanatıyla ilgilenen kişilerin çoğunluğunun ön lisans mezunu oldukları görüşmüştür. Araştırmaya katılan kişilerin çoğunun bekar olduğu görülmüştür.
Bu araştırmada yer alan kişilerin çoğunluğu vitray sanatını yüksek öğretim kurumlarından öğrenmiş oldukları tespit edilmiştir. Araştırma yapılan kitlenin çoğunluğu bu sanatla sadece 1–4 yıllar arasında yaptıkları görülmüştür. Vitray sanatı haricinde uğraştıkları diğer sanatlar ölçüldüğünde çoğunluğun ahşap oymacılığı sanatıyla ilgilendikleri tespit edilmiştir.
Araştırmaya katılan kişilerin vitray sanatını en çok iç dekorasyon (ev aksesuarları) olarak uyguladıkları görülmüştür. Araştırmaya katılan kişilerin mesleklerinde kullandıkları araç ve gereçleri kısmen kolay buldukları tespit edilmiştir.Vitray sanatıyla ilgilenen kişilerin bu sanat için gerekli araç ve gereci hem yurt dışındaki hemde yurtiçindeki birçok mağazadan elde ettikleri fakat en çok yurt içindeki mağazalardan temin ettikleri görülmüştür.
Vitray yaparken en çok kullandıkları motiflerin bitkisel motifler olduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan kişiler arasında Vitrayda en fazla kullanılan tekniğin boyama vitray olduğu tespit edilmiştir. Vitray yaptırmak isteyen kişilerin mimari mekanlarda en çok tercih ettikleri tekniğin alçı vitray ve Tiffany vitray tekniği olduğu tespit edilmiştir. Ankete katılan kişilerin en çok sarı ve tonları renkleri tekrar ettikleri tespit edilmiştir. Vitray camlarını keserken, camda kalan çapakları rodaj makinesiyle temizledikleri tespit edilmiştir.Ankete katılanların çoğu çalışmalarını öğrenim gördükleri kurumlara ait atölyelerde gerçekleştirdikleri tespit edilmiştir.
Araştırmaya katılan kişilerin geçmişten günümüze kadar gelen vitrayların şimdi yapılan vitraylarla arasındaki en büyük farkın teknik açısından oluştuğu tespit edilmiştir. Ankete katılan kişilerin çoğunluğu vitray sanatının eski değerini kısmen koruduğunu düşündükleri tespit edilmiştir. Ankete katılan kişilerin meslek liselerinde verilen vitray derslerinin yeterli olmadığını ve vitraycıların bu sanatı sektörde öğrendikleri tespit edilmiştir. Ankete katılan kişilerin yüksek öğretimde verilen vitray derslerinin yeterli olmadığını ve vitraycıların bu sanatı sektörde öğrendikleri tespit edilmiştir.
Ankete katılan kişilerin vitray sanatıyla ilgilenirlerken iş ve sosyal güvenliklerinin olmadığı tespit edilmiştir. Vitray sanatı uygulama aşamasında kişilerin başına gelebilecek en büyük kazanın cam keserken veya kırarken yaralanma olduğu görülmüştür.
Ankete katılanların çoğunluğunu vitray sanatını iç dekorasyon (ev aksesuarları) olarak uygulayanlar oluşturmaktadır. Ankete katılan kişilerin vitray sanatını günlük kullanan eşyalar üzerinde en çok vitraydan yapılmış vazo olarak gördükleri tespit edilmiştir.
Ankete katılan kişilerin bir vitrayı değerlendirirken mekandaki ışığın miktarına ve yönüne dikkat ettikleri görülmüştür. Ankete katılan kişilerin vitray tasarımı yaparken dikkat edilmesi gereken hususların hepsine itinayla dikkat ettikleri tespit edilmiştir.
Gözlem formlarına göre, incelenen vitraylar 13 ayrı ürün çeşidinden oluştuğu görülmektedir. Araştırmaya katılan ürünlerin içerisinde en çok tablo vitray olduğu tespit edilmiştir. Gözlem formlarına göre, incelenen vitraylarda toplam 6 vitray tekniği kullanılmıştır. Bu teknikler bazı ürünlerde birden fazla şekilde yan yana kullanıldığı tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan ürünler içerisinde en çok Tiffany V. Tekniği kullanıldığı görülmektedir. Gözlem formlarına göre, incelenen vitraylarda kullanılan toplam rengin 30 olduğu görülmektedir. Bu araştırmaya katılan ürünler içerisinde en çok Sarı rengin kullanıldığı tespit edilmiştir. Gözlem formlarına göre, incelenen vitraylarda 4 ayrı motif çeşidinin kullanıldığı görülmüş ve en çok kullanılan motif geometrik motif olduğu tespit edilmiştir. Vitraylarda bir motif tek başına kullanılabildiği gibi, birkaç vitrayda birden fazla motif bir arada kullanılmıştır.
Öneriler
Bu araştırmada elde edilen bulgulara göre, ilgililere ve bu konuda yapılacak araştırmalara yön vermesi amacıyla aşağıda öneriler geliştirilmiştir.
1. Araştırma kapsamında vitray üreten ve satış yapan atölyelerde karşılaşılan güçlüklerde kalifiye eleman azlığı tespit edilmiştir. Buna göre; meslek liselerinde ve yüksek öğretim veren kurumlarda vitray bölümü ve halk eğitim merkezlerinde meslek edindirme kursları açılmalı,
2. Araştırma kapsamında vitray sanatının yapıldığı atölyelerde bulunan araç- gereçler teknolojinin gerisinde kalmış eski model araç-gereçlerdir. Buna göre; araç ve gereçler teknolojiye uygun hale getirilmeli ve sayıları arttırılmalıdır,
3. Araştırma kapsamında vitray sanatını araştırmak isteyen kişilerin literatür kıtlığıyla karşılaştıkları tespit edilmiştir. buna göre; bu sanata ilgi arttırılmalı ve yapılmış olan yurt içi ve yurt dışı yayınlarının araştırma yapan kişilerin ulaşabilecekleri merkezi birimlerde toplanması gerekmektedir,
4. Araştırma kapsamında vitray sanatıyla profesyonelce ilgilenen insanların iş ve sosyal güvenliğinin sağlanmadığı tespit edilmiştir. Buna göre; vitray sanatçılarının iş ve sosyal güvenlikleri sağlanmalıdır.
KAYNAKÇA
AKAR, Azade ve KESKİNER, Cahide. (1978) . Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. (2. Baskı), İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
Atl Tasarım Fotoğraf Ajansı. (2008). Apothecary. 2 Elde Edilme Tarihi: 1 Mart 2009. <www.atlwebtasarım.com>.
Ana Biritannica Genel Kültür Ansiklopedisi.(1994)Cilt: 31, İstanbul: Ana Yayıncılık. Ana Biritannica Genel Kültür Ansiklopedisi.(1992) Cilt: 1, İstanbul: Ana Yayıncılık. Antalya (2000), Antalya Valiliği Tanıtım Broşürü.
ARSEVER, Celal Esat (1998). Sanat Ansiklopedisi, (Cilt 5) , İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Devlet Kitapları.
ARSEVER, Celal Esat. (1984). Türk Sanatı. İstanbul: Cem Yayın Evi.
ASLAN, Gülşen. (2007). Cam Sanatının Eğitim Kurumlarındaki Yeri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı.
ASLANAPA, Oktay. (1989). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
BAKIRER, Ömür. (1990). “Anadolu Mimarisinde Pencere Camı Kullanımına Kısa Bir Bakış”. I. Uluslararası Cam Sanatı Sempozyumu Bildirileri. İstanbul: TŞCFAŞ Belge ve Bilgi Merkezi Yayınları.
BARIŞTA, Ö. H. (1998). Türk El Sanatları. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
BARIŞTA, Ö. H. (2005). Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatları. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
BAŞLANGIÇ, Sevim. (1984). “El Sanatlarının Dünü ve Bugünü”. 2.Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri. İzmir.
BAŞACAR, Tuncer. ARAS, Rahmi ve SÖZMEZ, Abdullah. (1992). Kakma ve Süsleme Motifleri. 1. Baskı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
BAYRAMOĞLU, Fuat. (1974). Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri (1.Baskı). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
BOYDAŞ, N. (2005). Sanat Eleştirisine Giriş. Ankara :Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Büyük Larousse Ansiklopedisi.(1986) Cilt: 2, İstanbul: Milliyet Yayınları. Büyük Larousse Ansiklopedisi.(1986) Cilt: 4, İstanbul: Milliyet Yayınları. Büyük Larousse Ansiklopedisi.(1986) Cilt: 11, İstanbul: Milliyet Yayınları. Büyük Larousse Ansiklopedisi.(1986) Cilt: 14, İstanbul: Milliyet Yayınları. Büyük Larousse Ansiklopedisi.(1986) Cilt: 22, İstanbul: Milliyet Yayınları. Büyük Larousse Ansiklopedisi.(1986) Cilt: 23, İstanbul: Milliyet Yayınları. ÇALIZ, Hasan. (1987). El Sanatları. Ankara: MEB yayınları
ÇATKIN, Selim. (2001). Camın Sanatsal Yorumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Ana sanat Dalı.
ÇAY, Abdulhaluk. (1990). Türk Milli Kültüründe Hayvan Motifleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
ÇİMRİN, Hüseyin. (1999). Antalya. Antalya: İzge yayınevi
DELİDUMAN, G. Canan. (2001). Vitray Teknikleri Lise II. Ankara M.E.B Yayınları
DELİDUMAN, G. Canan. (1997). “Osmanlılardan Günümüze Alçı Vitray Sanatı”. Kültür ve Sanat Dergisi. Türkiye İş Bankası Yayınları: Sayı:33, s.13,14. DEMİR, Cevat. (1984). Cam Üzeri Resim Teknikleri. İstanbul: Symbol yayıncılık Dictionnaire Larousse Ansiklopedisi. (1993) Cilt: 7, İstanbul: Milliyet
Yayınları.
DİYARBEKİRLİ, Nejat. (1972). Hun Sanatı. (1. Baskı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (1997). Cilt:1 (1. Baskı). İstanbul: Remzi Kitapevi EFENDIEV, Rasim, BAKİ, Kençlik. (1980). Daşlar Danışır (Neolitik Devirden
XIX. Yüzyıla Dek). İstanbul: Kabalcı yayınevi.
ELDÖREN, Şadiye. (1992). “Vitray Sanatında Star: Şükriye IŞIK”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı: 64. s.20,21. İstanbul.
ELİBAL, Gültekin. (1982). “Şükriye Işık’ın Vitrayları Üzerine”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı: 4. s.32,33. İstanbul.
EREN, Cemil. (1965). “Vitray ve Yapı”. Ulus Dergisi. Sayı: 26, s.20,22. İstanbul. ERGENEKON, Cavidan. (2000). El Sanatlarına Giriş. Ankara: Ya-Pa Yayıncılık
ERONÇ, Perihan Y. (1984). Giyim Ve Süsleme Teknikleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
ERTEN, S. Fikri, (1998). Antalya Livası Tarihi, İstanbul: Gemiz Basımevi
ESMER, Hakan. (1996). Işıklı Cam Resmi (Vitray). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Eğitimi Bilim Dalı.
ETİKE, S. (2001).Kız Liseleri için Desen. Ankara: Milli eğitim Bakanlığı Yayınları. GASTONE, A. (1975). Note Sulla Vetraria e Sull’Iconografia Vetraria
Byzantina. Journal of Glass Studies.
Gelişim Hachette Ansiklopedisi. (1993) Cilt: 2, Sabah Yayınları.
GOODWIN, G. GABRIEL, (1970). A Historie of Ottoman Architecture. London. GRAVES, M. (1951). The Art of Color And Design. Newyork, Toronto, London. Gündoğdu kristal. (2008). Kristal cam. Elde Edilme Tarihi: 21 Mart 2009.
<www.onlinecrystal.com>.
GÜNYAS, Abdulkadir. (1982). “Cami Vitray ve Şükriye Işık”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı: 164. s.43,44. İstanbul.
GÜNYAS, Abdulkadir. (1985). “Şükriye Işık ve Vitray Üzerine”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı:76. s.34. İstanbul.
GÜNEY, K. Zeynep ve GÜNEY, A. Nihan. (2000). Osmanlı Süsleme Sanatı. İstanbul: Yapım Tasarım Sfn. Ltd. Şti.
GÜRER, Latife. (1976). Mimarlıkta Yaratıcılık ve Eğitimi. İstanbul: İ.T.Ü. Müh. Mim. Fak. Matbaası.
Grind Media Depot, (2008). soda-lime glass. Elde Edilme Tarihi: 18 Mart 2009. <www.norstoneinc.com.>.
Halk Bilimleri Terimleri Sözlüğü. (1987). Ankara :Türk Dil Kurumu Yayınları. HARRISON, R. M. (1986). Excavations At. Saraçhane in İstanbul. Princeton. HOYA, Corporatıon. (-2008) Aluminosilicate Glass. Elde Edilme Tarihi: 20 Mart
2009. <www.hoyaoptics.com>.
IŞIK, Şükriye. (1985). “Vitray Sanatı Üzerine”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı: 77. s.27. İstanbul.
İZER, Ayşegül. (2005). “Şükriye Işık ve Vitray Sanatı”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı: 319. s. 55. İstanbul.
KANBAY, Hülya. (2004). “Güneş Işığının Renkli Camla Sonsuz Raksına Beste Yapanlar”. Art+Dekor Dergisi. Sayı: 15, s.11,12. İstanbul.
Kapash ltd. (2006). Opal Camlar. Elde Edilme Tarihi: 21 Mart 2009. <www.kapash.com>
KESKİNER, Cahide (2002). Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler, Hatayi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri. Nehir Matbaacılık.
KILIÇKAN, Hüseyin. (2004). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Bezeme Sanatı Ve Örnekleri. İstanbul: İnkılap Kitap Yayınevi, Anka basım.
KINAY , Cahit. (1993). Sanat Tarihi. Ankara : MEB yayınları
KIRIŞIOĞLU, O. T. (1991). Sanatta Eğitim. Ankara: Demirci oğlu Matbaası. KONGAR, E. (1994). Kültür Üzerine. İstanbul: Remzi Kitabevi.
KÖKLÜ, Remzi. (1995). “Cam Üretimi ve Tasarım”. Sanat Çevresi Dergisi. Sayı: 200. s.50. İstanbul.
KUBAN , Doğan. (1970). 100 Soruda İğne Sanatı. İstanbul: Gerçek yayınları. KÜÇÜKERMAN, Ö. (1985). Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından
Örnekler. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
LOUİS, Henry. (2004). Fused silica Glass. Elde Edilme Tarihi: 20 Mart 2009. <www.advancedglass.net>
MARAL, M. Oktay. (1970). Vitray Işıklı Cam Resmi. İstanbul: Karaca Ofset Basımevi.
Meydan Larousse Ansiklopedisi.(1996) Cilt: 1, Sabah Yayınları. Meydan Larousse Ansiklopedisi.(1996) Cilt: 2, Sabah Yayınları. Meydan Larousse Ansiklopedisi.(1996) Cilt: 3, Sabah Yayınları .
MOĞOL, Hasan. (1991). XIX Yüzyılının Başlarında Antalya. İstanbul: Gemiz Basımevi.
MÜLAYİM, Selçuk. (1983). Sanat Tarihi Metodu. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları
ÖNEN, Akın. (1984). Antalya. Ankara: Kaan Ofset Matbaacılık.
ÖNEY, Gönül. (1976). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları. İstanbul: T. İş Bankası Kültür Yayınları.
ÖZCAN, Yılmaz. (2005). Türk El Sanatlarında Kullanılan Başlıca Motifler. Ankara: Yılmaz Özcan Ders Notları.
ÖZET, A. (1998) Dipten Gelen Pırıltı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ÖZGÜMÜŞ, Üzlifat. (2000) Anadolu Camcılığı. (1.Baskı) İstanbul: İş Bankası Yayınları
ÖZSEZGİN, Kaya. (2004). “Zeki Faik İzer Paris Dönemi Çalışmaları “Halı, Vitray, Kolaj ve Guaşlar”. Artist Dergisi. Sayı: 11/25. s.54,56. İstanbul.
ÖZTAŞ, Gülgün. (1995). “İzmir’den Bir Vitray Sanatçısı, Selahattin Çelebi “Doğru Vitray Üretme” . Art+Dekor Dekor. Sayı: 28/30 s.62,63. İstanbul.
PARKİNSON, Benjamin. (26 Ocak 2007). Brosilicate Glass. Elde Edilme Tarihi: 20 Mart 2009. <www.warwick.ac.uk>.
PHILIPPE, J.(1970). Le Monde Byzantine Dans I’Historie De La Verrerie. Bologna.
RAF ÜRÜN DERGİSİ, (2007), Füzyon Cam Tekniği, Elde Edilme Tarihi: Ocak 25 2009<www.raf.com tr.>.
RIEDEL, C.J. ve KÜÇÜKERMAN, Önder (1985). Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
SAĞLAV, İrem ve CİVELEK, Serap. (1990). Vitray Sanatı. İstanbul: Dilem Yayınevi.
SARAÇOĞLU, Hüseyin. (1989). Akdeniz Bölgesi, İstanbul: Talan Basımevi.
SÖZER, Metin, TANYELİ, Uğur. (1992). Sanat Kavram ve Terimler Sözlüğü. İstanbul. Remzi Kitapevi.
SÜMERKAN, M. R. (2008). Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları. İstanbul: Serander Yayınları
SHİELD, Mar. (2008). Lead Glass, Elde Edilme Tarihi: Mart 18 2009. <www.marshield.com>
TDK (26 Eylül 2006). Vitray. Elde Edilme Tarihi: (08 mart 2008) (<http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul.aspx>)
Temel Britanicca Ansiklopedisi. Cilt: 2, Ana Yayıncılık . Temel Britanicca Ansiklopedisi. Cilt: 4, Ana Yayıncılık .
TEPECİK, A.(2002)Grafik Sanatlar, Tarih-Tasarım-Teknoloji. Ankara: Detay Yayıncılık.
TOGAN, Velidi Zeki. (1972). Türk Sanat Tarihi Araştırmasının Temel Meseleleri. İstanbul: Türk Kültürü Yayınları.
TUĞRUL, Oğuzhan. (2004). “Geçmiş İle Geleceği Birleştiren Değerler”. Antik Dekor Dergisi. Sayı: 81, s.19,20. İstanbul.