Ana Kriterlerin ve Alt Kriterlerin Belirlenmesi

Araştırma probleminin değerlendirilmesinde dikkate alınacak kriterler, karar sürecinin yönünü değiştirecektir. Bu sebeple; karar sürecinde gerekli tüm kriterlerin, uzman ekibin görüşleri ve literatürdeki bilgiler doğrultusunda belirlenerek birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda belirlenen, ana kriterler ve ana kriterlere bağlı alt kriterler şunlardır:

1. İşletme yapısına uygunluk ana kriteri: Herhangi bir konfeksiyon ürününün

alternatif üretim süreçlerine ilişkin değerlendirmeler yapabilmek için öncelikle, işletmenin alt yapı olanaklarını (makine ve teçhizat durumu, bina ve çalışma alanları) ve mevcut insan kaynaklarını (işi yapan personelin beceri, yetenek ve eğitim düzeyi) dikkate almak gerekmektedir. Tüm bu kriterler işletme yapısına uygunluk ana kriteri altında toplanmaktadır. Bu ana kriter altında belirlenen alt kriterler şunlardır:

 Makinelerin otomasyon düzeyi alt kriteri: Otomasyon, bir işin insan ve

makine arasında paylaşımıdır. Bu paylaşımın yüzdesi ise, otomasyon düzeyini belirler. Tamamen makinelerin etkin olduğu sistemler ise, tam otomatik olarak nitelendirilir. Rekabetin hızla arttığı piyasa koşullarında üretimin, hızlı, standart, güvenilir ve verimli kılınması şarttır. Bu sebeple otomasyon, imalat sanayinin vazgeçilmezidir. Ancak bir

üretim işletmesinde yeni üretim süreçlerine geçişte, eldeki mevcut makine ve teçhizatın otomasyon düzeyi, öncelikli olarak dikkate alınması gereken kriterlerdendir.

Konfeksiyon sanayinde ise, makinelerin devirlerine göre otomasyon düzeyi belirlenir. Konfeksiyon sanayinde kullanılan makineler, otomasyon düzeyine göre dört grupta incelenir:

1. Yarı Otomatik makineler 2. Tam Otomatik makineler 3. Otomatik makineler 4. Bilgisayarlı makineler

 Bant kurulumu alt kriteri: Üretim bandı; malzeme, parça ve yarı

mamullerin üretim esnasında izledikleri yolu ifade eder. Üretim bandı, aynı zamanda imalat işletmelerinde iş akışı tipini göstermektedir. İş akış tipleri ise fabrika binasının tek katlı ya da çok katlı olmasına göre yatay ve düşey olarak sınıflandırılır.

“Hazır giyim üretimi yapılan tesisler, çoğunlukla tek katlı olup yatay iş akış tipleri ve bunların kombinasyonları kullanılır. Çok kullanılan yatay iş akış tipleri ve kombinasyonları şunlardır” (Kobu, 2008: 193):

Şekil 11. İş Akış Tipleri (Kobu, 2008: 193) ( ) Doğrusal Tip ( ) L Tipi

( ) U Tipi ( ) S Tipi

( ) S+U Tip ( ) O+U Tipi ( ) S+L Tipi

Genel olarak yukarıdaki iş akış tiplerinden birine karar verdikten sonra, makinelerin ve iş istasyonlarının konumlandırılmasına geçilir. Makinelerin konumlandırılmasında şu üç teknikten yararlanılabilir:

1. Prosese / sürece / işlemlere göre yerleştirme (Makineler, cinslerine ve gördükleri

işlere göre gruplandırılarak yerleştirilir).

2. Mamule / ürüne göre yerleştirme (Makineler, mamulün / ürünün hammadde

halinden, son şeklini alıncaya kadar izlediği yol üzerinde, işlemlerin gerektirdiği sıraya göre dizilir).

3. Sabit pozisyonlu mamule göre yerleştirme (Mamulün taşınamayacak kadar ağır

ya da büyük olması halinde, makinenin mamulün / ürünün yanına taşınması).

Konfeksiyon üretiminde, her yeni üretim süreci yeni bir iş akış şekli ve makine düzeni gerektirebilir.

 Makine ayarları: Makine ayarı; üretim sürecinde kullanılan bir makinenin,

kendisinden beklenen bir görevi yerine getirebilmesi için elektrik, elektronik ve pnömatik ayarının doğru şekilde yapılmasıdır. Konfeksiyon üretiminde üretim süreci, kısa aralıklarla sürekli olarak değişebilir. Her yeni üretim süreci, yeni makine ayarları gerektirebilir. Kimi üretim süreçleri ise, incelikli ve özel ayarlarlı makineler gerektirebilir. Bu sebeple; üretim sürecinin gereklerine göre, makine ayarlarının onarım ve düzenlemelerinin hızla yapılması gerekmektedir.

 İşgören sayısı: İşgören, herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kişidir. Bir

ürünün üretim sürecini oluşturan akış dilimlerine ve bu süreçte kullanılacak makinelerin otomasyon düzeyine göre, çalışacak işgören sayısı değişecektir.

 İşgören yeteneklerine uygunluk: Hazır giyim üretiminde her üretim süreci

ve süreç içerisindeki iş akışlarının uygulanışı, farklı nitelik, yetenek, tecrübe ve kişilik özellikleri gerektirmektedir. Bu sebeple; üretim sürecine uygun işgörenlerin istihdam edilmesi önemlidir. İşgören ve iş arasındaki uyum, bireyin yetenekleri ve kişilik özelliklerinin, yaptığı işe uygun olmasını gerektirir. Yaptığı işe yetenek ve kişilik yönünden uyum sağlayamayan birey, fiziksel ve psikolojik olarak zorlanacak ve yaptığı işte başarısız olacaktır.

2. Üretim Kolaylığı Ana Kriteri

Üretim, ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetleri elde etmek amacıyla gerçekleştirilen faaliyetler bütünüdür. Konfeksiyon üretimi ise, insanların giyinme, örtünme ve süslenme ihtiyaçlarını karşılamak üzere, standart ölçülere ve belirli üretim tekniklerine göre, seri olarak hazır giysi üretme faaliyetleridir. Tekstil ve hazır giyim sektörü, elyaf ve ipliği kullanım eşyasına dönüştürecek süreçleri kapsayan işlemleri içerir. Hazır giyim sanayinde bir ürünün üretim sürecini oluşturan işlemlerin sayısı, işlemlerin süresi, bu işlemlerin mevcut olanaklarla kolayca yapılıp yapılamadığı ve üretim sonucunda ortaya çıkan üründeki hata oranları, ürünün üretimini ya kolaylaştıracak ya da zorlaştıracaktır. Üretim sürecinde giderilemeyen sıkıntılarla karşılaşılan ürünün üretimine devam edilmesi, işletmeyi verimlilik ve karlılık konusunda sıkıntılara düşürecektir. Bu sebeple, yeni bir üretim sürecinin seçiminde üretim kolaylığının dikkate alınması gerekmektedir.

 Akış süresi: “Bir ürünün yapımı veya bir projenin gerçekleştirilmesi için,

çeşitli sayılarda parçalardan oluşan iş akışının tümüne, akış bütünü adı verilir” (Çakar, 1996: 55). Bir akış bütünü, önceden belirlenmiş bir sıra dahilinde çeşitli iş akış adımlarından oluşur. Her bir akış adımını standart koşullarda gerçekleştirme süresi ise, akış adım süresidir. Akış adım sürelerinin toplamı ise, akış bütünü süresini verir.

Günümüz acımasız rekabet koşullarında, işletmeler için bir ürünün en iyi kalitede, en ucuz maliyetle ve en kısa sürede üretilmesi çok önemlidir. Bir üretim sürecinin standart koşullarda gerçekleşen akış adım sürelerinin ve dolayısıyla akış bütünü süresinin uzun oluşu bu piyasa koşullarında işletmenin rakiplerinin gerisinde kalmasına neden olacaktır. Bu sebeple, yeni bir üretim sürecinde akış süreleri dikkate alınması gereken bir faktördür.

 Akış adım sayısı: Bir akış bütününü oluşturan akış adım sayısının çok ya da

az oluşu, ürün üretim süresini değiştirecek ve dolayısıyla işletme verimliliğini ve rekabet edebilirliğini etkileyecektir. İşletme için, kalite ve verimlilikten taviz vermeden, bir modelin en az akış adımı ile en kısa sürede üretilmesi önemlidir. Bu sebeple benzer ürünlerin üretim süreci seçiminde, akış adım sayısı önemli bir etkendir.

 İşlemlerin kolaylığı: İşlem kelime anlamı olarak; bir işi sonuçlandırmak

için yapılan iş veya uygulama, madde üzerinde her türlü değişim yapma olarak ifade edilebilir.

“Konfeksiyon üretiminde ise işlem; bir işleme emrinin uygulanması için kapsadığı siparişin bir birim miktarının gerçekleştirme çalışmasından oluşan iş akış adımlarıdır. Her bir işlem birden fazla iş bölümünden ya da işlem basamağından oluşur. Örnek: Cep Takma” (Çakar, 1996: 55). Konfeksiyon sanayinde model değiştikçe uygulanacak işlemler de değişecektir. Her yeni üretim sürecine geçişte uygulanacak işlemlerin kolaylığı dikkate alınması gereken faktörlerden biridir.

 Hata oranları: Konfeksiyon üretiminde olması istenen nitelikleri, üretim

sonucu sağlayamama, hata olarak ifade edilir. Hata oranının yüksek oluşu işletmenin maliyetini arttırır, rekabet gücünü düşürür. Bir ürünün üretim süreci içerisinde karşılaşılan güçlükler, hata oranını artırır. Bu sebeple yeni bir üretim sürecine geçişte, gerçekleşen hata oranları, dikkate alınması gereken kriterlerden biridir.

3. Görünüm Ana Kriteri

Üretim sonucunda gerçekleşen görüntünün, beklenen niteliklere uygun olması ve müşteriler tarafından beğenilmesi ve tercih edilmesi istenir. Bu ise gerçekleşen üretim sürecine bağlıdır. Görünüm ana kriteri altında geliştirilen alt kriterler ise şunlardır:

 Görüntü kalitesi: Görüntü kalitesi, üretim sonucunda ortaya çıkan ürün

görüntüsünün, önceden belirlenmiş standartlara uygun olması, müşteri istek ve ihtiyaçlarını karşılaması, müşteriyi tatmin etmesidir. Üretim süreci sonucunda ortaya çıkan ürünün, öncelikli olarak görüntü kalitesinin istenen düzeyde olması istenmektedir. Üretim süreci içerisinde karşılaşılan güçlükler hata oranlarını artıracak ve dolayısıyla görüntü kalitesini de düşürecektir.

 Müşteri beklentilerine uygunluk: Müşteri istek, ihtiyaç ve beklentilerine

uygunluk, kalite niteliklerinin sağlanmasına bağlıdır. Müşteri, ortaya çıkan ürünün gerek tasarım, gerek imalat, gerek kullanım, gerekse satış sonrası hizmetler yönünden

beklentilerine uygun olmasını ister. İşletmelerin karlılığı ve rekabet edebilirliği için müşterinin bu beklentilerini karşılamak çok önemlidir. Bu ise uygulanan doğu üretim süreci ile mümkündür.

Hedefin, alternatiflerin, ana ve alt kriterlerin belirlenmesinden sonra; araştırma probleminin hiyerarşik modeli aşağıdaki Şekil 12’de olduğu gibi oluşturulmuştur. “Belirlenen üç erkek gömleği modelinde yaka, manşet hazırlığı ve ön pat dikim sürecinde analitik hiyerarşi süreci (AHS) ile en uygun üretim süreci seçimi”, problemin hedefi olup hiyerarşinin en üst basamağındadır. Bir alt basamakta ise hedefi etkileyen ana ve alt kriterler yer alır. Son basamakta ise problemin çözümü için geliştirilen alternatifler yer almaktadır.

Yukarıda açıklanan amaç, ana ve alt kriterler doğrultusunda aşağıda yer alan “Problem Hiyerarşisi” oluşturulmuştur.

PROBLEM HİYERARŞİSİ Maki- nelerin Oto- mas- yon Düzeyi Bant Ku- rulu- mu Maki- ne Ayar- ları İş gö- ren Sayı- sı İşgören Yetenek- lerine Uygun- luk Akış Süre- si Akış Adım Sayısı İşlemle- rin Kolaylığı Hata Oranla- rı Görüntü Kalitesi Müşteri Beklentilerine Uygunluk

Şekil 12. Problem Hiyerarşisi

Yukarıdaki Şekil 12’de gösterilen problem hiyerarşisinin geliştirilmesinden sonra, hiyerarşinin her düzeyindeki çalışanları içeren bir soru seti hazırlanmıştır. Hazırlanan soru seti iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, araştırmaya katılan firmaları

Belirlenen Üç Erkek Gömleği Modelinde Yaka, Manşet Hazırlığı ve Ön Pat Dikim Sürecinde AHS İle En Uygun Üretim Süreci Seçimi

AMAÇ

ANA KRİTERLER

İşletme Yapısına Uygunluk Üretim Kolaylığı Görünüm

ALT KRİTERLER

MODEL-I MODEL-II MODEL-III

tanıtıcı bilgilerden oluşmaktadır. İkinci bölüm ise; problem hiyerarşisinde yer alan ana kriterlerin kendi içerisinde karşılaştırılması, alt kriterlerin kendi içerisinde karşılaştırılması ve alternatiflerin alt kriterler doğrultusunda karşılaştırılmasını sağlayan sorulardan oluşmaktadır. Hazırlanan bu soru seti, uzman görüşleri doğrultusunda, Saaty tarafından geliştirilen göreli önem ölçeğine uygun olarak değerlendirilmiştir.