AMPİRİK BULGULAR

Literatüre göre oluşturulan ekonometrik model öncelikle Havuzlanmış En Küçük Kareler (HEKK), Sabit (FE) ve Rastsal (RE) Panel Ekonometrik yöntemle tahmin edilmiştir. Yapılan tahmin sonuçları Ek 2’de yer almaktadır.

Yapılan bu tahminlerin güvenilir sonuçlar sunup sunmadığını sınamak amacıyla Ek 3’de verilen çeşitli tanı testleri uygulanmıştır. İlgi değişkeni için uygulanan Hausman testleri sonucunda rastsal etkiler modelinin uygun model olduğunu söyleyen boş hipotezler kabul edilmiştir.

Ele alınan çalışma sonucunda otokorelasyon ve değişen varyans testleri modelin bu sorunlardan mustarip olduğunu ortaya koymuştur. Bu sorunlar, güvenilir sonuçlar elde edebilmek için daha farklı tahmin yöntemlerinin kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu sorunları çözebilmek için Prais-Winsten (P-W) tahmin yöntemi uygun olacaktır. P-W tahmincisi, Genelleştirilmiş En Küçük Kareler (GLS) tahmincisidir ve hataların seri olarak ilişkilendirildiği doğrusal regresyon modelindeki parametreleri tahmin etmek için kullanılır. Bu yöntem (Judge vd., 1985)’te tarif edildiği gibi) tarif edilen hata terimi için AR (1) ve Panel AR (1) (PAR) modelinden türetilmiştir. AR (1) ve PAR (1) katsayısının yeterli yakınsamasına ulaşılıncaya kadar, katsayıları ve belirtilen modelin hata otokorelasyonunu tekrar tekrar tahmin eder. P-W tahmin edicisinin yatay kesit bağımlılığının olması gerekiyor. Bunun içinde Pesaran’ın yatay kesit bağımsızlığı testinin yapılmıştır. Bu testin sonucu “12.110” ve “Pr = 0.000”’dir. Pesaran testi sonucunda P-W tahmin edicisiyle model tahmin edilebilir.

Tablo: 8 (1) (2) (3) (4)

P-W

AR(1) ^P-WAR(1) ^P-WPAR(1) ^P-WPAR(1)

VARIABLES web web web web lngdp -0.298 -0.268 -0.168 -0.217 (0.206) (0.173) (0.215) (0.181) lnex 29.44*** 12.02** 38.68*** 6.520 (5.024) (4.953) (6.568) (5.974) lnim -25.01*** -11.09** -33.78*** -7.587 (5.200) (4.873) (6.909) (5.973) lnpopp 0.101 0.102 -0.116 -0.00938 (0.333) (0.267) (0.365) (0.284) lnschh 2.166*** 1.886*** 2.487*** 1.931*** (0.399) (0.320) (0.457) (0.298) gini 1.843*** 2.538*** (0.119) (0.164)

Constant -80.39*** -135.2*** -99.21*** -142.7*** (23.98) (18.69) (17.41) (12.91)

Observations 536 536 536 536 R-squared 0.277 0.424 0.716 0.853 Number of cno 36 36 36 36

Standard errors in parentheses *** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1

P-W tahmin sonuçları Tablo 8’de verilmiştir. Dört sütun ayrı ayrı incelenecek olursa öncelikli olarak ilk sütunda ilgi değişkeni eklenmeden gelir ve ithalat değişkeni iktisadi olarak negatif iken, diğer değişkenler ise iktisadi olarak pozitif olmakla beraber istatistiki açıdan gelir ve nüfus değişkeni dışındaki değişkenler %1’lik düzeyde anlamlıdır. İkinci sütunda ilgi değişkeni olan Gininin eklenmesi sonucunda yine gelir ve ithalat değişkeninin negatif, diğer değişkenlerin ise pozitif durumda olduğu, gelir, ithalat ve nüfus değişkeni anlamsız iken ihracat değişkeni %5 düzeyinde anlamlı, diğer değişkenler ise %1 düzeyinde anlamlıdır. Üçüncü sütuna bakıldığında ilgi değişkeni olmadan yine gelir, ithalat ve nüfus değişkeninin iktisadi olarak negatif olduğu, istatistiksel olarak ise gelir ve nüfus değişkeninin anlamsız diğer değişkenlerin %1 düzeyinde anlamlı olduğu görülmektedir. Son olarak dördüncü sütuna bakıldığında ilgi değişkeninin eklenmesi sonucunda ihracat ve ortaöğretime kayıtlı öğrenci sayısı değişkeninin iktisadî olarak pozitif diğer değişkenlerin ise negatif olduğu, istatistiksel olarak ise ortaöğretime kayıtlı öğrenci sayısı ve ilgi değişkeni dışındaki tüm değişkenlerin anlamsız olduğu sonucuna varılmıştır. Bütün değişkenler beklenen işarete sahiptir. PAR (1) modeli kullanıldığında modelde kullanılan değişkenlerin açıklama gücü %85’ e çıkmaktadır. SONUÇ

Sonuçlarımız, dünya genelinde İnternet’in büyümesinin sadece sosyoekonomik durumdan, maliyetten veya erişilebilirlikten değil, aynı zamanda politik ve sosyolojik değişkenlerden kaynaklandığını göstermektedir. Zaman aralığı olarak 2001-2016 yıllarının ele alındığı çalışmada bağımlı değişken olarak internet kullanıcı sayısı bağımsız değişkenler olarak da ithalat, ihracat, gelir, ortaöğretime kayıtlı öğrenci sayısı ve kent nüfusu ele alınmıştır. İlgi değişkeni olarak gelir eşitsizliğini ifade eden Gini katsayısı modele dahil edilmiştir. Ele alınan değişkenler değerlendirildiğinde çoğu ülkede BİT kullanımının artması, uluslararası ticaret maliyetini düşürür, böylece ülkelerin ihracat rakamlarında artış meydana gelir. Dolayısıyla ihracat artışı ile internet kullanımı arasında doğru yönlü bir ilişki olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.

İnternet kullanımı, eğitimci ve araştırmacılar için grafik, ses, ders planı, veri kaynaklarına çevrimiçi erişim gibi birçok imkân sağladığından dolayı özellikle öğrenciler tarafından çok kullanılmaktadır. Sonuçlardan da anlaşılacağı üzere ortaöğretime kayıtlı öğrenci sayısı ile internet kullanımı arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmüştür. Gelir seviyesi yüksek olduğu yerlerde BİT kullanım düzeyi yüksek iken gelir seviyesi düşük olan yerlerde ise BİT kullanım seviyesi düşüktür. Modele ilgi değişkeni olarak dâhil edilen Gini değişkeni, iktisadî olarak internet kullanımını pozitif yönde etkilemekle beraber istatistiksel olarak da anlamlı

çıkmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında dijital bölünme durumu giderek artma tehlikesiyle karşı karşıya iken, gelişmiş ülkelerde ise bu sorun bireyler arasında yaşanmaktadır. Çok uzak bir tarih olmamakla beraber gelecek zamanlarda internet teknolojisinin hemen her alanda kullanıldığı bir toplum ile bu teknolojiden yeterli faydayı elde edemeyen toplumlar arasında kapatılamayacak düzeyde büyük bir bölünmenin olacağını öngörmenin çok zor olmadığı söylenebilir. Dijitalleşme ile yaşanan değişim sonucu otomasyon teknolojisi, robotik teknolojiler, kodlama gibi birçok teknolojik ilerlemenin beraberinde getirdiği değişimle büyük bir işsizlik sorununun yaşanacağını, hatta ciddi ekonomik savaşlara da yol açacağını söylemeyi mümkün kılmaktadır. Robotların hemen hemen tüm işleri hatasız yapabileceği bu durumun ise insana olan gereksinimin azalmasına neden olacağını söylemek olasıdır. Her ne kadar gelinen bu nokta iş kollarında yeniliklerin olacağını ve işsizlikte dengelerin sağlanacağını söylese de oluşan yeni iş imkanları da genellikle internet teknolojisi ile ilgili olacağından dolayı dijital bölünmede meydana gelen makasın giderek açılacağı tehlikesi söz konusudur. Yaşanılan dijital çağda teknolojik imkanları sonuna kadar kullanabilme düzeyinde olanlar ile teknolojik imkanlardan yoksun veya teknolojik imkanları olmasına rağmen kullanabilme yeteneğine sahip olmayanlar arasında yaşanan uçurum da dijital bölünme tehlikesinin boyutunu gözler önüne sermektedir.

Çalışmadan yola çıkarak dijital bölünmenin üstesinden gelinmesine öncelikli olarak gelir eşitsizliğinin azaltılmasıyla başlanılmalıdır. Bununla beraber iyi bir siyasî ve makroekonomik yönetim, fizikî altyapı, okullarda, insanların yoğun olarak kullandığı hastane, kütüphane, postane gibi kamu kurum ve kuruluşlarında aynı zamanda özel sektörde teknoloji kullanımı desteklenmeli, internet kullanımı için gerekli imkânların sağlanması önem arz etmektedir. Çin’de 2019 yılının sonlarına doğru patlak veren COVİD-19 virüsünün küresel bir sorun olması tüm dünya dengelerini altüst etmiş, bu durum birçok ülkenin virüse karşı çeşitli önlemler almasını zorunlu hale getirmiştir. Türkiye gibi bir OECD ülkesi örnek olarak gösterilecek olursa, gerek eğitim sisteminde gerek bankacılık işlemlerinde gerekse de çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarında uzaktan çalışma sistemini getirmiştir. Uzaktan yürütülen bu hizmetlerde yoğun bir teknoloji kullanım durumu söz konusudur. Özellikle eğitimin uzaktan gerçekleştirilmesi sonucu bu teknolojilere sahip bireyler ile sahip olmayan bireylerin eğitim kaliteleri birbirinden önemli ölçüde farklılık gösterecektir. Meydana gelen bu bölünmenin önüne geçmek amacıyla yaşanacak tüm olağanüstü durumlara karşı da teknoloji kullanımı için çeşitli imkânlar sağlanmalıdır.

Ayrıca nitelikli işgücü yetiştirmek için gelişmiş ülkelerde olduğu gibi okul öncesi eğitimde robotik kodlama eğitimlerine başlanmalı bilgi teknolojisi eğitimlerinin verilmesi gibi önlemler alınmalıdır. Bu gibi önemli şartlar sağlanmadığı sürece BİT imkanları yalnız başına yeterli olmayacaktır.

Eser ÇAPIK

Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat bölümü, Bilim ve Teknoloji Politikası, Doktora öğrencisi, esercapik@hotmail.com Doç. Dr. Dilek ÇETİN Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat bölümü, dilekcetin@sdu.edu.tr

Kaynakça

Atılgan, O. 2003. “Bilgi iletişim teknolojilerinde sayısal uçurum”. Türk Kütüphaneciliği, 37-426 Campbell, D. 2001. “Can the digital divide be contained?”. International Labour Review,

140(2), s.119-141

Çapar, F. ve Vural, Ö. F. 2013. “E-Devletleşme Önündeki Engel: Dijital Eşitsizlik”.International Journal Of Human Sciences, 10 (1): 1676- 1678.

Dasgupta, S., Lall, S., ve Wheeler, D. 2001. “Policy reform, economic growth, and the digital

divide: an econometric analysis”. World Bank Publications,2567

Derneği, U. Y. 2012. “2023 hedefleri yolunda bilgi ve iletişim teknolojileri”.  Erişim adresi: http://www.deloitte.com/assets/Dcom/Turkey/Local%20Assets/Documents/ turkey_tr_yasedsaglik_1, 1212,132.

Dewan, S., ve Riggins, F. J. 2005. “The digital divide: Current and future research

directions”. Journal of the Association for information systems, 6(12), 298-337.

Doong, S. H., ve Ho, S. C. 2012. “The impact of ICT development on the global digital

divide”. Electronic Commerce Research and Applications, 11(5), 518-533.

Drukker, D. M. 2003. “Testing for serial correlation in linear panel-data models”. The Stata Journal (3)2, 1-10.

Fuchs, C. 2009. “The role of income inequality in a multivariate cross-national analysis of the

digital divide”. Social Science Computer Review, 27(1), 41-58.

Greene, W. 2000. “Econometric Analysis”. New York:Prentice-Hall.

Guillén, M. F., ve Suárez, S. L. 2005. “Explaining the global digital divide: Economic, political

and sociological drivers of cross-national Internet use”. Social forces, 84(2), 681-708.

Hargittai, E. 1999. “Weaving the Western Web: Explaining differences in Internet connectivity

among OECD countries”. Telecommunications policy, 23(10-11), 701-718.

Hausman, J. A. 1978. “Specification tests in econometrics”. Econometrica 46: 1251–1271. Judge, G. G., W. E. Griffiths, R. C. Hill, H. Lutkepohl, ve T.-C. Lee. 1985.”The Theory and Practice

of Econometrics”. 2nd ed. New York: Wiley

Internet World Stat (IWS). www.internetworldstat.com, Erişim Tarihi: 25.11.2019.

ITU 2017. “Measuring the Information Society Report 2017”, Erişim Adresi: http://www.itu. int/en/ITUD/ Statistics/Pages/publications/mis2017.aspx, Erişim Tarihi: 26.11.2019 Kenny,C. 2001. “Prioritizing countries for assistance to overcome the digital

divide”. Communications and Strategies, 41(1), 17-36.

Keniston, K., ve Kumar, D. 2003. “The four digital divides”. Online erişim, 21, 2010.

Kiiski, S., ve Pohjola, M. 2002. “Cross-country diffusion of the Internet”.  Information Economics and Policy, 14(2), 297-310.

Nath, R., ve Murthy, N. R. 2003. “An examination of the relationship between digital divide and

economic freedom: An international perspective”. Journal of International Information

Management, 12(1), 2.

Norris, P. 2000. “The global divide: Information poverty and Internet access worldwide”. In Internet conference at the international political science world congress in Quebec city (pp. 1-6).

OECD 2001. “Understanding Digital Divide”. OECD Publications, Paris. Erişim Adresi: http:// www.oecd.org/ pdf/ M00002000/M00002444.pdf Erişim tarihi: 30.11.2019

Oruç, E., ve Arslan, S. 2002. “Sayısal uçurumun önlenmesi: Stratejik plan”. Telekomünikasyon Kurumu, Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı, http://www.tk.gov. tr/kutuphane_ve_veribankasi/raporlar/arastirma_raporlari/dosyalar/Sayisal_ Ucurumun_onlenmesi. pdf, 22.

Rice, R. E., ve Katz, J. E. 2003. “Comparing internet and mobile phone usage: digital divides of

usage, adoption, and dropouts”. Telecommunications Policy, 27(8-9), 597-623.)

Telekomünikasyon Kurumu. 2002. “Sayısal Uçurum (Digital Divide)”. Telekomünikasyon Kurumu Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı, Ankara

UNDP 1999. “Human Development Report 1999”. 12 July 1999, New York, Oxford University Press.

Van Dijk, J. A. 2005.  “The deepening divide: Inequality in the information society”. Sage Publications.

Wooldridge, J. M. 2002. “ Econometric Analysis of Cross Section and Panel Data”. Cambridge, Massachusetts:The MIT Press.

Wong, Y. C., Fung, J. Y. C., Law, C. K., Lam, J. C. Y., ve Lee, V. W. P. 2009. “Tackling the digital

divide”. British Journal of Social Work, 39(4), 754-767.

EKLER