Bu çalışmada, görsel kaliteyi dikkate alan yol ağı planlamasında korunan alanlara yönelik uygulama ve model geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu hedeflenen amaç doğrultusunda mevcut yol ağlarının görsel kalite değerlendirilmesi, yol ağı iyileştirme ve geliştirme aşamalarındaki dikkat edilmesi gereken hususlar ve görsel kaliteyi dikkate alan yeni yol ağları planlanması ile maksimum görsel kaliteye sahip güzergâh seçimi aşaması olmak üzere 3 alt amaç belirlenmiştir. Birinci alt amaç aşamasında, korunan alanlar ve çevresinde yer alan mevcut yol ağları görsel kalite açısından değerlendirilmiştir. Öncelikle arazi çalışmalarına bağlı olarak korunan alanlar ve çevresinde mevcut pozitif kardinal noktaların yanı sıra manzara seyir noktası, görsel kalite değeri için uzman ve kaynak yöneticileriyle gözlem yapılarak ve literatür çalışmalarından faydalanarak belirlenmiştir. Çalışma alanındaki korunan alanlara ve yakın çevresinde tespit edilen manzara seyir noktalarının hem ilkbahar hem de sonbahar mevsimlerinde fotoğrafları çekilmiştir. Toplanan ilkbahar ve sonbahar mevsimleri manzara seyir noktalarına ilişkin fotoğrafların değerlendirilmesi için anket uygulanmıştır. Anket verilerinin değerlendirilmesinde CBS yazılımlarından olan ArcGIS 10.5 programının mekânsal istatistik ve jeoistatistik analiz modülleri kullanılmıştır. Çalışma alanına yönelik ilkbahar ve sonbahar mevsimleri manzara seyir noktaları görsel kalite uygunluk haritası belirlenmiştir. Mevcut yol ağlarının görsel kalite değerlendirilmesinde, ilkbahar ve sonbahar mevsimlerine göre üretilen görsel kalite uygunluk haritası ve mevcut yol ağları,
43
ArcGIS 10.5 programında Analiz Araçları (Analysis Tools) altında “Overlay” özelliklerinden “Spatial Join” kullanılarak tespit edilmiştir. Özellikle kaynak yöneticilerinin, korunan alanlar ve çevresindeki mevcut yol ağlarının görsel kalitelerinin belirlenmesinde kaynak değerler ve manzara seyir noktalarından faydalanılması önem arz etmektedir. Böylece korunanlar ve çevresindeki yeni ulaşım altyapı tasarımlarında kullanılmasına katkı sağlayabileceği önerilmiştir.
İkinci alt amaç; korunan alanlardaki sürdürülebilir altyapı hizmetlerinin temel işlevlerinden biri de yol ağlarının yapım aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar ile ilgilidir. Korunan alanlara disiplinler arası yaklaşımla planlanmada koruma-kullanma dengesi gözetilerek inşa faaliyetleri yürütülmelidir. Özellikle yol ağı yapım aşamasında uygulanan ve kullanılan iş makineleri, geotekstil malzemeler, hidrolik ve ekolojik sanat yapıları, şevlerin bitkilendirilmesi, görsel kaliteyi artıran çitler ve çalışma takvimi gibi hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu konuyla ilgili bir literatür taramasına dayanılarak yol ağlarının yapım aşaması sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar dokuz başlık altında değerlendirilmiştir. Bu hususların uygulama aşamaları korunan alanlarda meydana gelecek olumsuz etkilerin azaltılmasında önem taşımaktadır. Bununla birlikte yol ağlarının yapım aşamaları sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar yönetimsel, teknik, ekonomik, ekolojik ve estetik gibi kavramsal göstergeler ile birlikte kullanılarak değerlendirilmiştir. Bir korunan alan ve çevresinde yapılması planlanan yeni yol ağları veya mevcut yol ağlarının bakım, onarım ve yapım aşamalarında belirtilen hususlara dikkat edilmesi alanın koruma işlevselliğinin önemli derecede artırmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Üçüncü alt amaç aşaması kapsamında CBS tabanlı ÇÖKDS yöntemi ile korunan alanlar ve çevresi; ilkbahar ve sonbahar mevsimleri görsel kalite açısından yol ağı uygunluğu haritası üretilmesi ve yeni yol ağı planlama aşamasında ziyaretçilere maksimum görsel kaliteyi sahip güzergâhının nasıl sunulabileceği değerlendirilmiştir. Korunan alanlar ve çevresi için görsel kalite açısından yol ağı uygunluğu aşamasında yönlendirici parametre sınıfları literatürden elde edilen bilgiler doğrultusunda belirlenmiştir. Bu sınıflar kendi içerisinde tasnif edildikten sonra, her bir sınıfa ait görsel kalite derecesi verilmiştir. Buna göre yönlendirici parametre sınıflarının her bir amaç fonksiyonu sınıflarına ait görsel kalite derecelendirme (GKD) uygunluğu, Doğrusal Ağırlıklı Model (DAM) ve Doğrusal Bulanık Mantık (DBM) kullanılarak belirlenmiştir. Böylece ilkbahar ve sonbahar mevsimleri yol ağı uygunluk haritası üretilmesi aşamasındaki görsel kalite açısından
44 uygunluk sınıfı modelleri tespit edilmiştir.
Korunan alanlar ve çevresinde öncelikli olarak mevcut yol ağı yokmuş gibi kabul edilerek yol ağı planlaması ortaya konmuştur. Yeni yol ağları planlanması ve maksimum görsel kaliteye sahip (MGKS) güzergâh seçimi için DAM ve DBM yaklaşımları ile geliştirilen ilkbahar ve sonbahar mevsimleri yol ağı uygunluğu haritasındaki görsel kalite açısından uygunluk sınıfları altlık veri katmanı olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca manzara seyir noktalarından oluşturulan veri katmanında ise çalışma alanı içerisinde seçilen başlama ve bitiş noktaları, mevcut pozitif kardinal noktalar ve uygulanan anket sonuçlarına bağlı kalınarak 6 puandan fazla değer alan noktalar olarak belirlenmiştir. ArcGIS 10.5’te Konumsal Veri Analizi (Spatial Analyst) eklentisi içerisinde yer alan En Uygun Maliyet Bağlantılı Güzergâh Analizi (Cost Connectivity) yöntemi kullanılmıştır. Böylece korunan alanlar ve çevresi MGKS güzergâhı için yeni yol ağı planlaması yapılırken maksimum görsel kaliteyi sağlayacak şekilde en uzun güzergâh seçiminin belirlenmesi hedeflenmiştir. Çalışma sonunda görsel kaliteyi dikkate alan yol ağı planlaması ile korunan alanlarda ziyaretçi odaklı planlamaya katkıda bulunularak geliştirilen model ve yaklaşımın ekoturizm faaliyetlerinin planlamasında işlevsellik kazandırılacağı düşünülmektedir.
Tez çalışması kapsamında tüm bu alt amaçlar, araştırmada dikkate alacağımız görsel kalitenin korunan alanlardaki yol ağı planlamasına yönelik uygulamaları belirlemektedir. Buna göre tez çalışmasında iki temel hipotez üzerine geliştirilmiştir. Bunlar;
Hipotez1: “Korunan alanlarda görsel kaliteye sahip yol ağı planlamasının yapılabileceği” Hipotez2: “Korunan alanlarda maksimum görsel kaliteye sahip yol ağı güzergâh seçiminin yapılabileceği” dir.
45