Altınova Çimento Fabrikasının Çevre Üzerindeki Etkisi

Ülkemizde de madencilik faaliyetlerine bağlı olarak ciddi çevre sorunları yaşanmaktadır. Çimento endüstrisi Türkiye'de kurulan en eski endüstri kollarından biridir. Çimento endüstrisi, partiküler hava kirleticileri arasında başta gelir.

Çimento fabrikalarından çevreye yayılan en önemli kirleticiler, çimento imalatı sırasında çimento kliniklerini yakmak için kullanılan döner fırınlarında meydana gelen gazlar (SO2,CO) öğütülmüş ve kısmen kalsine olmuş kireçtaşı ve çimento tozundan oluşmaktadır.

Çimento üretimi, çevre kirliliği alanında potansiyel bir etkiye sahiptir. Özellikle çevreye yaydığı toz emisyonları bakımından, diğer sanayi tesisleri ile kıyaslanmayacak kadar çevreyi olumsuz olarak etkilemektedir. Çimento üretiminde bir toz oluşumu söz konusudur. Su ve hava gibi kirlenmiş ortamların hareketli olması problemin belirli bir yerde sınırlı kalmamasına sebep olmaktadır. Kirlenen ortamların temizlenmesindeki teknik ve ekonomik güçlükler kirliliğin oluşmamasını sağlayacak tedbirlerin alınmasını gerektirmektedir. Bunun için kirletici kaynakların cins ve miktar olarak belirlenmesi ve kirletici emisyonunun kontrol altına alınması önem taşımaktadır.

Elazığ ve çevresi maden yatakları, endüstriyel kuruluşları ve su rezervuarı bakımından oldukça zengindir. Elazığ Çimento Fabrikası toz kirliliğine neden olmaktadır. İnsanların çeşitli teknolojik ve ekonomik faaliyetleri ile çevrede oluşturdukları olumsuz değişiklikler canlılara ve eşyaya zarar verebilmektedir. Elazığ yerleşim sahası içinde çimento fabrikası halen faaliyet göstermektedir. Yöredeki toz yağışı ve bunun meteorolojik parametreler, mevsim ve istasyonlar ile değişimi tozların fiziksel, kimyasal ve mineralojik karakteristikleri incelenmiştir. Fabrika çevresinde kurulan yedi istasyonda on ay süre ile (birer aylık periyotlarla) örnekleme işlemi yapılmıştır. Toz yağışının Eylül, Ağustos, Kasım ve Temmuz aylarında çok ağır ve diğer aylarda ağır bir toz kirliliği sergilediği görülmüştür. Soğuk aylarda ortalama %36.80 ve sıcak aylarda %19.55'dir. Yanabilen madde miktarı ise yakıtların tüketildiği aylarda %24.67, sıcak aylarda %21.03 ve ortalama %23.56'dır. En yüksek toz yağış hızı 190.77 g/m2 ay olarak bulunmuştur. (Elazığ Meteoroloji Müdürlüğü)

Kış aylarında ortalama rüzgar hızı 1.2-1.9 m/sn iken, bahar ve yaz aylarında rüzgar hızı 2.0-2.9 m/s arasındadır. Şehrin kuzey-kuzeybatı istikametindeki tepelerin,

bölgedeki kuzey-kuzey batı yönünden esen hakim rüzgarları perdelemesinden dolayı kış aylarında yavaş esen rüzgarlar bu mevsimde sık görülen inversiyon ile birleştiğinde, havaya atılan kirleticilerin yatay ve dikey doğrultuda şehrin üzerinden uzaklaşmasını zorlaştırmaktadır. Bu doğal etmenlerin yanında kent merkezinde yolların hakim rüzgar yönünde paralel olmayışı, dar olan cadde ve sokakların çevresindeki yüksek yapılaşma gibi kentleşmeden kaynaklanan faktörler kirleticilerin şehrin üzerinde birikmesine sebep olmaktadır.

Elazığ’ın bir çöküntü ovası özelliği taşıması topoğrafyanın yalnız bir yönde hava akımlarına açık olması ve bilhassa çimento fabrikasının şehrin ortasında kalışı, hava kirliliğinin artmasına yol açmaktadır. Elazığ’da hava kirliliğine müsait olan meteorolojik faktörlerin göz önüne alınmaması ve taşıt sayısının hızla artması kirliliği daha da artırmaktadır.

Altınova Çimento Fabrikası kurulup işletmeye açıldıktan sonra, yakın çevresinde bazı olumsuz gelişmelere neden olmuştur. Bu olumsuzlukların en önemlisi, baca tozlarının çevreye yayılımından dolayı oluşan görüntü kirliliğidir. Bunun dışında toprak bitki örtüsü ve tarımsal verimlilik olumsuz olarak etkilenmiştir. İnsan sağlığına olumsuz etkileri ise üst solunum yolu rahatsızlıkları ve akciğer hastalıklarındaki artışlarla kendini göstermiştir.

Fabrikası işletmeye açıldıktan sonra yöre halkının, bağ ve bahçelerinden yeterli verimi alamadıkları, ağaçların kuruduğu, elmaların döküldüğü ve sebze yetiştiremedikleri gibi şikâyetler olduğu tespit edilmiştir. Çimento fabrikası kaynaklı baca tozlan, bitki yapraklarının yüzeyinde birikerek, yaprak renklerinin solmasına ve hastalıklı bir hal almasına neden olmaktadır.

Altınova Çimento Fabrikası baca tozlarının etkisinde kalmış asma ve elma ağacı yapraklarının küçüldüğü saptanmıştır. Yaprakların küçülmesinin nedeni çimento tozlarının oluşturduğu olumsuz dış ortam şartlarına karşı bitkinin adaptasyonu olarak düşünülebilir. Çimento fabrikası baca tozlarının bitkiler üzerindeki asıl etkisi yaprakları üzerinde biriken tozların bitkinin ışık alımını ve gaz alışverişini engellemesidir. Çimento tozlarının hava nemi ile birlikte bitki yapraklarının üst yüzeylerinde bir kabuk meydana getirdikleri ve bu biriken tozların, bitkinin güneş ışığından yararlanmasını engellediği gözlenmektedir. Fotosentezi engellemesinin yanı sıra gaz alışverişine de

engel olduğu ve bitkide krolofıl miktarını azalttığı görülmektedir. Çimento Fabrikasının yerleşmenin kuzeydoğusunda kurulması yörede verimli tarım alanlarını ortadan kaldırmış, özellikle mahallede ve kentte büyük bir hava kirliliği yaratmıştır.

Özelikle çimento fabrikası Aksaray mahallesi ve çevresini etkilemektedir. Çimento Fabrikası Aksaray Mahallesinde görülen önemli bir çevre sorunu oluşturmaktadır. Fabrikanın çalıştığı durumda olduğu zamanlarda bacalardan çıkan partiküller (toz) çıplak gözle dahi bariz biçimde görülebilmektedir. Fabrikaya yakın kesimlerdeki tarım alanları ile konutlar birçok zaman açık kül rengi bir örtü ile kaplanmaya maruz kalmakta ve burada yaşayanlar bu tozları solmaktadır. Mahallede görülen ölümlerin, diğer mahallelere göre daha yüksek değer göstermesi bu çevresel sorunlardan kaynaklanmaktadır. Aksaray’da çevre kirliliğin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Alınması gereken önemler arasında çimento fabrikası ve devlet demir yollarının daha uygun bir yere taşınması gerekmektedir. Çimento fabrikasının buradan taşınmasıyla mahalle ile şehir arasındaki bütünlük sağlanacak ve yapılacak imar planlarına kolaylık getirecektir.

Fabrika yetkilileri döner fırın ve klinker soğutma ünitelerinde ve çimento değirmenine elektro filtre diğer ünitelerde bulunan toz kaynaklatma ise torbalı filtre taktıklarını ve bacadan çıkan toz emisyonlarını sürekli olarak kontrol altında tuttuklarını hammadde ve ürünlerde özel kimyasal nitelikler (yanıcı patlayıcı radyoaktifle toksit gibi) arz etmesi gibi bir durumun söz konusu olmadığını belirtmektedirler.

YEDİNCİ BÖLÜM

7. ÇİMENTO SEKTÖRÜNÜN TÜRKİYE VE ELAZIĞ EKONOMİSİNE