Altıncı etkinlik: Antik Uzaylılar

Belgesel, bilimsel öğeleri geniş kitlelere ulaştırmanın yollarından biri olmakla birlikte her belgeselin bu amacı taşıyıp taşımadığı tartışmalıdır. Bu etkinlikte izletilen bir belgesel eşliğinde bilimsel ve sözde-bilimsel unsurların katılımcılar tarafından ayırt edilebilme süreci incelenmeye çalışılmıştır. Belgesel filmlerle ilgili verilen ön bilginin adından söz konusu belgesel film izletilmiş ve filmin “belgesel film” kavramı ile ne derece örtüştüğü sorulmuştur.

Katılımcıların etkinlik sırasında gerçekleştirilen video kayıtlarından ve etkinlik sonrası bireysel olarak doldurulan agümantasyon etkinlik formlarından elde edilen bulgular Tablo 4.10’da sunulmuştur.

Tablo 4.10

Altıncı Etkinlikte Oluşturulan Argüman Şemaları Şema

No

Şema Adı Frekansı

(f)

Yüzde (%)

1 İşaretten argüman 15 34,09

2 Örnekten argüman 11 25,00

6 Bilinenden yararlanarak oluşturulan argüman 6 13,63

17 Belirli bir kuraldan argüman 6 13,63

12 Benzetimden argüman 5 11,36

16 Ön yargıdan argüman 1 2,27

Toplam 44 100

Tablo 4.10 incelendiğinde, katılımcılar tarafından altı farklı şemada 44 argüman üretildiği görülmektedir. Üretilen argümanların yarısından fazlası işaretten ve örnekten argüman olarak karşımıza çıkmaktadır. Üretilen argüman şemalarına örnek olarak bazı katılımcı ifadeleri aşağıda aynen aktarılmıştır:

“Bu belgeselde yer alan bazı bilgiler (notlarından okuyor) bana göre bilimsel değil. Kendimi belgesel değil de bilim-kurgu izliyor gibi hissettim.” (Fatma)

“Belgeselin başında gösterilen yazıtlardaki figürler gerçekten ilginç ama bu figürlerle yapılan yorumlar tamamen izleyiciyi belli bir duruma yönlendiriyor. Bence belgeselde her şey açıkça ortaya konmalı. İzleyici kendisi karar vermeli. Burada bu figürlerin doğrudan dünya dışı yaşamla ilgili olduğu defalarca söylendi.” (Kısmet) Bu katılımcıların da ifadelerinde görüldüğü gibi belgesel filmde gördükleri bazı unsurlardan (işaretlerden) yola çıkarak belgeselin bilimsel olmadığı argümanını ortaya koymaktadırlar. Benzer şekilde bazı katılımcılar da farklı bir yaklaşım sergileyerek ön yargıdan argüman üretme yoluna gitmişlerdir:

“Ben bu belgeseli daha önce arkadaşlardan zaten duymuştum. Belgesel yerine kendi hayal dünyalarındaki şeyleri anlatmışlar. Bilimsel değil bence…” (Merve)

Bir başka katılımcı ise argümanını belgeselde karşılaştığı bir durumu örnek göstererek oluşturduğu görülmektedir:

“Belgeselde Mısır piramitlerini uzaylıların yapmış olma ihtimali üzerinde çok duruluyor. Aklı başında bir bilim insanı yani bir tarihçi falan, piramitlerin hangi tarihlerde kim tarafından, nasıl yapıldığını bilir. Bildiği halde bu olayı “uzaylılar mı yaptı acaba?” diye ortaya atmak bence art niyet gerektirir. Bu adamların tek amacı ilgi çekip merak uyandırıp belgeseli seyrettirmek, bilimsel bir şeyler falan anlatmak değil…” (Aslıhan)

Bu etkinlikte sıklıkla karşımıza çıkan argüman şemalarından birisi de belirli bir kuraldan argümandır. Bu argümanı üreten bir katılımcının şu ifadesi örnek verilebilir:

“Belgesellerde yer alan şeylerin mutlaka bilimsel veriler olması gerekir. Kaynaklarının da bilimsel kaynaklar olması gerekir. Ayrıca belgeselde konuşan uzmanların da mutlaka bilim insanı olması gerekir. Bu belgeselde ben bunların hiçbirini görmüyorum. Bu sebeple bence bu izlediğimiz film bir belgesel değil…” (Ali)

Katılımcılardan elde edilen argümantasyon formlarının incelenmesi sonucu katılımcıların grup tartışması sırasında ortaya konulan farklı argümandan etkilendikleri görülmüştür. Bu sayede daha etkili argümanlar oluşturup etkinlik formuna kaydettikleri tespit edilmiştir. Etkinlik formlarında, grup tartışmaları sırasında ortaya konulan ve “güvenilmez” olarak nitelenen bazı argüman şemalarının yerine, kanıta, örneğe, uzman görüşüne veya bir kurala dayandırılan argüman şemalarının daha çok yer verildiği tespit edilmiştir. Bazı katılımcıların etkinlik formlarına grup tartışması sırasında kendi ürettikleri argüman yerine karşıt düşüncenin argümanını yazması dikkat çekicidir. Bunun nedeni soruşturulduğunda tartışma sonucunda karşı argümanın kendisine daha mantıklı geldiğini ve o konuda ikna olduğunu belirtmişlerdir. Karşılıklı argümanların birlikte değerlendirilmesi sonucunda katılımcıların görüşlerini değiştirmeleri bilimsel tartışmanın olumlu bir yönünü daha ortaya koymaktadır.

4.1.2.7. Argüman Şemalarının Genel Değerlendirmesi

Tüm etkinliklerle ilgili şemalar genel olarak değerlendirildiğinde, bazı argüman şemalarının sıklıkla kullanıldığı bazılarının ise nadir kullanıldığı görülmektedir. Dört argüman şemasının ise katılımcılar tarafından hiç kullanılmadığı tespit edilmiştir (Tablo 4.11).

Etkinlik sonrasında yapılan değerlendirme toplantıları, etkinlikler boyunca oldukça farklı sayıda şema tipinin ortaya çıkmasının en önemli etkenlerinden birisidir. Bir önceki etkinlikde katılımcılar tarafından oluşturulan şemaların niteliğinin sorgulandığı bu toplantılarda daha ikna edici argüman oluşturabilmenin yolları tartışılarak bir sonraki etkinlik için hazırlık yapılmıştır. Uygulama öncesinde katılımcılara Walton Argüman Şemaları ile ilgili gerekli bilgilerin verilmesi de etkinlikler boyunca katılımcıların farklı şemalarda argüman üretebilmelerine olanak sağlamıştır.

Tablo 4.11

Tüm etkinliklerde kullanılan argüman şemaları ve kullanım sıklıkları.

No Argüman Şeması Frekans

(f)

Tüm şemalara Oranı (%)

1 İşaretten argüman 53 20,54

2 Örnekten argüman 40 15,50

6 Bilinenden yararlanarak oluşturulan argüman 32 12,40

3 Sözlü sınıflandırmadan argüman 19 7,36

7 Uzman görüşünden argüman 15 5,81

8 Kanıt temelli hipotezlerden argüman 15 5,81

9 Neden ilişkisinden argüman 12 4,65

18 Örnek bir durumdan argüman 11 4,26

10 Sebep-Sonuç ilişkisinden argüman 9 3,49

22 Örnek olaydan kaynaklanan güvenilmez argüman 8 3,10

16 Ön yargıdan argüman 7 2,71

13 Değersiz argüman 6 2,32

14 Popüler olandan argüman 6 2,32

17 Belirli bir kuraldan argüman 6 2,32

12 Benzetimden argüman 5 1,94

20 Bir nedenden kaynaklanan belirsiz argüman 4 1,55 21 Sözel bir sınıflandırma belirsizliğinden argüman 3 1,16 23 Sözel sınıflandırmanın keyfiliğinden argüman 3 1,16

4 Taraflı (bağlı) argüman 2 0,77

15 Ahlaki kriterlerden argüman 1 0,39

24 Sözel güvenilmez argüman 1 0,39

5 Karşı durum argümanı 0 0

11 Sonuçlardan argüman 0 0

19 Değişimin yavaş gerçekleştirilmesi yoluyla argüman 0 0

25 Tamamen güvenilmez argüman 0 0

Toplam 258 100

İşaretten ve örnekten argüman şemalarının oluşturulmasının nispeten daha kolay olması ve içerisinde doğrudan kanıt ya da örnek içermeleri nedeniyle katılımcılar tarafından daha sık kullanıldıkları görülmektedir. Bu şemaların daha sık kullanılmasının bir başka nedeni olarak da argüman ve karşı argüman yapılarının birbirinden etkilenmesi sayılabilir. Bir başka deyişle, işaretten veya örnekten argüman şemasına sahip bir argümana karşı üretilen bir karşı argümanın da genelde aynı yapıda olduğu gözlenmiştir.

Yine tüm etkinlikler boyunca üretilen argümanlar genel olarak incelendiğinde, katılımcıların etkinlikler boyunca ortaya koydukları argümanların niteliğinin giderek arttığı

gözlenmektedir. Argüman şemaları arasında yer alan “değersiz, ön yargıdan, bir nedenden kaynaklanan belirsiz, sözel bir sınıflandırma belirsizliğinden, örnek olaydan kaynaklanan güvenilmez, sözel sınıflandırmanın keyfiliğinden ve sözel güvenilmez” argümanların, diğer argüman şemalarına oranları her etkinlik için Tablo 4.12’de verilmiştir.

Tablo 4.12

Belirsiz, Güvenilmez ve Ön Yargıya Dayalı Argüman Şema Sayılarının Genel Argüman Şema Sayılarına Oranları.

Etkinlik

Numarası Tüm argüman sayısı (n) Yargıya Dayalı Argüman sayısı Belirsiz, Güvenilmez ve Ön (n) Oran (%) 1 35 13 37,14 2 48 9 18,75 3 56 5 8,92 4 43 2 4,65 5 32 1 3,12 6 44 1 2,27 Toplam 258 31 12,01

Tablo 4.12’den de anlaşılacağı üzere ilk baştaki etkinliklerde belirsiz, güvenilmez ve ön yargıya dayalı argüman oranları yüksek iken ilerleyen etkinliklerde bu oran giderek düşmüş ve son etkinlikte en alt düzeye inmiştir. Bu sonuç, katılımcıların her etkinlikte argüman oluşturma becerilerinin ve ürettikleri argümanların kalitelerinin arttığını göstermektedir. Her etkinlik sonunda grup olarak yapılan değerlendirmelerin ve argümantasyon etkinlik formlarından gelen dönütlerin grupla paylaşılmasının da katılımcıların argüman oluşturma becerilerinin artmasında etkili olmuştur.