Aksu İlçesi DPSIR (İtici güç-Baskı-Durum-Etki-Tepki) Analizi

DPSIR analizi, peyzaj özelliğinin izlenmesi, peyzaj durumunun ve kalitesinin gösterdiği değişikliklerin ölçülmesi ve duruma etki eden baskı türlerinin tanımlanmasına dayanmaktadır (Atalay 2008). Aksu ilçesinde itici güç olarak tanımlanabilecek faktörler belirlenerek bu faktörlerin neden olduğu baskılar incelenmiş olup; DPSIR analizinin etki ve tepki adımları birlikte tek bir adım olarak tepkiler başlığı altında değerlendirilmiştir. DPSIR analizi için çalışmanın bundan önceki adımlarında gerçekleştirilen peyzaj değişimi ve peyzaj karakter analizi sonuçlarından, literatür taramalarından, arazi gözlemlerinden ve sözlü görüşmelerden yararlanılmıştır. Aksu ilçesine yönelik olarak yapılan DPSIR analizinde itici güç/etken faktörler, tarım, hızlı kentleşme ve nüfus artışı, turizm ve ulaşım/altyapı olarak tanımlanmıştır.

Tarım

Tarımsal faaliyetler, gerek uygulama alanı olarak ve gerekse kullandığı girdiler bakımından doğal sistemleri önemli düzeyde etkileme gücüne sahip yaygın bir sektördür. Toprak, su ve biyolojik zenginlikler gibi tarımla doğrudan ilişkili doğal kaynaklar, bu sektöre alan, girdi ve çeşitlilik bakımından olanak sağlarken; tarımsal faaliyetlerden önemli düzeyde etkilenerek verimlilik, kalite ve tür zenginliği bakımlarından değişim göstermektedir. Yapılan araştırmalar günümüze değin uygulanan tarımsal faaliyetlerin meydana getirdiği değişimlerin büyük ölçekte olumsuz olduğunu ortaya koymaktadır. Toprak sisteminin verimliliğini kaybetmesi, erozyona duyarlı hale gelmesi, çoraklaşması arazi kullanım yetenek sınıflarına göre uygun teknikler ile tarım yapılmayışına bağlıdır. Denetimsiz gübre ve tarım ilacı kullanımı, aşırı su tüketimi, toprak sisteminin özelliklerini etkilemesi yanında su sistemi ve biyolojik çeşitliliğe de zarar vermektedir (Haktanır 2009).

Tarım, Aksu ilçesinin ekonomik sektörlerinin başında gelmektedir. Aksu’da yaşayanların büyük bir kısmı geçimlerini tarımdan karşılamaktadır. Fakat tarımsal amaçlı arazi kullanımının ilçe üzerinde çeşitli olumsuz etkilerinin olduğu da kabul edilmesi gereken bir gerçektir. Bu durum DPSIR analizine göre Çizelge 4.32’de ifade edilmiştir.

101

Çizelge 4.32. Tarımın Aksu ilçesi üzerindeki baskı, durum ve tepkileri İtici Güç

(Drivers) (D)

Baskı (Pressure)

(P) Durum (State) (S) Tepki (Response) (R) Tarım - Arazi ihtiyacı

- Doğal kaynak kullanımı - Yeraltı/yerüstü su kaynaklarının kullanılması - Pestisit/gübre kullanımı - Ormanların dönüştürülmesi - Su kaynaklarının azalması - Su kaynaklarının kirlenmesi - Çevre kirliliği - Görüntü kirliliği/sera atıkları - Toprak degredasyonu - Ekosistemin zarar görmesi - Ormanların azalması

Bir itici güç olarak tanımlanan tarım, alan ihtiyacına neden olmakta ve doğal kaynak kullanımını gündeme getirmektedir. Tarım için kullanılan yeraltı ve yerüstü sular, su kaynaklarında azalmaya ve kurumaya neden olmaktadır. Nitekim Öz vd. (2010)’nin yaptıkları “Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı”nda, şelalede ve şelaleyi besleyen kollarda, tarımsal üretim için açılan kuyu ve sondajlardan dolayı bir azalma olduğunun tespit edildiği belirtilmektedir. Ayrıca bilinçsizce kullanılan gübre ve pestisitler de ekosistemi ve insan sağlığını tehdit etmektedir.

İlçede tarımsal amaçlı çok sayıda tarla ve sera bulunmaktadır. Özellikle seralardan dolayı çok sayıda atık oluşmakta ve bu atıkların bir kısmı düzenli olarak bertaraf edilmediği için çevre kirliliğine ve görüntü kirliliğine neden olmaktadır. Bu durum ilçede yaşayan insanları da rahatsız etmektedir.

Hızlı kentleşme ve nüfus artışı

Kent; doğal çevre, insan ve onun eserlerinden oluşan organize bir yerleşim birimidir. Herhangi bir yerde, kentin varlığı ve gelişmesi daha çok doğal çevrenin sağladığı imkânlara ve kaynaklara bağlıdır. Doğal çevre faktörlerinin (konum, jeolojik yapı ve yer şekilleri, iklim özellikleri, su ve toprak kaynakları, bitki örtüsü) yeterli imkânlar sunması durumunda kent yerleşmesi güç ve devamlılık kazanır (Karadağ ve Koçman 2007).

Hızlı ve plansız kentleşme, aşırı nüfus artışı, yaygın gecekondulaşma, sağlıksız ve ruhsatsız yapılaşma, trafik sorunu gibi sorunları da beraberinde getirmektedir. Hızlı kentleşmeyle birlikte konut ihtiyacı doğmakta; bundan dolayı da ormanlar, tarım alanları vb. kentsel alanlara dönüştürülmektedir. Aksu ilçesi için de böylesi bir durum söz konusudur. İlçedeki dönüşümün miktarı, çalışmanın “4.4. Arazi Örtüsü/Arazi

102

Kullanımı Değişimi” başlığı altında değerlendirilmiş ve hızlı kentleşmenin neden olduğu baskı, durum ve tepkiler Çizelge 4.33’te verilmiştir.

Çizelge 4.33. Hızlı kentleşmenin ve nüfus artışının Aksu ilçesi üzerindeki baskı, durum ve tepkileri

İtici Güç (Drivers) (D)

Baskı (Pressure)

(P) Durum (State) (S) Tepki (Response) (R) Hızlı kentleşme ve nüfus artışı - Konut ihtiyacı - Plansız yapılaşma - Tarım alanlarının dönüştürülmesi - Ormanların dönüştürülmesi - İnşaat faaliyetlerinin artması - Taş/kum/çakıl ocaklarının artması - Çevre kirliliği - Görüntü kirliliği - Ekosistemlerin zarar görmesi - Tarım alanlarının azalması - Ormanların azalması - Doğal kaynakların tüketimi - Bitki ve hayvanlarda tür kaybı - Topoğrafyada değişim

Özellikle ilçe merkezi için sağlıksız bir yapılaşmanın olduğundan bahsetmek mümkündür. Herhangi bir tarza/stile sahip olmadan gelişigüzel şekilde yapılmış binalar Aksu ilçesinin kimliksizleşmesine neden olmaktadır.

İlçe nüfusu her geçen yıl artmaktadır. TÜİK (2016) verilerine göre Antalya ili 2023 yılı nüfus projeksiyonunda yıllık ortalama artış hızı % 20,7 olarak belirlenmiştir. Antalya’da meydana gelebilecek böyle bir artışın ilçe nüfusunu da etkilemesi kaçınılmazdır. İlçedeki nüfus artışının en önemli iki nedeni, kıyıda bulunan turistik yerlerde çalışmak ve tarımsal üretim yapmaktır. Nüfus artışıyla birlikte ortaya çıkan ihtiyaçlar, ilçede plansız yapılaşma/gecekondulaşma, çevre kirliliği, kültürel değişim gibi sorunlara neden olmaktadır.

Turizm

Dünyanın en hızlı büyüyen endüstrilerinden birisi olarak gösterilen turizm, gelişme sürecinde sosyal ve kültürel çevre, tarihi ve doğal doku ile sürekli bir etkileşim halindedir. Turizm etkinliklerinin büyük bir kısmı doğanın arz ettiklerinin sergilenmesi ve sunulması ile gerçekleşmektedir. Bununla birlikte meydana gelen turizm faaliyetleri fiziksel çevrenin üzerinde çeşitli şekillerde etkilere sahiptir. Bunlar doğal çevrenin tahribatı biçiminde olumsuz yönde olabildiği gibi, geri kazanım veya korumaya yönelik önlemlerin alınması gibi olumlu biçimlerde de olabilmektedir. Bu karşılıklı etkileşim turizm ve fiziksel çevre ilişkisini de ortaya koymaktadır (Doğan 2012).

103

Aksu ilçesi, Antalya ve Türkiye için önemli bir turizm potansiyeline sahiptir ve ilçenin tarımdan sonraki en önemli sektörü turizmdir. Bu nedenle turizmin bir itici güç olarak Aksu ilçesinde neden olduğu baskı, durum ve tepkiler Çizelge 4.34’te verilmiştir. Çizelge 4.34. Turizmin Aksu ilçesi üzerindeki baskı, durum ve tepkileri

İtici Güç (Drivers) (D)

Baskı (Pressure)

(P) Durum (State) (S) Tepki (Response) (R) Turizm - Alan ihtiyacı

- Doğal kaynak kullanımı - Göç - Plansız yapılaşma - İnsan baskısı - Yeraltı/yerüstü su kaynaklarının kullanılması - Ormanların dönüştürülmesi - Tarım alanlarının dönüştürülmesi - Kıyılar üzerindeki baskı - Çevre kirliliği - Kıyı ekosistemlerinin zarar görmesi - Topoğrafyada değişim - Bitki ve hayvanlarda tür kaybı - Doğal kaynakların aşırı tüketim - Kumulların tahribi - Kültürel değişim

Aksu’da, Perge Antik Kenti, Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı, Kemerağzı – Kundu Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi, EXPO 2016 Fuar Alanı gibi yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekebilecek alanlar bulunmaktadır. Fakat turizm de diğer aktiviteler gibi birtakım ihtiyaçlara neden olmakta ve çevre üzerine baskılar kurmaktadır. İlçenin kıyı kesiminde yer alan oteller bölgesi kıyı kumulları ve kumul ekosistemi üzerinde olumsuz etkilere neden olmakta, ilçenin sahip olduğu doğal kaynakların daha hızlı bir şekilde tüketilmesine, çevre kirliliğine, göçe ve buna bağlı olarak da plansız yapılaşmaya yol açmaktadır.

Ulaşım/altyapı

Dünya üzerindeki en eski ve en yaygın ulaşım ağı olan karayollarının insan- çevre ilişkilerinde çok önemli bir role sahip olması yanında, doğal peyzaj üzerinde en fazla etki yapan mühendislik yapılarındandır (Tanrıverdi 1987, Gülyavuz 2007). Geçtikleri hat boyunca insan ve yük taşımacılığının yapılması nedeniyle bölgeye önemli ekonomik ve sosyal faydalar sağlayan karayollarının, doğal çevre ve dolayısıyla toplum üzerinde ciddi zararlı etkileri vardır (World Bank 1997, Forman 2000, Gülyavuz 2007). Aynı durum altyapı için de geçerlidir. Plansız bir altyapı ya da altyapıdan yoksun olan yerleşim birimleri, insan sağlığını ve ekosistemleri olumsuz etkilemektedir. Ulaşım/altyapının Aksu ilçesinde neden olduğu baskı, durum ve tepkiler Çizelge 4.35’te verilmiştir.

104

Çizelge 4.35. Ulaşım/altyapının Aksu ilçesi üzerindeki baskı, durum ve tepkileri İtici Güç

(Drivers) (D)

Baskı (Pressure)

(P) Durum (State) (S) Tepki (Response) (R) Ulaşım/Altyapı - Alan ihtiyacı

- Doğal kaynak kullanımı - İnşaat faaliyetlerinin artması - Ormanların kullanılması - Tarım alanlarının kullanılması - Ekosistemlerin zarar görmesi - Ormanların azalması - Habitat bölünmesi - Bitki ve hayvanlarda tür kaybı - Görüntü kirliliği - Gürültü kirliliği - Hava kirliliği

İlçeden D-400 ve D-685 karayolları geçmektedir ve Aksu’yu üç parçaya ayırmaktadır. Bu durum, doğal alanlarının diğer ilçelere göre daha fazla olduğu Aksu’da habitat bölünmesine neden olmaktadır. Ayrıca Aksu’nun özellikle merkeze uzak olan mahallelerinde hala altyapı sorunları yaşanmakta ve yöre halkı bu durumdan olumsuz etkilenmektedir. Bu sorunlar ilçede çevre kirliliğine, görüntü ve gürültü kirliliğine neden olmaktadır.

4.8. Yerel Halk ve Uzmanların Aksu Peyzajlarına İlişkin Görüş ve Beklentileri