Akran Değerlendirmesi

Literatürde akran değerlendirmesi (peer evaluation), akran yanıtı (peer response) , akran incelemesi (peer review), akran düzeltme (peer editing), akran eleştirisi (peer critiquing) ve akran geribildirimi (peer feedback) gibi farklı adlandırmalarla açıklanan akran değerlendirme; öğrencilerin, yaşıtlarının çalışmalarını yorumlayarak bu çalışmaların niteliği hakkında çeşitli kararlara varmalarını sağlayan bir süreçtir. Bu bakımdan, değerlendirme sürecinde olması gereken doğruluk, etkililik, yenilikçilik gibi öğrencilerin edinmesi gereken değerleri ve kaliteli bir dönüt verme, öğrencilerin kendi ilerlemelerinin derecesini gösterme ve de kedini ve akranlarını değerlendirme gibi becerileri bünyesinde taşımaktadır (Temizkan, 2009). Evans, Mcnutt ve Fletcher’e göre (1993) akran değerlendirmesi, öğrencilerin akranlarını detaylı olarak değerlendirdikleri ve akranlarından detaylı geri dönüşler alarak öğrenmelerini ve hatalarını düzeltmelerini sağlayan bir yaklaşımdır (akt. Dündar, 2016). Strijbos ve Sluijsmans (2010) ise akran değerlendirmesini “Öğrencilerin akranlarının performanslarını nitel ve nicel olarak değerlendirdikleri ve öğrencilerin yansıtma, tartışma ve işbirliği yapmalarının teşvik dildiği bir düzenek.” olarak açıklamaktadır (akt. Kaya, 2013). Bu tanımlardan hareketle akran değerlendirmesi, belirli ölçütlerden hareketle akranının çalışmalarını inceleyerek ona geri bildirim verme süreci olarak açıklanabilir. Bu değerlendirme, tek kişi tarafından yapılabileceği gibi birden fazla kişi tarafından da gerçekleştirilebilmektedir.

Akran değerlendirme yalnızca not vermek amacıyla kullanılan bir yöntem değildir. Geleneksel değerlendirme türlerinden farklı olarak akran değerlendirmenin esası öğrencilerin değerlendirme sürecine aktif katılımlarını sağlamaktır. Bu sayede öğrencilerin eleştirel düşünme, bağımsız öğrenme ve öz sorumluluk gibi

36 becerilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır (Falchikov ve Goldfinch, 2000). Bu bağlamda akran değerlendirmenin; “Öğrencilerin öğrendikleri konuları test etmelerine ve bu konular hakkında eleştirel düşünmelerine yardımcı olmak, öğrencilere hem kendi çalışmalarını hem de diğer öğrencilerin çalışmalarını değerlendirirken hangi kriterleri kullanmaları gerektiği konusunda yardımcı olmak, öğrencilerin akranlarının çalışmalarını değerlendirmek üzere belirledikleri kriterleri objektif bir şekilde kullanmalarını sağlamak, öğrencilerin diğer öğrencilerin çalışmalarını eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmelerini sağlamak amacıyla iş birlikçi çalışmalarını sağlamak, öğrencilerin akranlarının çalışmaları hakkında geri bildirim vermelerini sağlamak” gibi amaçlara hizmet ettiği söylenebilir (Temizkan, 2009). Söz konusu amaçların gerçekleşmesinde akran değerlendirme sürecinin doğru şekilde yürütülmesi oldukça önemlidir. Bu nedenle akran değerlendirme sürecine etki eden etmenleri bilmek fayda sağlayacaktır.

Yukarıda ifade edilen amaçlara ek birçok farklı hedefe ulaşmak amacıyla gerçekleştirilen akran değerlendirmesinin niteliğini etkileyen birtakım etkenler bulunmaktadır. Bu etkenleri Norcini (2003’den aktaran Cihanoğlu, 2008) dört başlık altında açıklamıştır:

- “Güvenirlik: Gözlenen başarıların sayısı, katılımcı akranların sayısı, değerlendirilen uzmanlık alanlarının sayısı.

- İlişkiler: Akranlar arasında ilişki önemli değerlendirme bilgilerini de beraberinde getirir.

- Riskler: Edimlerin ortaya çıkacağı ortamların risk düzeyinin yüksek olması, çıktıların bazen düşük bazen de yüksek ortalamalara sahip olmasına neden olabilir.

- Eşitlik: Akran değerlendirmenin temel noktalarından biri de, öğrencinin diğer öğrencilerle eşit olup olmadığıdır. Eşitliğe karşı tehdit iki ana kaynaktan gelir; 1. öğrencilerin değerlendirilirken üstlendikleri etkinlikler farklı olabilir veya aynı karmaşıklıkta olmayabilir. 2. Akran grupları aynı olmayabilir. Yukarıda ifade edilen etmenlerden hareketle akran değerlendirmesinin birçok olumlu ve olumsuz yönünün olduğu söylenebilir. Akran değerlendirmesinin eğitim öğretim

37 sürecine etkisinin doğru şekilde anlaşılması adına, yararlarının ve sınırlıklarının bilinmesi önemlidir.

2.4.3.1. Akran Değerlendirmesinin Yararları

Akran değerlendirme yalnızca bir değerlendirme ve not verme aracı değil öğrencilere birtakım davranış ve becerilerin kazandırılmaya çalışıldığı sürece dayalı bir uygulamadır. Topping (2005) ve Cassidy (2006) akran değerlendirmesinin avantajlarını şu şekilde açıklamışlardır:

- “Öğrencilerin sorumluluklarını ve bağımsızlıklarını artırır. - Becerilerin gelişimini sağlar.

- Çalışmaların daha kaliteli olmasına yardımcı olur.

- Yüzeysel değil, derin bir öğrenme için öğrencileri motive eder. - Öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinin artmasını sağlar.

- Akranlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri de gelişir.

- Değerlendirmeye temel oluşturan beceri ve ölçütlerin saptanması konusunda öğrenciye bakış açısı sağlar. (Akt. Temizkan, 2009).

Sıralanan maddelere ek olarak akran değerlendirmesinin sosyal faydalarından da bahsetmek mümkündür. Sınıf içerisindeki çalışmaların değiştirilmesi ve herhangi bir akranın değerlendirilmesi süreci bireylerin sosyal becerilerini güçlendirmektedir. Riley (1995’den aktaran Uysal, 2008) öğrencilerin nasıl dönüt verilmesi gerektiğini öğrenmesi ve eleştirileri kabul etmesinin, sosyal beceri gelişiminin göstergesi olduğunu ifade etmiştir.

Yurdabakan (2005) akran değerlendirmesinin, öğrencilerin kendileri veya öğretmenleri dışında başka birilerinden dönüt alabilmesine olanak tanıdığını belirtmiştir. Bu sayede öğrencilerin sosyal becerilerinin de geliştiği söylenebilir. İlgili çalışmasında akran değerlendirmenin faydalarını açıklayan Rollison da (2005) akran dönütlerinin öğretmen dönütlerine göre daha az otoriter olduğu ve bu sayede öğrencinin arkadaşından gelen düzeltmelerde daha az kaygılandığını, akran dönütü ile sınıf içindeki öğretmen otoritesinin daha az hissedildiğini ve uygulama süresince

38 sınıf içinde gerçekleştirilen düzeltmelerde sınıftaki dayanışmanın güçlendiğini ve arkadaşlıkları kuvvetlendirdiğini belirtmiştir.

Yukarıda aktarılanlara ek olarak akran değerlendirme uygulaması, öğrencilerin birbirlerinin çalışmasını değerlendirirken eleştirel bakış açılarının gelişmesini sağlar ve bu konuda öğrencileri cesaretlendirerek geri bildirim verme mekanizmalarının devreye girmesine katkıda bulunur. Böylelikle öğretmenin yükünü hafifletir (Temizkan, 2009). Bu sürecin sonunda akran değerlendirmede bulunan bir öğrencinin özerklik duygusu artmış olacaktır. Ayrıca bu uygulama sayesinde öğrenci, değerlendirmeleri yaparken karşılaştığı hataları fırsat olarak görmeye başlar ve bu sayede değerlendirmeyi öğrenmenin bir parçası olarak algılayan öğrencinin motivasyon duygusu yükselir.

2.4.3.2. Akran Değerlendirmesinin Sınırlılıkları

Akran değerlendirmenin yukarıda ifade edilen yararlarının yanında birtakım sınırlılıkları/dezavantajları da bulunmaktadır. Bunları Temizkan (2009), “öğrencilerin süreci ciddiye almayıp eğlence olarak algılayabilmesi, arkadaşlık bağlarının değerlendirmeye yanlılık katması, öğretmen tarafından belirlenen ölçütlerin yanlış anlaşılması, öğrencilerin öğretmen kadar bilgili ve bilinçli olmaması, değerlendirmenin güvenirlik ve geçerlik açısından düşük olması” şeklinde sıralamıştır.

Öğrencilerin kendinden daha az başarılı olan arkadaşlarının değerlendirmelerini kabul etmeyebilirken bazıları arkadaşının çalışmasına ilişkin değerlendirme sorumluluğunu almak istemeyebilir (Falchikov, 1995’den aktaran Uysal, 2008). Söz konusu durum akran değerlendirme sürecine katılan öğrencilerin kaygılanmasına neden olabileceği gibi onların motivasyonunu da olumsuz olarak etkileyebilir. Akran değerlendirmesinin diğer bir olumsuz yönü de öğrencilerde sadece rekabet duygusunu artıran bir faktör olarak algılanabilecek olmasıdır. Bu durum öğrenmeyi engelleyen ve öğrencilerin bu yöntemden kaçmalarına, tartışma ve çatışma ortamına girmelerine neden olabilir. Sonuç olarak, ifade edilen olumsuz durumların oluşmaması adına öğretmenlerin değerlendirme sürecini denetim altında tutmaları

39 oldukça önemli olmaktadır. Uygun kullanım şartları ve ortamı sağlandığında daha sağlıklı bir akran değerlendirme sürecinin yaşanacağı unutulmamalıdır.