başarısıyla ilişkili değişkenlerin incelendiği ve eğitimde etkililik araştırmaları kapsamında ele alınan önemli bir değişkendir.
Okullarda akademik başarıya verilen önem, yöneticilerin ilgili 13 maddeye verdikleri cevaplardan üretilen bir indeks puanıyla ölçülmüştür. Bu maddeler öğrenci başarısını artırmak üzere öğretmenlerin birlikte çalışmaları, velilerin çocuklarından başarı beklentileri, öğrencilerin başarılı olmaya ne kadar istekli oldukları gibi etkenlerle ilgilidir. Yöneticilerin bu maddelere verdikleri cevaplara göre okullar başarıya “orta”, “üst” ve “çok üst düzeyde önem veren” olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır. Alt ve üst düzey okullarda öğrencilerin bu üç kategorideki okullara dağılımı ve bu öğrencilerin ortalama matematik ve fen başarıları Grafik 4.1 ve 4.2'de özetlenmiştir.
GRAFIK 4.1
Alt ve üst düzey okullarda akademik başarıya verilen öneme göre öğrenci dağılımı
%75 %78 %34 %33 %24 %22 %58 %51 %1 %8 %16 Alt 4 Alt 8 Üst 4 Üst 8
Orta Düzeyde Önem Üst Düzeyde Önem Çok Üst Düzeyde Önem
Grafikte dikkat çeken ilk nokta, üst düzey okullarda bile akademik başarıya çok üst düzeyde önem veren bir okulda okuyan öğrenci oranının en fazla %16'ya ulaşmasıdır. Alt düzey okullarda öğrenim gören öğrencilerin büyük çoğunluğu, başarıya orta düzeyde önem verilen bir okulda okumaktadır. Yukarıda yer alan kategoriler baz alınarak ortaya konan sonuçlar doğrultusunda öğrencilerin matematik ve fen başarı ortalamaları, Grafik 4.2'de yer almaktadır.
GRAFIK 4.2
Alt ve üst düzey okullarda akademik başarıya verilen öneme göre öğrenci başarı ortalamaları
434 426 526 520 457 446 532 541 448 561 600 Alt 4 Alt 8 Üst 4 Üst 8
Orta Düzeyde Önem Üst Düzeyde Önem Çok Üst Düzeyde Önem
433 446 518 520 462 468 527 545 465 555 614 Alt 4 Alt 8 Üst 4 Üst 8 Matematik Fen
Görüldüğü üzere, başarıya daha fazla önem verilen okullarda akademik başarı da daha yüksektir. Bunun tek istisnası, başarıya üst düzeyde önem verdiği belirtilen alt düzey okulların 4. sınıf düzeyindeki matematik başarısının düşmesidir. Ancak söz konusu okullarda öğrenci oranının düşük olması (tam oran %0,71) sebebiyle, bu değere ait standart hatanın yüksek olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.
DISIPLIN
Yönetici anketinde öğrencilere ilişkin disiplin problemleri “öğrencilerin okula geç gelmeleri”, “okula hiç gelmemeleri”, “sınıfta arkadaşlarını rahatsız etmeleri”, “kopya çekmeleri”, “hırsızlık yapmaları”, “kavga etmeleri” ve “öğretmen veya okul çalışanlarına karşı saygısız veya tehditkar davranmaları” başlıklarında incelenmiştir. Yöneticilerin bu maddelere verdikleri cevaplardan hareketle, okullar “neredeyse hiç sorun yaşamayanlar”, “az sorun yaşayanlar” ve “orta veya üzeri düzeyde sorun yaşayanlar” olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Bu okullardaki öğrenci oranları Grafik 4.3'te görülmektedir.
GRAFIK 4.3
Disiplin problemi yaşanmasına göre okullardaki öğrenci oranları %31 %13 %59 %30 %38 %51 %20 %43 %31 %36 %22 %27 Alt 4 Alt 8 Üst 4 Üst 8
Neredeyse Hiç Sorun Yaşamayanlar Az Sorun Yaşayanlar Orta veya Üzeri Düzeyde Sorun Yaşayanlar
Üst düzey okullardaki 4. sınıf öğrencilerinin çoğunluğu, neredeyse hiç sorun yaşanmayan bir okulda okumaktadır. Ancak neredeyse hiç sorun yaşanmayan okullardaki öğrenci oranı, sınıf seviyesi arttıkça ve okul başarı düzeyi düştükçe azalmaktadır. Disiplin problemlerinin yoğunluğunun öğrenci başarısına nasıl yansıdığı Grafik 4.4'te görülebilir.
GRAFIK 4.4
Disiplin problemi yaşanmasına göre okullardaki ortalama öğrenci başarısı
Neredeyse Sorun Yok Küçük Sorunlar Orta veya Ciddi Sorunlar
Matematik Fen 458 441 536 568 434 439 525 528 428 414 529 531 Alt 4 Alt 8 Üst 4 Üst 8 459 462 528 563 437 461 522 527 428 432 522 529 Alt 4 Alt 8 Üst 4 Üst 8
Görüldüğü üzere 4. sınıf seviyesindeki üst düzey okullar hariç, sorun yaşanmayan okullardaki öğrenci ortalaması sorun yaşanan okullardaki öğrencilerin ortalamasından yaklaşık 30 puan daha yüksektir. Üst düzey okulların 4. sınıf seviyesinde genellikle problem yaşanmaması (bkz. Grafik 4.3), yaşanan sorunların kontrolünü kolaylaştırıyor denebilmektedir. Bu açıdan bakıldığında, disiplin problemlerinin belirli bir düzeyin altına indirilmesinin, kalan sorunların başarı üzerindeki olumsuz etkisini de önemli ölçüde sınırlandırabileceği iddia edilebilir.
Grafik 4.3 ve 4.4'te disiplin sorunları birlikte ele alınmıştır. Sorunlar Tablo 4.1'de maddeler halinde
gösterilmiştir. Tablodaki ilk sütunda disiplin problemleri, ikinci sütunda ise okul yöneticisi tarafından ilgili problemin önemli olduğu belirtilen okullardaki öğrenci oranları listelenmiştir. Bu oranlar alt düzey ve üst düzey okullar için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Son sütunda ise, söz konusu disiplin maddesinin ciddi bir sorun olduğu belirtilen okuldaki öğrenciler ile bu sorunun neredeyse hiç yaşanmadığı belirtilen okuldaki öğrencilerin akademik başarıları arasında kayda değer bir fark olup olmadığı, yine alt düzey ve üst düzey okullar için ayrı ayrı belirtilmiştir. Matematik ve fen başarısına göre benzer sonuçlar elde edildiğinden, tablonun son sütunu sadece matematik başarısına göre hazırlanmıştır.
TABLO 4.1
Okulda yaşanan disiplin problemleri ve öğrenci başarısıyla ilişkisi
4. sınıf 8. sınıf
Sorunun Adı
Ciddi Sorun Yaşandığı Belirtilen Bir Okulda Okuyan Öğrenci Oranı / Alt Düzey - Üst Düzey
Başarı Farkı Var mı? Alt Düzey - Üst Düzey
Sorunun Adı
Ciddi Sorun Yaşandığı Belirtilen Bir Okulda Okuyan Öğrenci Oranı / Alt Düzey - Üst Düzey
Başarı Farkı Var mı? Alt Düzey - Üst Düzey
Okula geç gelme %15 - %18 Var - Yok Okula geç gelme %17 - %8 Var - Var*
Okula gelmeme %31 - %19 Var - Yok Okula gelmeme %26 - %22 Var - Var*
Sınıfta düzensizlik %22 - %13 Var - Yok Sınıfta düzensizlik %23 - %19 Var - Yok
Kopya çekme %17 - %15 Yok - Yok Kopya çekme %13 - %10 Yok - Yok
Küfürlü konuşma %32 - %19 Var - Yok Küfürlü konuşma %38 - %27 Yok - Var
Okul malına zarar verme %28 - %20 Var - Yok Okul malına zarar verme %27 - %16 Var - Var
Hırsızlık %24 - %20 Var - Yok Hırsızlık %17 - %12 Yok - Yok
Öğrenciler arasında sözlü
taciz ve sataşma %17 - %18 Yok - Yok
Öğrenciler arasında sözlü
taciz ve sataşma %23 - %19 Yok - Var
Öğrenciler arasında fiziksel
kavga %15 - %16 Var - Var
Diğer öğrencilere fiziksel
zarar verme %19 - %11 Var - Yok
Öğretmenlere veya okul çalışanlarına sözlü sataşma ve taciz %17 - %18 Yok - Yok Öğretmenlere veya okul çalışanlarına sözlü sataşma ve taciz %16 - %12 Yok - Var
Öğretmenlere veya okul çalışanlarına fiziksel zarar verme
%14 - %14 Yok - Yok
Okulda düzen ve disiplin ile ilgili durumlar öğrencilere de sorulmuştur. Öğrencilerden elde edilen sonuçlar, okul müdürlerinden elde edilen sonuçlara paraleldir ve okuldaki düzen ve disiplin problemlerinin başarıya olumsuz yansıyabileceğini göstermektedir.
4. ve 8. sınıf öğrencilerinin devamsızlık, okulda karşılaştıkları sataşma, tehdit vb. zorbalık durumları ve okul aidiyetlerine göre oranları ile matematik ortalamaları, aşağıdaki grafiklerde özetlenmektedir. Bundan sonraki başlıklarda fen başarısına göre de benzer sonuçlar ortaya çıktığından, ayrıca fen için grafik gösterimlerine gerek duyulmamıştır.
DEVAMSIZLIK
Anketlerde öğrencilere ne sıklıkta devamsızlık yaptıkları sorulmuş ve öğrenciler cevaplarına göre gruplanmıştır. Buna göre, Grafik 4.5'te, hem alt hem de üst düzey okullarda, tutarlı bir şekilde, devamsızlık azaldıkça öğrencilerin matematik başarısının yükseldiği görülmektedir. Ayrıca, üst düzey okullarda öğrencilerin daha az devamsızlık yaptıkları görülmektedir.
GRAFIK 4.5
4. ve 8. sınıf seviyelerinde devamsızlıklarına göre öğrenci oranları ve ortalama matematik başarıları
385 411 442 457 489 493 519 524 300 350 400 450 500 550
haftada bir yada fazla iki haftada bir ayda bir hiç
Alt Düzey Okullarda Üst Düzey Okullarda
%6 %6 %19 %69 %11 %8 %24 %57 344 400 417 456 469 508 513 561 300 350 400 450 500 550 600
haftada bir yada fazla iki haftada bir ayda bir hiç
Alt Düzey Okullarda Üst Düzey Okullarda
%7 %11 %27 %55 %3 %6 %24 %67 4. sınıf 8. sınıf
ZORBALIK
İlgili literatürde, öğrencilerin okulda fiziksel ve psikolojik şiddeti de içerecek şekilde yaşadıkları problemler, genel olarak zorbalık kavramı altında toplanmaktadır. Zorbalık, gerek akademik başarı, gerek öğrencinin uzun dönemdeki yaşam kalitesi üzerindeki etkileri sebebiyle, eğitim araştırmalarında önemli bir yer tutmaktadır.
TIMSS öğrenci anketinde öğrencilerden, okuldaki diğer öğrencilerin kendilerine nasıl davrandıklarıyla ilgili maddelere yanıt vermeleri istenmiştir. Bu
maddelerde genel olarak, öğrenciden bir şey çalınması, öğrencinin tehdit edilmesi, öğrenciye istemediği şeylerin yapılması gibi olumsuz durumlarla karşılaşma sıklığı sorulmuştur. Grafik 4.6'da verilen sonuçlar, zorbalıkla hiç karşılaşmayan öğrencilerin matematik başarısının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Türkiye'de hem alt hem de üst düzey okullarda zorbalıkla karşılaşan 4. sınıf öğrencilerinin oranının 8. sınıfta zorbalıkla karşılaşan öğrenci oranından fazla olduğu dikkat çekmektedir. Buna rağmen 8. sınıfta da öğrencilerin yaklaşık üçte biri en az ayda bir kez zorbalıkla karşılaştığını belirtmektedir.
GRAFIK 4.6
4. ve 8. sınıf seviyelerinde zorbalıkla karşılaşma sıklığına göre öğrenci oranları ve ortalama matematik başarıları
458 440 395 540 533 494 350 400 450 500 550 ayda bir
hemen hemen hiç haftada bir
Alt Düzey Okullarda Üst Düzey Okullarda
%52 %30 %18 %63 %27 %10
Alt Düzey Okullarda Üst Düzey Okullarda
439 424 374 549 529 525 350 400 450 500 550 ayda bir
hemen hemen hiç haftada bir
%67 %27 %6 %73 %23 %4 4. sınıf 8. sınıf