AİLE TİPLERİ VE SINIFLANDIRILMASI

Tarihsel perspektif içerisinde yer, zaman ve üyelerinin sayı ve işlevlerine bağlı olarak farklı aile türlerine ilişkin ikili bir sınıflandırma yapabiliriz. (Tan, 1981; 93)

1- Hane halkına bağlı olarak:

a-Büyük aile Birleşik aile Kök aile

b-Küçük aile, şeklindedir.

2- Otoriteye bağlı olarak:

a- Ana ailesi b- Baba ailesi Bölünmez Asaba

Ataerkil. Aile, biçimindedir.

1- Hane halkına bağlı olarak

a- Büyük Aile: Çok sayıda kandaş, küçük ya da çekirdek ailenin aynı çatı altında oturmasıyla oluşur. Akrabalık bağları kuvvetli ve gelenek göreneklerle yakından ilgilidirler. Gelişmemiş ve geçimini tarımla sağlayan topluluklarda gözlenen bir aile tipidir.

Birleşik Aile; Ana, baba, bütün erkek çocuklar, evlenmemiş kız çocuklar ile evlenmiş erkek çocuklar ve onların eş ve çocuklarından oluşmaktadır. Bu aile erkek çocuklar yönünden gelişme eğilimindedir ve erkek torunlarda evlendiklerinde bu aile içerisinde yer alırlar.

Kök Aile: Ana, baba, çocukları ve evli tek oğul ile eşi ve çocuklarından meydana gelir. Üyeler birleşik ailede olduğu gibi aynı evde otururlar.

b-Küçük Aile: Karı, koca ve evli olmayan çocuklardan meydana gelir. Üyelerinin sayısı sınırlıdır. Başlangıçta sadece karı ve kocadan oluşurken, çocukların olmasıyla birlikte genişler ve bu çocukların büyüyerek ve/veya evlenerek evden ayrılmasıyla eski haline döner. Karı kocanın ölümü ile aile dağılır. Genellikle gelişmiş toplumlarda ve şehirlerde gözlenen bir aile tipidir.

2- Otoriteye bağlı olarak

a-Ana Ailesi

Totem dininin etkilerinin devam ettiği ana ailesinin baba akrabalığını tanımamasının nedeni de bu totem dininin etkisinde oluşudur. Ananın soyundan gelen akrabalar aynı evde oturur. Baba eve zaman zaman misafir olarak gelir, gider. Çok yaygın olarak gözlenmemekle birlikte avcılık ve toplayıcılıkla geçinen veya tarıma dayalı toplumlarda gözlenen bir aile tipidir. Kuzey Amerika ve Kanada yerlileriyle, Doğu Afrika ve Eskimo'larda gözlenmektedir.

b-Baba Ailesi

Şekillenmesinde baba faktörünün rol oynadığı aile tiplerinin ortak adıdır. 3 değişik türde ele alınmaktadır.

Baba ailesi; Bu aile türünde ana ve baba beraber oturur kadının belli birer statüsü vardır. Çocuklar üzerindeki hak ana ve baba arasında eşit olarak dağılmıştır

•Bölünmez Asaba

Baba tarafı akraba olarak tanınır. Soplardaki totem bağı yerini kan bağına bırakmıştır. Ailedeki bütün bireyler eşittir. Ana ve babanın çocukların üzerinde tasarruf hakkı yoktur.

•Ataerkil Aile

Bir adı da "Roma ailesi" olan bu aile türünde otorite sonsuz ve mutlak biçimde babaya aittir. Baba ve aile üyeleri babanın atasının dinine bağlıdır. Kadın evlenince kocasının ocağına girer.

Günümüz modern toplumlarının yapısı içerisinde aile türleriyle ilgili olarak, bu çalışmada kullanılması bakımından daha kullanışlı sınıflamalar yer almaktadır. Bu sınıflamalardan biri, aileyi çekirdek aile ve geniş aile olmak üzere ikiye ayırmaktadır.

Buna göre;

Çekirdek aile: sanayileşmeyle birlikte kırsal alandan kentlere göç eden aileler değişen bu üretim alt yapısının zorunlu kıldığı aile tipi olan "ana. baba ve çocuk ve/veya çocuklar" dan oluşan "çekirdek aile" haline dönüşmüşlerdir. Bu aile tipinde akrabalık ilişkileri kırsal alanda gerçekleştiği biçiminden farklıdır. Akrabalar arası ekonomik destek mekanizması yok denecek kadar azalmıştır.

Geniş aile; kırsal alanda yaygın olarak gözlenmekle birlikte kentsel alanda da kısmen gözlenen bu aile tipi, "ana, baba, çocuklar, ana ve/veya babanın akrabalarından bir ya da birkaçıyla bazen akraba olmamakla birlikte hısımlarında aynı çatı altında yaşadığı aile tipini temsil etmektedir.

Ancak bu sınıflamaya rağmen bazı araştırmacılar ülkemizdeki yapısı ile çekirdek ailenin sanayileşmiş ülkelere ait örneklerinden farklı bir kimliği olduğunu savunmaktadırlar. Bu araştırmacılara göre, bu farklılık ailenin işleyişinde ve yapısında ortaya çıkmaktadır. Yani ülkemizdeki çekirdek aile yapısı içerisinde eşlerden birinin akrabalarından bir ya da birkaçının bulunması, "çekirdek" kimliğini değiştirmemektedir.

Yine bunun gibi ülkemizdeki çekirdek aile yakın akrabalarla son derece yakın ilişkiler içerisindedir ve bu ilişkilerde dayanışma gözlenmektedir. Oysa batılı sanayileşmiş ülkelerdeki çekirdek ailenin akrabalarla ilişkileri kopmuştur.

Tolan, biyolojik açıdan ailenin sadece insanlara özgü bir kurum olmadığını ve

aileyi oluşturan temel unsurların hayvanlar dünyasında da söz konusu olduğunu savunmaktadır. Böylece aileyi oluşturan biyolojik nedenlerin hem insanlar ve hem de hayvanlar dünyasında birbirine benzer olduğunu vurgulayarak, farklılığı ortaya çıkaran şeyin insanların dünyasındaki kurumlaşma olduğunu savunur. (Tolan, 1983, 442)

Buradan hareketle geleneksel olarak, anaerkil (matriarkal) , babaerkil (patriarkal) ve eşitlikçi (egaliter) aile olmak üzere 3 tür aile tanımlandığını vurgulayan Tolan, aile tiplerinin sınıflanmasında temel ölçütün "evlenme biçimler "i olduğunu ileri sürmektedir.

Buna göre, aileyi sınıflarken evlenme biçimlerini ayırt etmekte kullanılan 2 ölçüt bulunmaktadır; 1) evlenecek kimselerin sayısıyla ilgili ölçüt; monogami (tek eşlilik) , poligami (çok eşlilik) 2) akrabalık ilişkilerinin dikkate alındığı ölçüt; baba soyluluk (patrlineer) , ana soyluluk (matrilineer) ve ana ve baba soylu eşitlikçilik (bilineer) aile tipleri.

Burada evlenmeyle ilgili olarak bir üçüncü ölçüt daha tanımlanmakta olup aile türleri konusunda bir başka sınıflama yapılmaktadır. Evlenecek çiftin ikamet biçimine göre ele alman bu sınıflamada, evlenen kişiler erkeğin baba evinde ikamet edeceklerse, aile türü "patrilokal", kadının baba evinde ikamet edeceklerse aile türü "matrilokal"

olarak sınıflandırılmaktadır.

Tolan, çekirdek ailenin sanıldığının aksine sanayileşmenin bir sonucu olmadığını, bütün çağlarda en yaygın aile tipi olduğunu düşünmektedir. Tolan'a göre,

"günümüzde "aile" kavramının sınıflanması çekirdek ve geniş aile kavramı kullanılarak yapılmaktadır. Buna göre; yalnız evli çift ve bunları evlenmemiş çocuklarından oluşan aile tipi konjugal (dar/çekirdek) aile tipini oluştururken, bazı akrabalarında aile yapısı içerisine dâhil olmasıyla ortaya çıkan aile tipine konsagin (geniş/büyük) aile tipi denmektedir. " (Tolan, 1983, 450)

3- Geçiş Ailesi Kavramı-Gecekondu Ailesi

Sanayileşmekte olan toplumlara geçiş toplumu denilmektedir. Bu bizim Türk toplum yapımızın genel niteliğidir. Toplumlar sanayileşme ve kentleşme sürecine girdiklerinde toplumsal yapıları da bütünüyle değişime uğramaktadır.

Gecekondu ortamında ve kasabalarda görülen geçiş ailesinde, büyük ve küçük

ailenin çeşitli tiplerine rastlanmaktadır. Çünkü geçiş ailesi büyük aile ile küçük ailenin kırılma noktasını oluşturmaktadır. Gerek gece kondu gerekse kasabadaki aileler arasında da çekirdek, parçalanmış ve tamamlanmamış aile gibi alt gruplar görülmektedir.

Türkiye'de kırsaldan kente göçün doğurduğu yığınlaşma, kent çevresini hızla kuşatan gecekondulaşmayı doğurmuş, bu da kendine bu karma aile yapısını yaratmıştır.

Bu kültürde kır kent kültürünün birbirine ters düşen çelişik yapısının bir arada görülmesine rağmen, kentle bütünleşme de bir tampon görevi gördüğü gerçektir. Ülkü Akça'ya göre, "Gecekondu ailelerindeki özellikler:

Ailelerin yaklaşık %85 i sosyolojik anlamda çekirdek ailedir.

Gecekondu ailesi çok genç bir nüfus yapısına sahiptir.

Eğitim düzeyi düşüktür.

Gecekondu ailesinde işgücüne katılımın genellikle fabrika ve imalathane işçiliği, küçük girişimcilik, hizmet sektörü ve marjinal kesimde yoğunlaştığı görülmektedir.

Kadının dış piyasaya ilişkisi oldukça sınırlı kalmakla birlikte parça başı iş üretimi ve çalışma hayatına katılma giderek artmaktadır.

Taksitle alışveriş tüketim sürecinde başvurulan en önemli yoldur.

Çalışma kesiminin üçte ikisinin sosyal güvenliği vardır.

Kadının statüsünde ve karar verme düzeyinde artış eğitim olanaklarının artmasıyla birlikte yükselmektedir.

Akrabalık, hemşerilik ve komşuluk ilişkileri güçlüdür. "