Ahlakın Bilgisi

John Locke’un ahlak felsefesine bakıldığı zaman onun ahlak felsefesinde deneyime hiç yer yoktur. Ahlak konusunda ahlaki yasalardan söz eder. Yasalar var olmadıkça ahlaki iyi ve kötü belirlenemez. İnsanların eylemlerin doğruluk veya yanlışlığını belirleyebilmek için başvurdukları üç çeşit yasaları vardır. Bunlar: Tanrısal yasa, yurttaşlık yasası ve düşünce ya da saygınlık yasasıdır. En üstün yasa Tanrısal yasadır. Günah ve sevap kriterlerine bağlıdır. Yurttaşlık yasasında eylemlerin suç olup olamayacağı belirlenmeye çalışılır. Düşünce ya da saygınlık yasasında ise kriter erdem ve kötülüktür. Bu son iki yasanın Tanrısal yasaya uydurulması beklenir. İnsanlar kendi aklı ile bu ahlaksal yasaları bilebilir.236 _{Locke, bilgi kuramında emprist}

bir tavır takınırken ahlak konusunda tam tersi bir tavır alır. Bu sebeple Locke’un epistemolojisi ile etiği birbiri ile tutarsızlık gösterir. Ona göre ahlak, matematiksel önermeler gibi açık ve kesindir.237

Locke, ahlaki normların detayına girmeden ahlaki duyguların konumunu temellendirirken, dini ve metafiziksel zemine başvurmaksızın bir ahlak anlayışı geliştirme yoluna gider.238 _{Duyuların somut bir ölçüsü olmadığı için ahlaki konularda}

235 _{Locke, İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme, s. 477-478.}

236 _{Ağaoğulları, Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler, s. 483.} 237 _{Ağaoğulları, Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler, s. 484.} 238 _{Hanratty, Aydınlanma Filozofları (Locke-Hume ve Berkeley), s. 44.}

birtakım karışıklıkların yaşanması olasıdır. Bu karışıklıkların önlenebilmesi ya da en azından anlaşmazlıkların biraz da olsa giderilebilmesi için Locke, ahlakın kanıtlanabilir olduğunu iddia etmiştir.239 _{Locke’a göre etik kesin bilim olarak kabul}

görmüştür. Matematikte olduğu gibi ahlaki ilke ve önermeler de kanıtlanabilir. Adil olan ile olmayanın ölçüsü dedüksiyon yoluyla tespit edilebilir.240

Ahlak bilinci doğuştan var olmaz. Bu durum, farklı ülkelerde farklı şekilde tezahür eder. Ancak Locke’a göre her yerde ve her zaman var olan tek bir ahlak biçimi vardır. O da, Hristiyanların Kutsal Kitap’ında belirtilen ve doğa yasalarıyla talep edilen biçimdir.241 Hristiyan Kutsal Kitap’ında olduğu şekliyle ahlakın temelleri atılır Locke’a göre.

Locke’a göre erdem doğuştan gelmez. Onun faydalı bir şey olması doğuştan olmasından değil, genel kabul görmesinden kaynaklanır. Buradan yola çıkarak iyilik ve kötülük kavramları Locke’a göre haz ve acı kavramlarına tekabül eder.242 _Çünkü

Locke’un ahlak anlayışı haz ve acı terimleri üzerine şekillendirilir. Ancak buradaki haz ve acı anlayışı Epikürcü ya da hedonist anlayıştaki gibi bir haz ve acı anlayışı değildir.

Locke’un ahlak felsefesi, benliğin hazzına indirgenerek, insanın belli bir amaca veya iyiye yönelmesini neredeyse dışarıda bırakır. Onun ahlak felsefesi kendi ifadesiyle ‘huzursuzluk duygusu’ na dayanmaktadır. Bu ise hazzı isteyip, acıdan uzak durmak anlamına gelir. O halde bir şeylerin iyi ya da kötü olması haz ve acıya göre şekillenir. Dolayısıyla John Locke’un ahlak felsefesi pragmatik bir özellik taşımaktadır.243

239 _{Dunn, Locke (Düşüncenin Ustaları), s. 107.} 240 _{Didier, John Locke, s. 57-58.}

241 _{Dunn, Locke (Düşüncenin Ustaları), s. 87-88.} 242 _{Didier, John Locke, s. 56.}

İKİNCİ BÖLÜM

BERKELEY’İN BİLGİ ANLAYIŞI

İkinci bölüm iki ana kısma ayrılmıştır. Birincisi Berkeley’in Akademik Hayatı ve Eserleri’dir. Bu bölümde Berkeley’in akademik yaşantısı anlatıldıktan sonra birkaç önemli eseri orijinal isimleri ve tarihleri ile birlikte verilmiştir. İkinci ana bölüm ise Berkeley’in Bilgi Anlayışı’dır. Burada Berkeley’in bilgi öğretisini altı ara başlığa ayırarak tartışmayı uygun gördük. Bunlar ise: Felsefesinin Temelleri, Var olmak ve Algılanmak İlişkisi, Nitelikler, Madde ve Maddi Töz Anlayışı, İdelerin Bilgisi, Ruh ve Sebep-Sonuç İlişkisi, Tanrı’nın Bilgisi’dir.

2.1. Berkeley’in Akademik Hayatı ve Eserleri

Berkeley 12 Mart 1685 tarihinde İrlanda’nın Kilkenny bölgesinde dünyaya gelmiştir. Bir protestan olarak yetiştirilmiş ve 1700’de felsefe, bilim ve ilahiyat çalışmaları için Trinity Koleji’ne başlamıştır. Daha otuz yaşına varmadan zihninde idealist dünyanın çerçevesini çizmeye başlamıştır. “Bu ortamda genç Berkeley, Descartes, Malebranche, Gassendi; Leibniz, Hobbes ve Locke’u okudu ve tartıştı. Berkeley kendini Descartes, Bacon, Boyle ve Newton ile birlikte ‘yeni bilimciler’den olarak niteledi.”244

Lisansını 1704’te Trinity Koleji’nde, masterını ise 1707’de tamamladı ve Trinity Koleji’nde çalışmaya başladı. 1709’da din adamlığı onandı. On yedi yıl öğretim üyeliği yapmıştır. Yunanca ve İbranice derslerine girmiştir. Akademik hayatını 1720’ye kadar sürdürmüştür. Bu süre zarfında üç ana eserini yazıp yayınladı. Bunlar:

Yeni Bir Görme Yetisine Doğru ( An Essay Towards a New Theory of Vision) (1709)

İnsan Bilgisinin İlkelerine Dair Bir Deneme (A Treatise Concerning The Principles of Human Knowledge) (1710)

Hylas ve Philonous Arasında Geçen Üç Diyalog (Three Dialogues Between Hylas and Philonous) (1713)

1710 Ve 1714 yıllarında Fransa ve İtalya’ya seyahatler düzenlemiştir. Fransa’da Malebranche ile tanıştığı ve aralarında şiddetli tartışmalar geçtiği söylenir. 1721’de Harekete Dair adlı eseri yayınlanmıştır. Bu eserinde kendi idealizmini ya da immateryalizmini ortaya koymaya çalışmıştır. Ayrıca; görü, mekan ve mesafe kavramlarını da incelemiştir.

Berkeley’in kendine ait bir kolej kurma hayali vardı. Ancak İngiliz hükümetinden yeterli desteği alamayınca, okul kurmanın pratikte zor olduğunu anlayıp, kendini yeniden metafiziksel ve bilimsel konulara vermiştir. 1734’te yeniden memleketi İrlanda’ya dönmüş, ardından 1752 yazında eşi ve çocuklarıyla Oxford’da kalmaya başlamıştır. Sağlık durumu kötüye giden Berkeley, Oxford’da 14 Ocak 1753 tarihinde altmış sekiz yaşında ölmüştür.

Yeni Bir Görme Teorisine Doğru adlı eserinde, Berkeley, görme ile dokunma arasında karşılaştırma yapar. Görme duyusunun zihnin dışında olmadığını vurgular. Ona göre nesnelerin evrensel dilini görme duyusu oluşturur. İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme adlı eserinde Berkeley, immateryalizmi ve idealizmi konu edinir. İdeleri, bilginin konusu yapar. Hylas ve Philonous Arasında Üç Konuşma adlı eserinde, İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme’de yazdıklarını ya da anlattıklarını ayrıntılı olarak işler. Eserin yazılış amacı, Deneme’nin yayınlandığı zamanlarda pek hoş karşılanmamış olmasıdır.245 _{Berkeley’in ana eseri ve}

çalışmamızda da en çok üzerinde duracağımız eseri İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine Bir Deneme adlı eseridir. Çalışmamızı ilgilendiren epistemoloji ile alakalı düşüncelerini temelde bu eserde ortaya koymuştur.

Berkeley, Locke’un Deneme’sinden oldukça etkilenmiştir. Hatta bunu açıkça ifade eder. Locke’un Deneme’si kendi memleketi olan İngiltere’den ziyade daha çok İrlanda’da Dublin akademi camiasında epeyce tanınmış ve eleştirilmiştir. O yıllar, Berkeley’in üniversite eğitimi aldığı yıllara tekabül eder.246