b Affetme Süreç Modeli

Affetme kavramını açıklayan modellerden bir diğeri Enright ve The Human Development Study Group (1996) tarafından geliştirilen süreç modelidir. Modelde affetme, iki birey arasında incelenmekte ve buna uygun terapi süreci izlenmektedir. Terapide izlenen affetme süreci incinen ve inciten kişinin kim olduğuna göre ve

yaşanan zarar ile zararın şiddetine göre değişmemektedir. Süreçte değişen şey yalnızca zararın şiddetine göre sürecin uzamasıdır. Eğer incinme çok fazla ise affetmek için daha fazla zaman, çaba ve sabır gerekmekte, incinme ya da zarar çok şiddetli veya çok derin değilse affetme daha kolay olmaktadır (Hill, 2001).

Piaget ve Kohlberg tarafından öne sürülen biliş ve ahlak yapıları ile benzer bir gelişim süreci olarak ele alınan affetme aşamaları, Kohlberg’in altı ahlak gelişim basamağıyla yapısal benzerlik göstermektedir (Sells ve Hargrave, 1998).

1. Affetmenin yalnızca bireyin acısı ile paralel bir misillemenin ardından mümkün olduğu intikamcı affetme

2. Suçun yaralarını sarma veya kaybedilenin geri verilmesinin ardından affetmenin gerçekleşmesi, tazminatlı affetme

3. Toplumsal baskıdan dolayı verilen bir tepki olarak affetme durumu, beklentili affetme

4. Bir ahlak kuralı veya dini inanç gibi otoritenin sebep olduğu affetmenin gerçekleşmesi kuralcı beklentili affetme

5. Sosyal uyuşmazlığı azaltmanın ve barışı korumanın bir yolu olarak bahşedilen affetme, sosyal uyum

6. Sevginin bağlılığını değiştirmeyen, uzlaşma olasılığının sürdürülmesini sağlayan sevgi eylemi olarak affetme.

Enright ve diğerleri (1996) Tablo 2’de de görüldüğü üzere affetmeyi süreç olarak tanımlayıp 4 evreye ayırmışlardır ve bu evreler 20 birimden oluşmaktadır. Süreç modeli, sırasıyla ortaya çıkarma, karar, çalışma ve derinleştirme aşamalarından oluşmaktadır ve bu aşamalar gelişimsel bir ilerlemeyi oluşturur. Fakat bütün bireylerin bu aşamalardan aynı şekilde ve aynı hızda geçmesi beklenmemektedir.

Tablo 2: Affetme Süreç Müdahalesindeki Psikolojik Değişkenler

Affetme Süreç Müdahalesindeki Psikolojik Değişkenler Birimler - Bilişsel, Davranışsal, Duyuşsal Evreler Ortaya Çıkarma Evresi

1. Psikolojik savunmaları incelemek (Kiel,1986).

2. Öfkeyle yüzleşmek, öfkeyi beslememek, öfkeden vazgeçmek (Trainer, 1981/1984). 3. Uygun olduğunda utancı kabullenmek (Patton,1985).

4. Enerji yükünün farkında olmak (Droll,1984/1985).

5. Zararın, bilişsel yinelenmesinin farkında olmak (Droll,1984/1985).

6. İncinmiş bireyin inciten bireyle benliğini karşılaştırabileceği içgörüsü (Kiel, 1986).

7. Bireyin, zararla birlikte devamlı ve tersine olarak değişebileceğini fark etmesi (Close, 1970).

8. Muhtemel değişmiş bir “adil dünya” görüşüne yönelik içgörü (Flanigan,1987).

Karar Evresi

9. Eski çözüm stratejilerinin işlemediği ile ilgili fikir değişimi/dönüşümü/yeni içgörüler (North,1987).

10. Affetmenin bir seçenek olarak bulunduğunu göz önüne bulundurmada isteklilik (Enright, Freedman, &Rique, 1998).

11. Suçlu bireyi affetmeye karar verme (Neblett,1974). Çalışma Evresi

12. Suçlu bireyin rolünü alarak suçluya baktığı ortamı tekrar tasarlama (M.Smith,1981). 13. Suçlu kişiye karşı empati ve şefkat duyma (Cunnigham,1985; Droll,1984/1985). 14. Acıya dayanma/kabullenme (Bergin,1988).

15. Suçlu kişiye ahlaki bir hediye verme (North,1987). Derinleştirme Evresi

16. Acı çekme ve affetme sürecinde ben ve başkalarının anlamını bulma (Frankl, 1959). 17. Geçmiş dönemde diğerlerinin affetmesine gereksinim duyduğunu fark etme (Cunningham,1985).

18. Bireyin yalnız olmadığı içgörüsü (evrensel destek) (Enright ve diğerleri.,1998).

19. Bireyin, benliğinin zarar nedeniyle, hayatta yeni bir amaca sahip olabileceğini fark etmesi (Enright ve diğerleri, 1998).

20. Olumsuz duyuşun azalması ve belki olumlu duyuşun arttığını fark etme, eğer bu zarar verene karşı ortaya çıkarsa; içsel ve duygusal serbestliğin farkında olma (Smedes,1984).

Bu tablo için Enright ve Fitzgibbons (2000)’un kitabından yararlanılmıştır ve parantez içindeki referanslar makaledeki tablodan alınmış olup araştırmanın kaynaklarına dahil edilmemiştir.

Ortaya çıkarma evresi olarak adlandırılan ilk evre, kişinin incindiği ve bu nedenle öfkelendiği durumu kendisinin fark etmesiyle başlamaktadır. Affetmenin ilk koşulu olarak kabul edilen bu evre, sorunun çözüme kavuşması için önemlidir (Çardak, 2012). İlk olarak bu evrede kişinin kendini acı ve incinmeden korumak amacıyla kullandığı savunma mekanizmaları incelenerek, kişinin öfke duygusuyla yüzleşmesine ve utanç ya da suçluluk gibi duygularını fark etmesine neden olabilmektedir. Sonrasında ise incinen kişi, incinmeden dolayı çokça enerji sarf ettiğinize olayı bilişsel olarak yinelediğini fark edip, incinme dolayısıyla yaşamış olduğu değişimin kalıcı ve olumsuz etkisini fark eder. Böylelikle birey duygusal açıdan acı veren süreçten kurtulmak için affetmeyi, yaşamış olduğu olumsuz duygulardan kurtulmanın bir çaresi olarak değerlendirebilir(Enright ve Coyle, 1998). İkinci evreyi oluşturan karar evresinde; birey affetmenin ne olup ne olmadığını düşünür. Bireyin affetmeye karar vermesi ile bilişsel bir süreç başlamış olmasına rağmen affetmenin tamamlanması için yeterli olmamaktadır. Çalışma evresi olarak adlandırılan üçüncü evre süresince birey, inciten kişinin suçundan daha fazlası olduğunu kavramaya ve incitene karşı anlayış, empati ve merhamet duymaya başlar. Bu evrede daha çok bilişsel süreçten ziyade duygusal durumlar söz konudur (Enright ve Kittle, 1999). Modelin dördüncü ve son evresi olan derinleştirme evresinde ise birey affetmeye başladığında kendisine acı veren olayı farklı bir şekilde yorumlayarak, yeni bakış açıları fark edebilir. İncinen birey kendisi ile benzer şekilde

incitilmiş kişilere yönelik daha olumlu duygular geliştirebilir ve kendisinin de affedilmeye ihtiyaç duyduğu zamanları anımsayabilir böylelikle de incinen kişi inciten kişiye yönelik farklı içgörüler oluşturmaktadır (Enright ve Coyle, 1998; Enright ve Kittle, 1999).

Kısaca affetme süreç modelinde ilk evrede bireyi incinmenin doğası ile ilgili içgörü kazanmasına, daha sonra ikinci evrede aktif olarak affetmeye karar vermesine, üçüncü evrede inciten bireyle ilgili farklı bir bakış açısı kazanmasına ve son evrede ise inciten kişiye yönelik tutumunun değişmesini sağlayabilir. Sonuç olarak incinen bireyin olumlu duygularında artış gözlenirken olumsuz duygularının azaldığı gözlemlenir ve böylelikle de incinen bireyde affetme meydana gelmeye başlar (Gündüz, 2014).