3. BÖLÜM
3.2. Abdulah Škaljić’in Turcizmi u Srpskohrvatskom Jeziku Adlı Eseri
Abdulah Škaljić Turcizmi u Srpskohrvatskom Jeziku ( Sırp-Hırvat dilindeki Türkçe Kelimeler) adlı eserini 1966 yılında vermiştir. 662 sayfadan oluşan sözlük 8742 kelimeden meydana getirilmiştir. 6878 tanesi terimdir. Bu sözlüğün ilk baskısı 1957 yılında basılmış olup, Turcizmi u naradnom govoru i narodnoj književnosti
Bosne i Hercegovine (Bosna-Hersek Türk Dilinde ve Halk Edebiyatında Türkçe
Kelimeler) olarak adlandrılmıştır. Sözlükte Türkçe alıntıların kökeni ve anlamları karşımıza çıkmaktadır. Eserin başında Türkçeden geçen kelimelerin nasıl ve hangi yollarla geçtiğinden bahsedilmiştir. Abdulah Škaljić sözlüğünde kelimlerin aynı zamanda Arapça, Farsça ve Grekçeden geçtiğinide belirtmiştir.72 Eserde kullanılan
71 Hasan Eren, Türklük Bilimi Sözlüğü I.Yabancı Türkologlar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
1998, s. 311.
yöntem hakkında da bilgi verilmektedir. Yazılı kelimelerin sözlü edebiyatta oluşan farklarından bahsedilmiştir. Her kelime vurgusuyla birlikte verilmiştir. Kelimelerin ardında uzantılar ve rod gösterilmiştir. Kelimelerin Boşnakçada ne anlama geldiği belirtilmiştir.
Abdulah Škaljić sözlüğünde kelimeleri gruplandırmıştır. Sözlüğün içerdiği kelimelerin 38 bölüme ayırdığını eserinde belirtmiştir. Bu bölümlerden bazıları askeri alanda, bazıları yemek, sayılar, renkler, meyve, sebze, bitki, çiçek, hayvan isimleri, özel isimler, avcılık, ata ve atların araç gereçleri, meslek, askeriye, şehir ve yapıtları, sokaklar, tıp, askeri, zaman, takvim, fiil, sıfat vb. bölümlere ayırmıştır.
Sözlüğün ilk bölümü olan giriş bölümünde ses olaylarına da yer vermiştir. Türkçeden Boşnakçaya geçmiş olan eklerin incelemesini yapmıştır. Bu eklerdeki ses değişimlerine yer verilmiştir. Boşnakçada bazı kelimelerin ek olarak –ja eki aldığını söylemiştir.
bahtlı bahtlija akşamcı akšamdžija avcı avdžija
Bu durum özel isimlerde de geçerli olmuştur Abdi Abdija
Ali Alija
Türkçede kelime sonunda bulunan bazı kelimelerdeki “e” sesinin “a” olduğunu belirtmiştir. Sesli harfler de değişime uğramıştır. Buna örnek olarakta acele kelimesi adžela, ahmedije kelimesini ahmedija olarak farklılık gösterdiğini görmekteyiz. Başlıklar halinde ses değişimlerine devam eden Škaljić örneklemeye devam ederek hangi sesin hangi ses ile değişiklik gösterdiğini belirtmiştir. Bunlardan bazılarına örnek olarak Türkçe k sesi Boşnakçada karşımıza ć olarak çıktığını görmekteyiz, i sesinin u olduğunu örnekleri ile göstermiştir. Ç sesinin c, š ve z olarak değişiklik olduğunu belirtmiştir. Örnek olarak çeribaşı kelimesi Boşnakçada karşımıza ceribaša, güç bela kelimesi Boşnakçada đuzbelajile, içlik kelimesinin ise Boşnakçada išlik olarak karşımıza çıktığını söylemiştir.Ses değişimlerini örneklerle açıklamıştır.
Türkçe –b Boşnakça –v abdest avdest kabız kavz Türkçe –b Boşnakça –f sabun safun Türkçe –b Boşnakça –p sabun sapun Türkçe –c Boşnakça –š hurmacık hurmašica Türkçe –ç Boşnakça –š İçlik išlik Türkçe –ç Boşnakça –z güç bela đuzbelajile Türkçe –d Boşnakça –t defter tefter Türkçe –f Boşnakça –v afet avet Türkçe –f Boşnakça –k müftü muktija Türkçe –f Boşnakça –m Hıfzi Himzo Türkçe –f Boşnakça –p sofra < sopra Türkçe –f Boşnakça –h yafta < japta Türkçe –g Boşnakça –k Gazanfer Kazanfer Türkçe –g Boşnakça –đ gel đel gerdan đerdan Türkçe –ğ Boşnakça –g boğaz bogaz
yağ jag Türkçe –ğ Boşnakça –đ yiğit jiđit Türkçe –h Boşnakça –v arzıhal arzuval Türkçe –h Boşnakça –j hendek jendek Türkçe –h Boşnakça –k ihtiyar iktijar Türkçe –j Boşnakça –g bey beg Türkçe –k Boşnakça –g kargı gargija Türkçe –k Boşnakça –ć kefil ćefil köstek ćustek Türkçe –k Boşnakça –đ kevgir đevđir Türkçe –l Boşnakça –lj kandil kandilj Türkçe –l Boşnakça –n bulgur bungur Türkçe –m Boşnakça –n imdat indat Türkçe –n Boşnakça –nj deniz denjiz Türkçe –n Boşnakça –m nem mem Türkçe –n Boşnakça –l zurna zurla Türkçe –n Boşnakça –j yangın jangija
Türkçe –p Boşnakça –f dolap dolaf Türkçe –p Boşnakça –v zapt zavt Türkçe –p Boşnakça –b pestil bestilj Türkçe –s Boşnakça –z miras miraz Türkçe –s < Boşnakça –š safran < šafran Türkçe –t < Boşnakça –d tarumar < darmar Türkçe –v < Boşnakça –f kova < kofa Türkçe –z < Boşnakça –r tezgah < terđah
Sesli harflerde olan ses değişimlerini de eserinde örneklerle açıklamıştır. Türkçe –a Boşnakça –e
mahkeme mehkema Türkçe –a Boşnakça –i sermaye sermija Türkçe –a Boşnakça –o kavanoz kovonoz Türkçe –a Boşnakça – postal postule Türkçe –e Boşnakça –a semer samar
Türkçe –e Boşnakça –i meyve miva
Türkçe –e Boşnakça –u nezle nuzla
Türkçe –i Boşnakça –e istikrar estekrar Türkçe –i Boşnakça –r dizman drzman Türkçe –i Boşnakça –u Resim resum Türkçe –ı Boşnakça –a sakız sakaz
Türkçe –ı Boşnakça –e kırmız krmez
Türkçe –ı Boşnakça –o rastık rastok
Türkçe –ı Boşnakça –r kına krma
Türkçe –ı Boşnakça –u andız anduz
Türkçe –o Boşnakça –u kolçak kulčak Türkçe –ö Boşnakça –u dönüm dulum
Türkçe –a Boşnakça –e Türkçe –u Boşnakça –a korkuluk korkaluk Türkçe –u Boşnakça –o usanma osanma
Abdulah Škaljić metatez adını verdiği bölümünde kelimelerin ses olaylarınıda incelemiştir. Türkçede kullandığımız bayrak kelimesinin karşımıza barjak olarak çıktığını görüyoruz. Aynı şekilde lanet nalet, damga dagma, kaplama paklama kelimelerinde de göçüşme olduğunu görüyoruz.
Ses ve hece eklenen kelimelerde sözlüğün içerisinde bulunmaktadır. Eğlen kelimesine –j sesi eklenerek jeglen olduğunu görüyoruz. Ergen jergen, sevda sevdah v.b.
Ses atılan kelimeler fermene fermen, –e sesi kelimeden atılmıştır. Yular ular, dostluk dosluk v.b.
Škaljić ilginç değişimler adını verdiği başlığın altındaki kelimeler elverir < elverum, yırtmaç itmač v.b.
Abdulah Škaljić sözlüğünde fiilerede değinmiştir. Boşnakçada fiillerin ek olarak kendi eklerini kullandığını söylemiştir. Buna örnek olarak anlamak kelimesi anlaisati, buyurmak kelimesi bujurisati olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkçede bazı isimlerin fiil, sıfatların fiil olduğunuda belirtmiştir. Örneğin bayram bajramovati, battal batalisati se olarak gösterilmiştir.Tıpkı isimler gibi sıfatlarda fiil olmuştur. Pak paćiti se, pişman pišmaniti se. Yardımcı fiil eklenerek yapılan fiillerde sözlüğün içerisinde mevcuttur. Pišman biti, dovu činiti
İlk bölümün ardından sözlük bölümüne geçen Škaljić kelimeleri alfabetik olarak ayırarak madde başı şeklinde sıralamış, dilbilgisi kurallarını belirtmiş, isim, fiil veya sıfat olduğunu göstermiş, kısaltmaları ve mecazi anlamda olan kelimeleride göstermiştir. Kelimelerin kökenleri hakkında bilgiler vermiştir. Bunların ardından kelimelerin anlamlarını açıklayarak bir kelimenin kaç anlama geldiğini belirtmiştir. Boşnakça ve Türkçe anlam değişmelerini de belirtmiştir. Her kelime örneklendirilmiştir. Bu sözlükte Türkçeden Boşnakçaya geçen kelimelerin anlamlarının verilmesi dışında ses olayları, şekil ve köken bilgilerinin verilmesi de sözlüğe derinlik kazandırmaktadır.