AB Komisyonu Tarafından Yayınlanan Türkiye’de Yargı

Kamuoyunda “İstişari Ziyaret Raporu” olarak bilinen raporlar için görevlendirilen AB uzmanları, 2003 yılından itibaren toplamda dört farklı dönemde Türkiye’ye özel çalışma ziyaretleri gerçekleştirmiş ve yargının tüm aktörleri ile görüşmüşlerdir. Bu heyetlerce hazırlanan ve Türk yargı sisteminin işleyişine ilişkin tespit ve eleştirileri içeren raporlar AB Komisyonu’na sunulmuştur (Kırmaz, 2009: 351). Ayrıca düzenlenen raporlar, AB tam üyelik müzakereleri kapsamında düzenlenen ilerleme raporlarına da dayanak teşkil etmiştir.

İstişari ziyaret raporlarında Türk yargı sisteminin işleyişine ilişkin yapılan eleştireler, Anayasa Mahkemesi, hakimlik teminatı, temel hak ve özgürlüklerin tesisi benzeri birçok alanı kapsamakla birlikte, mevcut HSYK yapısına ilişkin eleştirilerin raporların önemli kısmını oluşturduğu görülmektedir.

Buna göre, 28 Eylül- 10 Ekim 2003 tarihleri arasında gerçekleştirilen incelemeler neticesinde düzenlenen “Birinci İstişari Ziyaret Raporu 2003”122 içeriğinde yer alan HSYK yapısına yönelik eleştiriler ve değişiklik önerileri şu şekilde sıralanabilir.

“-Adalet Bakanlığı’nın, HSYK üzerindeki etkinliği azaltılmalı ve HSYK daha özerk bir yapıya kavuşturulmalıdır (s.40).

121 Türkiye, Kopenhag Kriterleri’ni aday ülke statüsü edinmesine yetecek ölçüde sağlamış kabul edildiği 17 Aralık 2004 Brüksel Zirvesi sonrası, 3 Ekim 2005 itibari ile AB ile tam üyelik müzakerelerine başlamıştır. Tam üyelik müzakereleri sırasında taraması yapılan ve yerine getirilmesi için süre verilen otuz beş adet başlıktan biri olan ve 23. fasılda düzenlenen “yargı ve temel haklar” bölümü, doğrudan yargı bağımsızlığı ile ilgilidir. HSYK yapısı hususunda Türkiye’ye inceleme amacıyla gelen ve İstişari Ziyaret Raporu düzenleyen yetkililer AB’nin temsilcileridir. Ayrıca, AB tarafından her yıl Türkiye hakkında düzenlenen İlerleme Raporları’nın önemli bir bölümü yargı ve temel haklar faslına ayrılmaktadır.

122 BJONBERG, Kjell/RİCHMOND, Paul, The Functioning of the Judicial System in the Republic of Turkey: Report of an Advisory Visit, 28 September-10 October 2003, Brüksel: European Commission [Birinci AB İstişarî Ziyaret Raporu, http://www.abgm.adalet.gov.tr/altmenu/istisari_ziyaret.html], Erişim Tarihi:02.11.2014

141

-Hakim ve Savcıların mesleğe alınmalarında yetki Adalet Bakanlığı’ndan alınarak tamamen HSYK’ya aktarılmalıdır. (s.43)

-Hakim ve Savcıların meslek içi eğitim faaliyetlerini yürütme görevi Adalet Bakanlığı’ndan alınarak Adalet Akademisi’ne aktarılmalıdır. s(.45)

-Adalet Bakanı ve Müsteşar’ın Yüksek Kurul’da üye olarak yer alması uygulamasına son verilmelidir (s.48).

-Adalet Bakanlığı’nın, hakim ve savcıların atama ve nakillerindeki yetkileri kaldırılmalı, yargı mensuplarının atama ve nakillerinde HSYK tek yetkili organ olmalıdır (s.49).

-Yürütme temsilcisi olan Cumhurbaşkanı’nın HSYK’ya üye seçimindeki yetkileri kaldırılmalı, Kurul’a üye seçme yetkisi meslekten hakim ve savcılara aktarılmalıdır (s.49).

-HSYK’nın kendisine ait bütçesi, bağımsız binası ve sekretaryası olmalıdır. Bu konuda Adalet Bakanlığı’na olan bağımlılık ortadan kaldırılmalıdır (s.50).

-Teftiş Kurulu’nun Adalet Bakanlığı’na bağlı olması uygulamasına son verilmeli, teftiş yetkisi doğrudan HSYK’ya aktarılmalıdır (s.52).

-HSYK kararlarına karşı yargı yolunun kapalı olması uygulamasına son verilmeli, öncelikle HSYK’nın tüm kararlarına karşı yargısal denetim yolu açılmalı veya kurul kararlarına karşı etkin itiraz mekanizmaları öngörülmelidir (s.51).

-Adalet Bakanlığı’nın, savcıların uymakla yükümlü oldukları genelgeler çıkarma yetkisi kaldırılmalıdır (s.55).

-Hakim ve savcıların mesleki birlik kurmalarının önündeki yasal engeller kaldırılmalıdır (s.55).”

11-19 Temmuz 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilen incelemeler neticesinde düzenlenen “İkinci İstişari Ziyaret Raporu 2004”123 içeriğinde yer alan HSYK yapısına yönelik eleştiriler ve değişiklik önerileri birinci raporda yer alanlar ile büyük ölçüde aynıdır. İkinci raporun ilk bölümünde, öncelikle, 2003 yılında düzenlenen Birinci İstişari Ziyaret Raporu’nda yer alan on bir başlıktan oluşan eleştiriler sayılmış ve tekrar

123 BJONBERG, Kjell/RİCHMOND, Paul, The Functioning of the Judicial System in the Republic of Turkey: Report of an Advisory Visit, 11-19 July 2004, Brüksel:European Commission. İkinci AB İstişarî Ziyaret Raporu, http://www.abgm.adalet.gov.tr/altmenu/istisari_ziyaret.html, Erişim Tarihi:02.11.2014

142

edilmiş, daha sonra açıklama bölümünde sayılan eleştirilerden sadece iki başlıkta değişikliğe gidildiği belirtilmiştir.

Buna göre, ilk olarak Adalet Bakanı ve Müsteşarın HSYK üyeliğine son verilmesi tavsiyesinden vazgeçildiği, Adalet Bakanı ve Müsteşarı’nın yetkileri sembolik düzeye inecekse ve oy hakları olmayacaksa HSYK üyeliklerinin devam etmesinde bir sakınca olmadığı belirtilmiştir. İkinci olarak Adalet Bakanlığı’nın idari işleyişle ilgili genelge yayınlamasında yargı bağımsızlığına müdahale olmadığı, bu nedenle genelgelerin yasaklanması tavsiyesinden vazgeçildiği belirtilmiştir. Raporun devamında, 2003 yılında düzenlenen Birinci İstişari Ziyaret Raporu’nda sayılan dokuz başlıktaki tavsiyelerle ilgili olarak bir yıl içerisinde olumlu gelişmeler yaşanmadığı belirtilmiş ve ilgili tavsiyelerin sürdüğü vurgulanmıştır.

13-22 Haziran 2005 tarihleri arasında gerçekleştirilen incelemeler neticesinde düzenlenen “Üçüncü İstişari Ziyaret Raporu 2005” 124 içeriğinde yer alan HSYK yapısına yönelik eleştiriler ve değişiklik önerileri birinci ve ikinci raporda yer alanlar ile büyük ölçüde aynıdır. Üçüncü raporun ilk bölümünde, öncelikle, 2003 ve 2004 yılında düzenlenen birinci ve ikinci istişari ziyaret raporlarında yer alan eleştiriler sayılarak tekrar edilmiştir. Daha sonra açıklama bölümünde ilk iki rapordan ayrıksı olarak, HSYK’nın üye profilinin karma yapıda olması gerektiği, ayrıca hakim ve savcıların kendilerinin HSYK’ya üye seçmesine ilişkin uygulamaların hayata geçirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Raporun devamında, 2003 ve 2004 yılında düzenlenen birinci ve ikinci istişari ziyaret raporlarında sayılan dokuz başlıktaki tavsiyelerle ilgili olarak bir yıl içerisinde olumlu gelişmeler yaşanmadığı belirtilmiş ve ilgili tavsiyelerin sürdüğü vurgulanmıştır.

17-21 Kasım 2008 tarihleri arasında yapılan incelemeler sonucunda düzenlenen “Dördüncü İstişari Ziyaret Raporu 2008”125 içeriğinde yer alan HSYK yapısına yönelik

124 BJONBERG, Kjell/CRANSTON, Ross, The Functioning of the Judicial System in the Republic of Turkey: Report of an Advisory Visit, 11-22 June 2005, Brüksel: European Commission. Üçüncü AB İstişarî Ziyaret Raporu, http://www.abgm.adalet.gov.tr/altmenu/istisari_ziyaret.html, Erişim Tarihi:02.11.2014

125 GİEGERİCH, Thomas, Peer-Based Assesment Mission to Turkey (17-21 November 2008): Reform of the Judiciary and Anti-Corruption- Report on Independence, Impartiality and Administration of the Judiciary, Dördüncü AB İstişarî Ziyaret Raporu, Erişim Tarihi: 02.11.2014

143

eleştiriler ve değişiklik önerileri ilk üç raporda yer alanlar ile büyük ölçüde aynıdır. Ancak 2008 tarihli raporda mevcut HSYK yapısına ilişkin eleştirilerin daha kapsamlı olduğu görülmektedir. Buna göre, dördüncü raporun ilk bölümünde, öncelikle, 2003, 2004 ve 2005 yılında düzenlenen birinci, ikinci ve üçüncü istişari ziyaret raporlarında yer alan eleştiriler sayılarak tekrar edilmiştir. Daha sonra açıklama bölümünde, ilk üç rapordan farklı olarak; Adalet Bakanı’nın HSYK üyeliğine son verilmesi gerektiği, ancak müsteşarın HSYK üyeliğinin devam etmesinin yürütme ile olan koordinasyonun sağlanması amacıyla gerekli olduğu, kurulun üye profilinin karma yapıyı oluşturacak şekilde değiştirilmesi halinde müsteşarın kuruldaki varlığının sorun oluşturmayacağı, aksi halde sadece yargı mensuplarının kurulda yer almasının kooptasyona neden olma olasılığının bulunduğu, Adalet Bakanı’nın disiplin soruşturmalarındaki veto yetkisinin kaldırılması gerektiği, hakim ve savcılar hakkındaki disiplin soruşturmalarındaki muğlak yapı ve ifadelerin somutlaştırılması gerektiği, HSYK’nın üye profilinin yenilenmesi, karma yapı öngörülmesi, üye sayısı arttırılması, yüksek mahkeme ve alt derece hakim ve savcılar ile avukatların kurulda temsilinin sağlanması, etkin itiraz mekanizmalarının getirilmesi ve kurul kararlarına karşı yargısal denetim yolunun açılması gerektiği belirtilmiştir.

Raporun devamında, 2003, 2004 ve 2005 yılında düzenlenen birinci, ikinci ve üçüncü istişari ziyaret raporlarında sayılan tavsiyelerle ilgili olarak aradan geçen üç yıl içerisinde olumlu gelişmeler yaşanmadığı belirtilmiş ve ilgili tavsiyelerin sürdüğü vurgulanmıştır.

4.1.7.2 AB Komisyonu Tarafından Yayınlanan Türkiye İlerleme Raporlarında