Ağ Yapısına Olan Bağımlılığın İncelenmesi ve Hata Analizi

HAD yöntemlerinden elde edilen sonuçların güvenilirliğinin test edilebilmesi için deneysel çalışma ile elde edilen verilerle karşılaştırılması gerekmektedir. Deneysel çalışmaların bulunmadığı veya deney maliyetinin yüksek olduğu durumlarda elde edilen sayısal çalışmaların hata analizlerinin incelenmesi elde edilen sonuçların güvenilirliği açısından önemlidir. Sayısal bir analizde sonuca etkiyen hatalar aşağıda sıralanmıştır:

 Ağ yapısından kaynaklanan hatalar,

 Zamana bağlı analizlerde zaman adımının seçiminden kaynaklanan hatalar,

 İteratif hatalar.

Sayısal analizlerde meydana gelen bu nümerik hataların haricinde deneysel çalışmalarda da ölçek faktörü, ölçüm cihazlarının hassasiyeti, oluşturulan modelin gerçek geometriye uygunluğu, çekme tankının boyutları gibi parametrelere bağlı olarak deneysel hataların meydana gelmesi kaçınılmazdır. Bu durumda sayısal çalışmada meydana gelen nümerik hatalar ile birlikte deneysel çalışmada meydana gelen hatalarda göz önüne alınarak toplam hata tahminin yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada yalnızca ağ yapısından kaynaklanan hatalar incelenmiştir, iteratif ve zaman adımı kaynaklı hatalar çok düşük seviyelerde olması sebebiyle ihmal edilmiştir.

Sayısal bir çözümün ağ yapısından kaynaklanan hata analizi için sistematik bir yaklaşım Richardson [73+ tarafından geliştirilmiştir. Richardson [73+ tarafından geliştirilen bu yöntem bugün ITTC 78 tarafından hata analiz prosedürü olarak önerilmiştir. Zhang [74] çalışmasında bu prosedüre göre KCS teknesinin serbest su yüzeyi analizini ve meydana

83

gelen belirsizliği incelemiştir. Bu çalışmada modellemede herhangi bir hatanın olmadığı kabul edilip ağ yapısından kaynaklanan hatalar ITTC [75+ tarafından tanımlanan yönteme göre incelenmiştir.

Richardson [73] tarafından verilen yönteme göre en az üç adet ağ yapısının kullanılması gerekir. Kartezyen koordinat sisteminde ağ yapısının her üç eksendeki iyileştirme oranı rG aşağıdaki formülle verilir:

r

(4.21) Burada ve her üç yöndeki ağ yapılarının eski ve yeni boyutlarının birbirine olan oranını yani kısaca ağ yapısındaki küçültme oranını göstermektedir. Bu çalışmada literatürdeki örneklerden faydalanılarak (Richardson Extrapolation Sheme) r √ alımıştır. Çizelge 4.1 de kullanılan dört farklı ağ yapısı ve hesaplama hacmi sayıları detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Çizelge 4.1’de verilen ağ yapısı Şekil 4.7’de görülen hesaplama hacmine uygulanmıştır. Tekne Froude sayısı Fn=0.201 için analizler gerçekleştirilmiştir. HAD modelinin analize hazırlanmasının ardından çözüme verilmiş yakınsama sağlanıncaya kadar analize devam edilmiştir. Şekil 4.9’da Fn=0.201 için elde edilen yakınsama grafiği gösterilmiştir.

Şekil 4. 9 Fn=0.201 M 367 takıntısız analiz için elde edilen yakınsama grafiği (Seyrek) Gemi model yüzeyine (M 367) çok yakın noktalarda yeterince sık ağ yapısı kullanılmadığı için tüm analizlerde y+ değeri 1 den büyük çıkmıştır. Elde edilen sonuçlar Çizelge 4.2’de verilmiştir. [58], Zwart vd. [76] tarafından belirtildiği gibi gerçekleştirilen analizlerde elde edilen y+ değerlerinin:

84

 veya,

 y

şartlarını sağlaması gerekmektedir. Kullanılan duvar fonksiyonu yukarıda tanımlanan şartlar için geçerlidir. Gemi model yüzeyine en yakın ağ noktası üzerindeki y+ değerleri eğer 5 ila 30 arasında olur ise kullanılan ağ yapısına ait ilk grid noktası viskoz bölge ile logaritmik bölge arasındaki geçiş bölgesine denk gelmektedir ve bu durumda duvar fonksiyonu sağlıklı sonuçlar vermemektedir. STAR CCM+ tarafından düşük ve yüksek Reynolds sayıları için tanımlanmış olan All y+ treatment duvar fonksiyonu kullanılmıştır. Salim ve Cheah [77] çalışmalarında ağ yapısı ve y+ arasındaki ilişkiyi farklı türbülans modelleri için incelemişlerdir ayrıntılı bilgi bu kaynaktan elde edilebilir.

Sonuç olarak Çizelge 4.2 incelendiğinde tekne üzerinde meydana gelen y+ değerleri y şartını sağlamıştır ve ağ yapılarından elde edilen sonuçlar sağlıklıdır.

Çizelge 4. 2 Farklı ağ yapılarında tekne üzerinde meydana gelen ortalama y+ değerleri (Fn=0.201)

Seyrek 4 Az Yoğun 3 Yoğun 2 Çok Yoğun1

Toplam hacim elemanı 245346 649300 1344206 3462161

Ortalama y+ 250 110 66 49

Ağ yapısının yakınsayıp yakınsamadığına aşağıda verilen oran formülü kullanılarak karar verilir:

(4.22)

değeri çözümde seçilen herhangi bir parametre olabilir. Bu çalışmada tekne

direnci ile ilgilenildiğinden dolayı S değeri toplam direnç olarak seçilmiştir. Eğer: - 0 < <1 ise çözümün yakınsadığı,

- <0 ise çözümün salınım gösterdiği, (4.23) - >1 ise çözümün ıraksadığı kabul edilir.

Üç farklı ağ yapısı için Fn=0.201’de elde edilen direnç değerleri ve herbir analiz için gereken süreler deneysel sonuçlarla beraber Çizelge 4.3’de gösterilmiştir.

85

Çizelge 4. 3 Analizlerden ve deneyden elde edilen toplam direnç değeri ve analiz süreleri (Fn=0.201)

Deney Seyrek 4 Az Yoğun 3 Yoğun 2 Çok Yoğun1

Toplam direnç (RT) [N] 6.874 10.940 7.659 6.892 6.837

Hesaplama süresi [saat] 754 12 18 42 76

Hata % | | - % 59.15 % 11.41 % 0.26 % 0.53 Çizelge 4.3 incelendiğinde Seyrek ağ yapısı ile elde edilen sonuç ile deney arasındaki farkın 59.15%, az yoğun ağ yapısı ile %11.41 ve yoğun ağ yapısı ile %0.26 olduğu görülmektedir. Ağ yapısının artmasıyla birlikte sonuçlar arasındaki fark azalmakta fakat analiz süreleri artmaktadır. Analizlerin sonucunda elde edilen toplam dirençlerin zamana bağlı olarak değişimi Şekil 4.10’da verilmiştir.

Analizler sonucunda her bir ağ yapısında tekne gövdesine en yakın ağ elemanı için elde y+ değerleri Şekil 4.11’de ve ortalama y+değerleri ise Çizelge 4.2 de gösterilmiştir. Ağ yapısının sıklığının artmasıyla birlikte tekne üzerinde meydana gelen ortalama y+ değerlerinin azaldığı görülmektedir.

Şekil 4. 10 Seyrek, Az yoğun, Yoğun ve Çok yoğun ağ yapılarında gerçekleştirilen analiz sonucunda M 367 modelinin zamana bağlı olarak gelişen direnç değerleri (Fn=0.201)

2,5 3,5 4,5 5,5 6,5 7,5 8,5 9,5 10,5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Dir enç R Tm (N) Zaman (s)

M 367 Fn=0.201

86

Şekil 4. 11 Seyrek, Az yoğun, Yoğun ve Çok yoğun ağ yapılarında gerçekleştirilen analiz sonucunda M 367 üzerinde meydana gelen y+ değerleri (Fn=0.201)

Çok Yoğun Yoğun Az Yoğun

87

Denklem (4.22) ve Denklem (4.23)’de verilen yönteme çözümlerin kararlılık ve belirsizlik analizi için 3 adet ağ yapısı gerekmektedir. Bu bölümde iki farklı durum ele alımıştır. 1. Durum da Seyrek, Az Yoğun ve Yoğun ağ yapıları kullanılmış ikinci durum da ise Az yoğun, Yoğun ve Çok Yoğun ağ yapıları kullanılmıştır.

 Durum Seyrek, Az yoğun ve Yoğun ağ yapıları kullanılarak hata ve belirsizlik analizleri:

elde edilmiştir, 0 < <1 sağlanmış ve çözüm yakınsamıştır. Sayısal olarak gerçekleştirilen çalışmalar tam çözüm olmayıp bellirli bir hata değeriyle sonuç elde ederler:

f f ş (h) (4.24) Burada f doğru çözümü, f ş sayısal yöntemle yapılan yaklaşık çözümü, (h)’da hata değerini göstermektedir. Hata ifadesi Taylor serisine açılırsa yaklaşık olarak aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

(h) h (4.25) Burada A sabit bir sayı, h ağ yapısının boyutuyla ilgili bir parametre, P ise seriye açılan terim sayısını göstermektedir. Roache [78+ tarafından gerçekleştirilen çalışmada en uygun P değerinin 2 olduğu belirtilmiştir. Bu tez çalışmasında r √ alınmıştır ve teorik olarak Pth=2 seçilmesi durumunda ITTC [75+ prosedürüne ve Richardson [73] yöntemine göre yoğun ağ yapısı üzerinde meydana gelen hata:

(4.26)

Denklem (4.26)’da görülen : ( ⁄ )

(4.27) formulleri ile verilmektedir.

Gerçekleştirilen analizler sonucunda , sonuçları elde edilmiştir. Teorik olarak beklenen hata değeri ile analizlerden hesaplanan hata değerlerinin birbirlerine oranı:

88

(4.28)

Formülü ile verilir.

olması durumunda çözümün asimtotik bir şekilde yakınsadığı kabul edilir ve hata değeri olarak:

(4.29) kabul edilir, belirsizlik ise:

|( )| (4.30) Eğer değeri 1’den çok büyük veya çok küçük ise Denklem (4.33) kullanılarak belirsizlik tahmininde bulunulamaz bu durumda belirsizliğin tahmin edilebilmesi için ITTC [75+ tarafından önerilen Denklem (4.31) kullanılmalıdır:

| | |( ) | (4.31) Analizler sonucunda elde edilmiştir ve bu değer 1’den yeterince büyüktür.

| | (4.32) |( ) | (4.33)

| | |( ) | (4.34) Analizlerin sonucunda elde edilen belirsizlik değeri . Direnç değerine ait tam sonuç ise:

(4.35) Birinci durum da elde edilen hata ve belirsizlik analizi için elde edilen sonuçların tamamı Çizelge 4.4’de verilmiştir.

Çizelge 4. 4 Birinci durum için elde edilen hata ve belirsizlik değerleri (Fn=0.201)

RG PG CG UG UGC RTC Deney

0.233 4.203 3.291 1.298 0.767 0.531 6.125 6.874

89

1.Durum için RG değeri 0.233 elde edilmiştir. Bu sonuca göre kullanılan ağ yapısı

yakınsamaktadır ve analizler için kullanılabilir fakat Çizelge 4.4’de Yoğun ağ yapısına ait verilen RTC değerine ait tam sonuç incelendiğinde ilk hesaplanan değere göre azalma

gösterdiği ve deneysel veri ile arasındaki farkın arttığı görülmektedir. Belirsizlik değerinin %21.20 çıkması da bu durumu desteklemektedir.

 2. Durum Az yoğun, Yoğun ve Çok yoğun ağ yapıları kullanılarak hata ve belirsizlik analizleri:

Bir önceki aşamada verilen formuller aynı şekilde Az yoğun, Yoğun ve Çok yoğun ağ yapısı içinde uygulanmıştır. Çok yoğun ağ yapısı için elde edilen hata ve belirsizlik değerleri Çizelge 4.5’de verilmiştir.

Çizelge 4. 5 İkinci durum için elde edilen hata ve belirsizlik değerleri (Fn=0.201)

RG PG CG UG UGC RTC Deney

0.071 7.632 13.084 0.105 0.055 0.050 6.731 6.874

(1.55% RTC) (0.81% RTC) (0.74% RTC)

2. durum için gerçekleştirilen hesaplamaların ardından belirsizlik değeri 1. Duruma göre azalma göstermiştir. Her iki durum için deney, RTC ve belirsizlik değerleri göz

önüne alındığında ağ yapısının sıklığının artmasıyla birlikte analizlerden kaynaklanan belirsizlik azalmakta ve deneysel sonuca yaklaşılmaktadır. Uygulanan bu yöntem sayesinde deneysel verilerin mevcut olmadığı durumlarda ağ yapısının sıklığı arttırılarak veya azaltılarak sonuçların güvenilirliği hakkında bilgi edinilebilir.

Çizelge 4.4 ve Çizelge 4.5 incelendiğinde Yoğun ve Çok yoğun ağ yapılarının her ikiside HAD analizi için kullanılabilir fakat Çizelge 4.4’de verilen hesaplama süreleri göz önüne alınarak Yoğun ağ yapısı bu çalışmada tercih edilmiştir.

4.3.6.2 Farklı Froude Sayılarında M 367 Takıntısız Tekne Modelinin Direncinin