Ağırlık Ölçü Birimleri 1 eski kıyye = 2,828454 libre 1 eski kıyye = 2,828454 libre

1.9.2.Ağırlık Ölçü Birimleri 1 eski kıyye = 2,828454 libre 1 yeni kıyye = 2,20462025 libre 1 yeni ton = 20204,621 libre 1 yeni ton = 0,9842059 ton

25 1.10.İNGİLİZ UZUNLUK ÖLÇÜLERİNİN ESKİ VE YENİ UZUNLUK OSMANLI ÖLÇÜLERİNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİ

1 pus = 0,0254 yeni arşın (metre) 1 kadem = 0,304797 yeni arşın (metre) 1 kadem = 0,40214 zirâ‘-ı mimarî

1 kadem = 9,15736 zirâ‘-ı mimarî parmağı 1 kadem = 0, 448227 çarşı arşını

1 kadem = 4,585815 çarşı arşını urubu 1 kadem = 0,47 endaze

1 kadem = 3,86 endaze urubu 1 yarda = 0,9144 yeni arşın (metre) 1 yarda = 1,20643 mimar arşını 1 yarda = 2,344682 çarşı arşını 1 yarda = 1,4 endaze

Gümrük eminliği gelişen ticari işlemler neticesinde gümrüklerde kullandığı olçüleri değiştirmiştir33

33 Gümrüklerde mikyasât-ı cedîdenin kabul ve tarih-i mer‘iyeti, 11 Mart 1286;

Rüsûmât Salnâmesi 1330, s. Xxx.

26 İKİNCİ BÖLÜM

2.RÜSÛMÂT EMANETİNİN KURULUŞU VE GELİŞİMİ Osmanlı Devleti Balta Limanı Ticaret Antlaşmasından sonra her 7 yılda bir otomatik olarak uzatılmasından dolayı, Tuz ve Tütünün ithalini yasaklamıştır. Buna dair bir nizammanemeyi de R.1270/M. 1854 yılında yayınlamıştır34

R.1287/ M. 1871 yılında Rüsûmât Emaneti’nin idaresine mali konularda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olan ve kurumun teşkilatlanmasına katkı sağlayacağı düşünülen Kâni Paşa tayin edilmiştir

.

Gümrük idaresinin batılı devletlerde daha başarılı olduğunu ve be sebeple vergi kaybına uğramadıklarını tespit eden Osmanlı devlet adamları benzer şekilde düzenlemeler yapmak için gayret sarfettiler. Gümrük idaresinde yapılacak reformlarla daha fazla gelire sahip olacaklarını gören Osmanlı bürokrasisi, ayrıca iç ve dış borçlanmanın finansmanını sağlamak amacı ile gümrük gelirlerini kontrol altına almak istedi. Bu nedenle daha önce iltizama verilen çok sayıdaki gümrük birimleri bir nevi kamulaştırılmış ve devlet memurları tarafından idare edilmeye başlanmıştır. Ancak bu usulun bütün gümrük merkezlerinde uygulanmasına henüz başlanamamıştır. Tüm Osmanlı gümrüklerinin kamulaştırılıp devlet memurları vasıtasıyla idare edilmesi gerekliliği üzerinde durulmasıyla yetinilmiştir. Bu mülahaza üzerine 2 Teşrin-i sani 1276/ M. 14 Kasım 1860 tarihinde Rüsûmât Emaneti kurulmuştur.

35

34 Rüsûmât Salnâmesi 1330, s. 124.

35Rüsûmât Emaneti'nin teşkili ve Kâni Paşa merhumun Rüsûmât Emaneti'ne tayini,

Rüsûmât Salnâmesi 1330, s. 12.

27 Kâni Paşa gayretli ve disiplinli bir kişiydi. Yoğun çalışmaları esnasında toplamda 17 bölgeye ayrılan gümrük eminliği ve bunların dışında kalan gümrük binalarını tek çatı altında toplamayı başarmıştır. Bunun yanında, çeşitli birimlerde çalışan gümrük elemanlarını ve diğer personeli Rüsûmât Emanetine aktarmaya muvaffak olmuştur. Kâni Paşa aynı süreç içerisinde mevzuatı da çağdaş ihtiyaçlar doğrultusunda düzenlemeye çalışmıştır. O dönemin koşullarında başarıyla bu düzenlemeyi de tamamlamıştır36

3.Deniz olan şehirlerde sahil gümrükleri kurulmuştur .

Gümrükler üç temel yapılanma ile ihdas edilmiştir: 1.Sınırlardaki şehirlerde kurulan Hudut gümrükleri. 2.Kara gümrükleri (bilahere kaldırılmıştır).

37

Gümrük gelirlerinden ayrılarak ayrı bir gelir kalemine dönüştürülen ve Rusum-ı Sitte İdaresi

. Hudut ve sahilde bulunun gümrükler de üçe ayrılmıştır:

38 adı ile bir idare kurularak gümrük gelirlerinin bir kısmı Duyun-ı Umumiye gelirlerine aktarılmıştı39

Gümrükler sürekli ıslahatlara tabi tutulmuştur. Bunun üç temel nedeni vardır: Birincisi yeni bir kuruluş olduğu için sürekli yapılanmaya gitmek zorunda kalınmıştır. İkincisi mali açıdan zor durumda olan devletin

.

36 Kâni Paşa’nın çalışmaları hakkında bk. Rüsûmât Salnâmesi 1330, s, 124-125.

37 Rüsûmât Salnâmesi 1330, s. 124.

38 Rüsûmât Salnâmesi 1330, s. 14.

39 Rusum-ı Sitte idaresi, Berlin kongresinden sonra Osmanlı maliyesini kontrol etmek için kurulan bir idaredir. Osmanlı bankası ve yerli alacaklıların alacaklarını tahsil için on beş maddeden ibaret olan bir sözleşme ile on yıllık bir alacak hesabı üzerine atlaşma yapılmıştır. Başarılı bir yönetim sergileyen idare kısa zamanda kuruluşu esnasında yabancı devletlerin verdiği tepkinin kalkmasına neden oldu. Aslında bu idare Duyun-ı umumiye idaresinin kuruluşunun özünü oluşturmuştur. Daha fazla bilgi için bkz. Mehmet Özcan, Duyun-ı Umumiye İdaresi ve Osmanlı İktisadı Üzerinde Etkileri, Marmara Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans tezi, s 90.

28 gelir kalemi arayışları çerçevesinde değerlendirilecek değişikliklerdir. Üçüncüsü ise Duyun-ı umumiye ve kapitilasyonların etkisi ile gümrük idaresi dış ekonomik ilişkiler ve dış borçların ödenmesi konusunda gündeme gelmiştir40

Öte yandan, R. 7 Temmuz 1324/ M. 20 Temmuz 1908 tarihinde “Rusumiye cemiyeti ve Teftiş heyeti” kaldırılmıştır

.

41

Rüsûmât emanetinin bu çalışmaya kaynaklık eden ilk salnamesi, Osmanlı Devleti’nde uygulanan gümrük usullerini üç ana devreye ayırmaktadır: Birinci devreyi Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Tanzimatın ilanına kadar geçen süreç oluşturur. Öyle ki bu son tarihi 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması olarak belirtmek de mümkündür. Osmanlı maliyesini derinden etkilemiştir. İkincisi Tanzimat’tan 14 Kasım 1860 tarihinde Rüsûmât emanetinin kuruluşuna kadar geçen süreçtir. Bu süreç daha çok tecrübe edinme sürecidir. Çünkü önceki usul terk edilmiş yeni bir usul ele alınmış bunun acemilikleri için, sürekli nizamnameler tanzim edilmiştir. Üçüncü devre de gümrüklerde beyanname usulüne geçildiği tarih olarak nitelendirmiştir

.

42

. Gümrüklerde beyanname usulu 1325 [1909] tarihinde getirilmiştir. Rüsûmât Emaneti ünvanı da Rüsûmât Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir43

40 Rüsûmât Salnâmesi’ne göre 1287 yılından itibaren gümrüklerin ıslahı olduğu düşünülmektedir. Ancak devamında hemen tuzlalar ve tütün gümrükleri üzerine değişimlere de değinilmiştir. Bkz., Rüsûmât Salnâmesi 1330, s.126-127.

41 Rüsûmât Salnâmesi 1330, s.126.

42 Gümrüklerde beyannameye geçildikten sonra sık sık sorunlar yaaşnmış ve beyan edilen miktar ile sayım sonucunda ortaya çıkan miktar arasında bazen büyük farklar görülmüştür. Bunun üzeirne nizamnamede Gümrük müdürlerine büyük yetkeler vererek konuyu çözme yoluna gitmiştir. Örneğin beyan edilenden mal % 10.dan az % 5 den fazla ise gümrük müdürü cezayı gerekli olup olmadağına karar verebilmektedir. Aynı şekilde verilen ceza birinci defa için en küçük miktar üzerinden alınması ön görülürken tekrarında en üst sınırdan alınması ön görülmüştür. Verilen cezanın büyüklüğüne itiraz eden tüccarın mahkeme yolu açık bırakılmıştır. Rüsûmât

Salnâmesi 1330, s.156.

43 Rüsûmât Salnâmesi 1330, s.127.