Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler

Bir ülkenin diğer ülke veya ülke gruplarına karşı karşılaştırmalı üstünlüğünü belirlemenin, daha doğru bir ifade ile karşılaştırmalı üstünlükleri belirleyen fiyat ve fiyat dışı değişkenlerin, çok sayıda ülke ve çok sayıda ürün yönünden ölçülmesinin zorluğu nedeniyle, karşılaştırmalı üstünlüklerin hesaplanmasında, ticaret öncesi değil ticaret sonrası verilere dayalı hesaplama yapmak gerekli olmaktadır (Aynagöz Çakmak, 2005, 69).

Ticaret sonrası verilerin kullanılarak ulusal ve uluslararası rekabet gücünü belirlemede kullanılan başlıca yöntem Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler - AKÜ (Revealed Comparative Advantage - RCA) yöntemidir. AKÜ yöntemi ulusal rekabet gücünü belirlemenin yanında ihracat potansiyelinin değerlendirilmesinde de yaygın olarak kullanılan yaklaşımlardan biridir. Bu yaklaşımda ülkelerin belirli ürünlerdeki göreli ihracat performansları belirlenmeye çalışılmaktadır (Atik, 2005, 62; Gürpınar ve Barca, 2007, 43).

AKÜ’ye göre, bir ülkenin mal ya da sektör bazında ihracatının yapısı, ilgili ülkenin sahip olduğu karşılaştırmalı avantajlarını; ithalatının yapısı ise ülkenin karşılaştırmalı dezavantajlarını yansıtmaktadır. Bu yaklaşıma göre, uluslararası ticarete konu olan ürün bileşimi, ülkeler arasındaki göreli maliyetleri yansıtır (Çizmeci, 2010, 36).

2.5.1.1. Liesner Endeksi

Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler düşüncesinin kavramsal olarak ilk kez Liesner tarafından ortaya atıldığı kabul edilir (Hinloopen & Marrewijk, 2012, 1484; Şimşek, Seymen ve Utkulu, 2010, 109). Bunun nedeni, Liesner’in (1958), ticaret sonrası verileri kullanarak karşılaştırmalı üstünlükleri ölçmeye çalışan ilk araştırmacı olmasıdır (Bebek, 2011; Sinanan ve Hosein, 2012, 19). Liesner çalışmasında İngiltere’nin Avrupa Ortak Pazarı karşısında rekabet gücünü ölçmeyi amaçlamıştır. Bu ölçümü yapabilmek için daha sonra Liesner Endeksi olarak adlandırılacak olan bir formül geliştirmiştir (Sinanan ve Hosein, 2012, 19).

Liesner Endeksi = Xij / Xnj (2.1)

Xij: i ülkesinin j malı ihracatı,

Xnj: n ülkesinin veya ülke grubunun j malı ihracatı olarak belirtilmektedir.

Liesner’e göre bir ürünün rekabet gücünün artışı, o ürünün ihracatında meydana gelen artış ile açıklanmaktadır (Liesner, 1958). Liesner tarafından geliştirilen ölçüm yöntemi literatür açısından önemli olmasının dışında çeşitli problemli yönleri sebebiyle sağlam sonuçlar vermemiş ve geçerlilik kazanamamıştır.

2.5.1.2. Balassa’nın Yaklaşımı

Her ne kadar temellerinin Liesner tarafından atıldığı kabul edilse de Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Yöntemini geliştiren daha doğrusu işlevsel hale getiren, yöntemin isim babası olarak da anılan Bela Balassa’dır. Balassa 1965 tarihli “Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantage (Ticaretin Liberalizasyonu ve Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler)” adını verdiği makalesinde ticaret sonrası verileri kullanarak ülkelerin ihracata yönelik rekabet avantajları olup olmadığını ölçmeye çalışmıştır.

Balassa Endeksi olarak da adlandırılan AKÜ (RCA) Endeksi, bir ülkenin, ticaret potansiyeline sahip olduğu malları arttırabildiği bir süreç içinde mi bulunduğunu, yoksa halihazırda rekabetçi bir şekilde ihraç edilmekte olan ürün sayısının statik olduğu durumda mı bulunduğunu gösterir. Endeks ayrıca yeni partnerlerle potansiyel ticaret olanağı hakkında da bilgi sunar (Gürpınar ve Barca, 2007, 43).

RCA endeksi kısaca herhangi bir malın ülke toplam ihracatı içindeki payının dünya toplam ticareti içindeki payına oranlanması ile ölçülür:

RCAij = (Xij / Xit) / (Xwj / Xwt) (2.2)

Burada Xij ve Xwj i ülkesinin j malı ihracatını ve dünya j malı ihracatını gösterirken Xit ve Xwt ülkenin toplam ihracatını ve dünya toplam ihracatını göstermektedir. (Balassa,1965, 99-124).

Endeks değerinin 1 yada 1’den büyük olması ilgili sektörün ya da ürünün karşılaştırmalı üstünlüğünü, 1’den küçük olması ise karşılaştırmalı dezavantajını göstermektedir (Başkol, 2011, 71).

İhracat verilerinin uluslararası karşılaştırmalarını kullanarak üstünlükleri belirlemeye çalışan bu yöntem doğal olarak üstünlüğünün olası kaynaklarını veya nedenlerini göz ardı eder.

Balassa’nın AKÜ endeksi, çeşitli ülkelerde pek çok sektörün açıklanmış karşılaştırmalı üstünlüklerini ölçmek için yapılan çok sayıda çalışmada kullanılmıştır. Bu çalışmalardaki temel amaç, ticaret sonrası verilerden oluşan göstergeler kullanarak açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükleri ölçebilmektir. Bu amaçla ortaya atılmış pek çok alternatif AKÜ endeksi ve bu endekslerin özelliklerini analiz eden pek çok çalışma bulunmaktadır. Söz konusu çalışmalar arasında; Hillman (1980), Bowen (1983), Ballance (1985), Yeats (1985), Kojima (1970), Kunimoto (1977), Vollrath (1987; 1989) sayılabilir (Aynagöz Çakmak, 2005, 70).

2.5.1.3. Vollrath’ın Yaklaşımı

Balassa sonrası yapılan AKÜ çalışmalarının en önemlilerinden biri Vollrath’a (1991) aittir. Balassa’nın AKÜ endeksini sadece ihracatı hesaba aldığı ve ithalat düzeyini ihmal ettiği için eleştiren Vollrath’a (1991) göre endeksin hesaplanmasında, ihracat ve ithalat verileri ile net ticaret etkisi hesaba katılmalıdır. Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlüklere yönelik üç alternatif tanımlama yapan Vollrath, ihracat kadar ithalatı da kapsayan ilk göstergeyi göreli ticaret avantajı (RTA) olarak tanımlamıştır. Söz konusu endeks, Balassa endeksine eşit olan göreli ihracat avantajı (RXA) ile göreli ithalat avantajı (RMA) arasındaki fark olarak hesaplanmaktadır. Söz konusu formülasyonlar aşağıdaki gibi gösterilebilir (Vollrath, 1991):

RXA ij = (X i j/ X nj) / (X ir / X nr) (2.3)

RMA ij = (M ij / M nj) / (M ir / M nr) (2.4)

RTA ij = RXA ij – RMA ij (2.5)

RC ij = ln (RXA ij) – ln (RMA ij) (2.6)

Burada,

RTA ij = j ülkesinin i malında göreli ticaret avantajını RXA ij = j ülkesinin i malında göreli ihracat avantajını RMA ij = j ülkesinin i malında göreli ithalat avantajını

RC ij =j ülkesinin i malında göreli rekabet üstünlüğü endeksini

X = ihracat, M =ithalat, n = geri kalan tüm mallar, r = dünyanın geri kalanını göstermektedir.

Vollrath’a göre, yukarıdaki üç endeksten RTA ve RC’nin ve lnRXA’in pozitif değerleri karşılaştırmalı avantajı, negatif değerleri ise karşılaştırmalı dezavantajı göstermektedir. Vollrath bu üç göstergenin önemli bir özelliğine de işaret etmiştir: Söz konusu endeksler belli bir mal / ülke ile ülkelerin ve malların geri kalanları arasında ayrım yapmaya olanak tanımaktadır. Endeksler bu yolla ülke ve malın dünya ticaretinde çifte sayımını engellemektedir (Fertő ve Hubbard, 2002, 1-17).

Vollrath RC endeksinin, arz ve talep dengesini içerdiği için daha tercih edilebilir bir endeks olduğunu belirtmektedir. Çünkü RC endeksi, bir ülke veya malın karşılaştırmalı üstünlüğünü daha iyi yansıtmaktadır (Vollrath, 1991, 276). Ancak söz konusu endeks bazı kısıtlamalara da sahiptir. Özellikle iki yanlı ticaretin söz konusu olmadığı durumlarda (ya ithalat ya da ihracat sıfırsa), endeksin uygulanması sınırlı kalacaktır. Diğer yandan RTA ise belli bir mal grubunun ya da endüstrinin açıklanmış karşılaştırmalı üstünlüğünde, ihracat ve ithalatın üstünlüklerinin göreli katkısını ölçme potansiyeline sahiptir. Bu üç endeks birlikte ele alındığında Vollrath, RXA endeksinin ise pratikte daha yaygın kullanıldığını kabul etmektedir (Vollrath, 1991, 276–277).

2.5.2. Uluslararası Rekabet Gücünün Ölçülmesinde Kullanılan Diğer Ölçüm