ŞERAFEDDİN CAMİİ TAŞIYICI SİSTEM KALEM İŞİ

3.3.1.2.1. Kemer Yüzeyleri Kalem İşi Süsleme Programı

3.3.1.2.1.1. Büyük Yarım Kubbe Kemeri Kalem İşi Süsleme Programı

Harim bölümünü yarım kubbe ile genişletilmiş mihrap bölümünden ayıran iki adet ayağın arasında yer alan yuvarlak formlu kemer karnında sıva üzeri kalem işi tekniğinde uygulanmış tezyinat yer almaktadır.(Resim-52)

Bu bölümde yer alan süsleme kompozisyonunda 1/2 simetrili desen tasarımı yer almaktadır. Kemer karnında yer alan bezemede; on adet 1/2 simetrili paftaların art arda sıralandığı bir komposizyon düzeni vardır Bu desen tasarımında simetri eksenleri ile belirlenen birim alan tasarlanıp, katlanarak çoğaldığı gözlemlenmektedir.(Resim- 56)

1/2 Simetrili tasarımındaki bordür, düz ve kırık çizgilerin belirli noktalarda birleşip ayrılmasıyla elde edilmiş zencerek formundaki geometrik kompozisyonlu bordürün içerisinde yer almaktadır. (Resim-57)

Geometrik formlardaki bordür içerisinde yer alan kompozisyon belirli bir başlangıç noktasından başlayıp sağ ve sol yönlerde ayrılarak rumilerden oluşan iki sinüs eğrisinin belirli bir noktada kesişip tekrar ayrılmasıyla elde edilen on adet şemse formlu paftalardan oluşur. Beyaz rengin kullanıldığı rumiler ile çevrelenmiş paftaların içerisinde beş yapraklı merkezsel hatayi, yönlü hatayi, sade ve dilimli yaprak motifleri yer alır. Mavi zemin renginin kullanıldığı pafta içerisindeki motiflerde kırmızı, kahverengi, yeşil ve sarı renkler gözlemlenmektedir.(Resim-57)(Çizim-11)

İki sinüs eğrisinin oluşturduğu şemse formlu on adet paftanın etrafında yer alan kırmızı zemin renginin kullanıldığı alanlarda sarı, kahverengi, yeşil ve beyaz ile renklendirilen, merkezsel hatayi, yönlü hatayi, sade ve dilimli yapraklar ile rumilerin yer aldığı süsleme kompozisyonu yer almaktadır.

Kemerde yer alan bordürün başlangıç ve bitiş noktalarında dikdörtgen formlu ikişer adet pano oluşturulmuş ve bu panoların üst köşelerine mihrap formu kazandıran köşelikler yerleştirilmiştir. Köşeliklerin birleşim noktasından dört adet kandil tasviri aşağı sarkıtılmıştır. Sarı renkteki köşeliklerin orta noktasından aşağıya doğru sarkıtılmış siyah kandil formlarının içerisinde beyaz renkte Arapça harflerle Lafzatullah “Allah” (CC.)yazılıdır. (Resim-58)

Harim ve mihrap önü bölümünü birbirinden ayıran kemer karnında yer alan bordürdeki renk, motif ve kompozisyonun gerek ana kubbe içerisinde gerekse yarım kubbe içerisinde bulunan süsleme ile renk, motif ve kompozisyon bakımından bütünlük oluşturduğu gözlemlenmektedir.

3.3.1.2.1.2. Mihrap Üstü Yarım Kubbe Kemeri Kalem İşi Süsleme Programı

Resim 66: Mihrap Üstü Bölümü Kemer Kalem İşi Süsleme Programı.

Mihrap üzeri yarım kubbe ile büyük yarım kubbe arasında yer alan yarım daire formlu kemer karnında yer alan süsleme kompozisyonunda sıva üzeri kalem işi tekniği uygulanmıştır.(Resim-65)

Bu bölümde yer alan süsleme kompozisyonunda 1/2 simetrili desen tasarımı yer alır.(Resim-66)

Kemer karnında yer alan 1/2 simetrili paftaların uç uca eklenerek oluşturulduğu bezeme; düz ve kırık çizgilerin belirli noktalarda birleşip ayrılmasıyla elde edilmiş zencerek formundaki geometrik kompozisyonun içerisine yerleştirilmiştir.

Zencerek tasarımlı bordürün içerisinde yer alan desen tasarımı üç aşamadan meydana gelmektedir.( Çizim -17)

İlk aşamada, daire formlu başlangıç noktasından başlayan sinüs eğrilerinin sağ ve sol yönlerde ilerleyip belirli bir noktada kesişip tekrar ayrılmasıyla elde edilmiş şemse formlu paftalardan oluşmaktadır. Beyaz rengin kullanıldığı rumiler ile çevrelenmiş paftaların içerisinde beş yapraklı merkezsel hatayi, yönlü hatayi, sade ve dilimli yaprak motifleri ve rumiler yer almaktadır. Mavi zemin renginin kullanıldığı pafta içerisindeki motiflerde kırmızı, kahverengi, yeşil renkler gözlemlenmektedir.(Resim-67)

İkinci aşamada, iki sinüs eğrisinin oluşturduğu şemse formlu paftanın etrafında yer alan kırmızı zemin renginin kullanıldığı alanlarda sarı, kahverengi, yeşil, mavi ve

beyaz renklerin kullanıldığı, merkezsel hatayi, sade ve dilimli yapraklar ile rumilerin yer aldığı süsleme kompozisyonu yer almaktadır.

Üçüncü aşamada, bordür içesinde daire formlarının uç uca eklenerek dizilmesiyle elde edilen iki adet eğrinin köşelerden başlayarak belirli bir noktada birleşip ayrılmasıyla kare formlu paftalar oluşturulmuştur. Daire formlarından elde edilen dizilerin uç kısımlarına dilimli yaprak motifi yerleştirilmiştir. Bu bölümdeki tasarımda sarı ve yeşil renkler kullanılmıştır.

Kemer karnındaki kalem işi süsleme kompozisyonun başlangıç kısımlarında zencerek tasarımından oluşturulan kenar bordürünün içerisine yerleştirilen 1/2 simetrili desen tasarımındaki bölümde mermer formunu anımsatan soyut motifler yer almaktadır.

Çizim 18- Resim 42: Mihrap Bölümü Kemer Kalem İşi Süsleme Programı.

Motiflerin yatay ve dikey yönlerde yerleştirilmesiyle elde edilen kompozisyonda kahverengi zemin üzerinde beyaz, sarı ve kahverengi renklerin kullanıldığı motifler yer almaktadır. Kalem işi bordür ile bu panoların birleşim yerinde yaprak desenlerinden meydana getirilen alçı malzeme ile oluşturulmuş sütun başlığı formunda süsleme bulunmaktadır. Harim bölümünde mukarnaslı sütün başlıklarında mermer üzerine alçak kabartma olarak tepelik motifleri yerleştirilmiştir.(Resim-57)

Mihrap bölümü yarım kubbeye geçişte bulunan yarım daire formlu kemer alınlığında Arapça harflerle lacivert zemin rengi üzerine altın yaldızlı sülüs hat’lı Fatiha Suresi yer alır. (Resim-68)

3.3.1.2.2. Pandantifler Kalem İşi Süsleme Programı (P1-2-3-4)

Harim bölümünün üst örtüsü olan ana kubbeye geçiş bölümünde pandantifler kullanılmıştır. Kuzeydoğu, kuzeybatı, güneydoğu ve güneybatı yönlerde olmak üzere dört adet pandantif yer almaktadır. Pandantifler sıva üzeri kalem işi tekniğinde tezyin edilmiştir.(Resim97)(Çizim1- P1-P2-P3-P4)

Pandantiflerde kullanılan kompozisyon kurgusu barok özelliği taşıyan desenler formundadır.

Çizim 30: Pandantif Kalem İşi Süsleme Programı Çizimi.

Üçgen pano halinde mevcut olan pandantiflerde geometrik süsleme, yazı ve rumiler yer almaktadır. Rumi ve nebati süslemeler 1/2kompozisyon düzenine sahiptir. Bu kompozisyon düzeni cami içerisinde kuzeydoğu, kuzeybatı, güneydoğu ve güneybatı yönlerde yer alan pandantiflerde de aynı şekilde yapılmıştır.

Pandantiflerde yer alan daire formlu kapalı paftaların içerisinde yazı bulunur.(Şekil-31)

Üçgen formlu pandantiflerin içerisinde yer alan kalem işi süsleme 1/2 kompozsyon düzenindedir. Süsleme kompozisyonu merkezden uçlara doğru incelendiğinde daire formlu kapalı paftanın merkezinde on altı kollu yıldız motifi bulunmaktadır. (Resim-99)Geometrik kurguyu üç yüz altmış derece çevreleyen İsra Suresi’nin 84. ayeti yer almaktadır. Ayette yazı çeşitleri içerisinde yer alan müsenna sülüs hat’tı ile nakşedilmiştir. Lacivert zemin rengi üzerinde kahverengi ve yaldız kullanılmıştır. (Resim-100)

Daire formundaki paftanın çevresinde üçgen panonun köşelerini oluşturacak şekilde yerleştirilen, damla ve üçgen formlu paftalar yer alır. Paftaların içerisinde yer alan motiflerde; sade, kanatlı, dendanlı rumiler, sade yapraklar ve tepelik motiflerinden elde edilen süsleme kompozisyonunu oluşturmuştur. Motiflerde, beyaz zemin rengi üzerine kahverengi, sarı, siyah, yeşil gibi renkler kullanılmıştır.

Pandantiflerde yer alan kompozisyon düzeni birbirinin aynıdır.(Resim 100- 101-102-103-)

3.3.1.3. HARİM İÇ DUVAR YÜZEYİ KALEM İŞİ SÜSLEME