Şehir Yaşamında Genel Değişimler

Bir yerleşim biriminde meydana gelen bir sosyal hareketliliğin o yerleşim biriminde sürdürülen toplumsal hayatı sosyal değişme boyutuyla etkilediği bilinmektedir (Yazıcı,2013). Toplumlar için önemli bir sosyal hareketlilik olan göç olgusu da şehirler üzerinde etkisini göstermiş ve şehir yaşamında birçok değişikliğe sebep olmuştur. Mülakatta görüşülen kişilerin tamamı Diyarbakır’a doğru yaşanan göçlerden sonra şehrin büyük bir değişim yaşadığını söylemişlerdir. Göç öncesi toplumsal yapıya kıyasla değişim alanları şöyle sıralanabilir: Çevre kirliliği, çarpık kentleşme, işsizlik, ahlaki bozulma, güven ortamının kaybı (hırsızlık/kapkaç olayları, eroin/uyuşturucu kullanımı, Hizbullah/PKK terör örgütlerinin baskıcı faaliyetleri, faili meçhuller), kültürel alanda yaşanan değişmeler, aile ve komşuluk ilişkilerinin eski zeminini kaybetmesi.

“Göçten sonra şehir her anlamda değişti. Çevre kirliliği oldu. Düzen bozuldu. Çarpık kentleşme başladı. Ahlak bozuldu. Güven ortamı kalmadı” (Murat, 66).

Aniden istila uğrayan bir şehir ne hale gelebilirse o hale geldi. Tarumar her yer. Ne şehir düzeni kaldı. Ne ahlak, ne gelenek görenek.. Bizi biz yapan ne varsa kaybolmaya yüz tuttu. Zorla göçe maruz kalanlar mağduriyet yaşadı, şehirdeki yerli halk da mağdur oldu. Bu mağduriyetler olumsuz sonuçlar doğurdu. Toplum yapısı bozuldu (Salim, 50).

Şehir köy karışımı tuhaf bir toplum ortaya çıktı. Köyden gelenler şehre ayak uyduramadılar. Mesela apartman hayatına alışamadılar. Bu zorlukları biz onlarla birlikte yaşadık. Toprağından olmuş insanlar işsiz kaldılar. Maddi manevi sorunlar yaşandı. Zaten Diyarbakır’da iş yok. Onlar gelince iyice sıkıntı oluştu (Gül, 53).

Doksanlarda çok sıkı bir dönem yaşadık. Kelle koltukta geziyorduk resmen. Şimdi o döneme göre biraz daha rahatladık. Rahatladık ama bu seferde farklı politikalar izleniyor. Farklı şekillerde baskı var. Ama o dönemde sen hiç sesini çıkaramıyordun. Çıkardığın zaman ya öldürülüyordun ya da seni içeri atıyorlardı. İçerde yok ediyorlardı. Hizbullah vardı. Eroin işleri ortaya çıktı ve arttı. Eskiden kız olarak okuyan bizdik. Bizim mahallede hiç korkmazdık. Şimdi her köşe başında bir eroinci var. Eroin vakalarında müthiş derece artış var (Aysel, 49). Göçten sonra şehir baştan ayağı değişti. Neredeyse değişmeyen hiçbir şey kalmadı. Düşünün kendi halinde az bir nüfus ile yaşayan bir şehir. Bir anda büyük bir göç dalgasına maruz kalıyor. Ve nüfus iki katına çıkıyor. Gelenler işsiz, evsiz, şaşkın. Bazılarının akraba ve eş dostları vardı. Onların yanına sığındılar. Ama çoğunluk ortada kaldı. Şehirde konut sıkıntısı başladı. Kirlilik baş gösterdi. Eskiden tertemiz olan sokaklar çöplüğe döndü. Göçten sonra

işsiz kalan köylüler iş bulamayınca özellikle gençler yanlış yollara saptılar. Hırsızlık çetesi, fuhuş ve uyuşturucu gibi. Bir kısmı dağa çıktı, bir kısmı Hizbullah’ın eline düştü. Ahlak bozuldu. Ne edep kaldı ne haysiyet. Şehir adeta büyük bir köy haline geldi. Ve bütün düzen bozuldu. Çünkü gelenler uyum sağlayamadılar. Kısacası ekonomik, ahlaki ve kültürel olarak çok fazla olumsuzluk yaşandı (Talip, 61).

Toplum bozuldu. Hırsızlık, kapkaç arttı. Eskiden Diyarbakır’da böyle şeyler yoktu. Mesela ben esnaftım. Ekonomik olarak etkilendik. İş yapamıyorduk. İnsanlar sürekli tedirgindiler. Dolayısıyla insanlar dışarı çıkmıyorlardı. Mesela şimdide 6-7 ekim olaylarından sonra 3-4 ay biz iş yapamadık. 90’larda durum bugünkünden çok daha kötüydü. Biz sabah işe gidiyorduk. Akşam evimize nasıl gideceğimizi düşünüyorduk. Her gün bir yerde bir ölü vardı. Çarşıda gözümüzün önünde her gün biri öldürülüyordu. Bugün çok şükür o durumlar yoktur. O zamanlar çok tedirginlik vardı. Faili meçhul olaylar vardı (Aziz, 58).

Bir görüşmeci ise yoğun göç yaşanmasaydı da dönemin gereği olarak Diyarbakır’da değişimin yaşanacağını ifade etmiştir:

“Öyle hiç düşünmedim. Çünkü göç olmasa bile şehir her yıl sürekli değişiyor. Birileri gidip birileri geliyor. Hep bir değişim var. Göç olmasa da toplum değişecekti zaten. Çünkü her şey değişiyor. Dünya’nın düzeni böyle” (Güler, 53).

Görüşmeciler göç sonrası kentte yaşanan bütün değişimlerin sebebini dönemin yanlış politik uygulamalarına bağlamaktadırlar:

“Bu değişimin ve yaşanan bu olumsuzlukların sebebi devletin yanlış politikasıdır. Siz plansız programsız binlerce insanı yerinden ederseniz sonuç bu olur. İlla da bu uygulama yapılacaksa önce şartlar oluşturulmalı, sonra yapılmalıydı” (Zeynep, 53).

Bu değişimin sebebi devletin yanlış politikasıdır. İnsanları köyünden göçe zorlamak tek başına bir çözüm değildir. PKK’ya engel olayım derken bir daha asla tamir edilemeyecek sorunlara sebep oldular. İnsanları yerinden yurdundan edip şehre gönderdin ama ne yatacak yerleri var ne de yiyecek yemekleri. Aç kalınca insan her türlü hatayı yapabilir. İnsanların bazıları geçinebilmek için farklı olumsuz yollara başvurdular ve akabinde şehir hem sosyal hem ahlaki hem de ekonomik açıdan bozuldu (Murat,66). “Sebebi bu mağduriyetlerin insanları mecbur ettiği olumsuzluklardır. İşsizlik, açlık.. Ve sonrasında gelen siyasi olaylar” (Salim, 50).

Göç hareketinin sebebi ne ise etkisi de o yönde görülür denebilir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da görülen göç dalgası da sebepleriyle benzer sonuçlar doğurmuştur. Bu dönemde Diyarbakır’a doğru yaşanan göç, sebepleri ve uygulanışı bakımından diğer göç çeşitlerinden kısmen farklılık arz etmektedir. Göç alan şehirlerde görülen orantısız ve ani nüfus artışı, çarpık kentleşme, çevre kirliliği, işsizlik gibi sorunlar genel anlamda karşılaşılan durumlardır.

Fakat Diyarbakır örneğinde bu durumlarla birlikte farklı konularda da değişimlerin yaşandığı söylenebilir. Teröre bağlı şiddet uygulamalarının da görüldüğü durumların da tesiriyle hızlanan göç dalgası göç edilen yerlerde başka kaotik toplumsal alanların oluşmasının da zemini olmuştur denebilir. Görüşmecilerin ifadelerine göre; çoğunluğunu maddi yetersizlik içinde olan ve şehirde destek olabilecek her hangi bir yakını bulunmayan insanların oluşturduğu göçmen grupları, Diyarbakır’da şehir yaşamının neredeyse tamamen değişmesinde etkili olmuşlardır. İnsanların yoksulluklarından ve şehir yaşamının karmaşaya bürünmüş yeni belirsizlikler taşıyan ortamından en çok illegal örgütler faydalanmış ve özellikle gençleri kullanarak şehrin daha büyük bir belirsizlik ortamına girmesine neden olmuştur. Göç sonrası şehirde meydana gelen bu belirsizlik ortamı, faili meçhul cinayetler, çeşitli bahanelerle çıkarılan toplumsal olaylar ilkin toplumda bir tedirginliğe sebep olmuş, arkasından toplum giderek bir korku toplumuna dönüşmüştür. Göç, Diyarbakır sosyal hayatında değişimlerin yaşanmasında birinci derecede etken ve sebebi olmasa da, toplumsal hafızayı değiştiren karmaşık olayların yaşanmasında zemin hazırlayıcı bir rol üstlendiği sonucuna varılabilir.