Şakyâ el-Miknâse – Abdurrahman b Muâviye Çatışması

Abdurrahman b. Muâviye’nin Endülüs’e geçişinde destek olan gruplardan biri olan Yemenîler, kısa bir süre sonra Abbas’ı taraftarlığı yapan Ebu’s Sabbâh liderliğinde toplanarak Abdurrahman’ı yönetimde devre dışı bırakmak istemişlerdir. Ancak bu isyan girişimleri Abdurrahman’ın Endülüs yönetimindeki hâkimiyetinin kuvvetli olması sebebiyle sonuçsuz kalmıştır. Yemenîlerin hemen ardından Berberîler, Abdurrahman’ı etkisiz hale getirmek için harekete geçmişlerdir.

Berberîlerin isyanına liderlik eden kişi Şakyâ b. Abdülvahid el-Miknâse idi.511 Araplarla olan münasebetlerinde bir süredir barışçıl bir politika izleyen Berberîler, Yemenî

lider Ebu’s Sabbâh’ın ölümünün hemen ardından isyan için harekete geçtiler.512 _{İspanya’nın}

doğusunda yaşayan ve öğretmenlik yapan Şakyâ b. Abdülvahid, asabiyet güden sahtekâr bir kimliğe sahipti. Miknâse kabîlesinin bir üyesi olan Berberî Şakyâ b. Abdülvahid, kendisini Hz. Peygamber’in kızı Fatıma ile damadı Ali’nin soyundan geldiğini iddia etmekteydi. Bu sebeple kendisine Abdullah b. Muhammed adını vermiş ve Fatımîleri temsil eden bir

propaganda başlatmıştı.513 _{Bir rivayete göre de kendisinin Hâricî olduğu ileri}

sürülmektedir.514

Emîr Abdurrahman’a karşı isyana hazırlanan Şakyâ el-Miknâse, Berberî nüfusunun yoğun olduğu Vâdî Ânâ ve Vâdî Tâcû nehirleri arasındaki bölgeye göç etmiştir. Bu bölgede kendisine destek verecek tam teçhizatlı bir Berberî ordusu mevcuttur. Bunun üzerine Şakya el-Miknâse, 152/769 yılında Şentemeriye’de valiyi öldürerek bağımsızlığını ilan etmiştir.515 Bunun üzerine Abdurrahman’ın emriyle Tuleytula valisi tarafından Şakyâ üzerine bir ordu

511 _{Ahbâru Mecmû’a, s. 97; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, V, 205; Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 69.}

512_{İbn İzârî, el-Beyânü’l-Mugrib, III, 64; Vekil, el-Ümeviyyûn Beyne’ş-Şarki Ve’l-Garb, s. 137; Dozy, Spanish}

Islam, s. 202.

513 _{Ahbâru Mecmû‘a, s. 97-98; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, V, 205; İbn İzârî, el-Beyânü’l-Mugrib, III, 64-65;}

Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 69; Vekil, el-Ümeviyyûn Beyne’ş-Şarki Ve’l-Garb, s. 137; Hakkı, el-Berber fi’l-Endelüs, s. 204; Dozy, Spanis Islam, 202; Azizur Rahman, The Story Of İslâmic Spain, s. 63.

514 _{Azizur Rahman, The Story Of İslâmic Spain, s. 63.}

515_{İbn İzârî, el-Beyânü’l-Mugrib, III, 65; Vekil, el-Ümeviyyûn Beyne’ş-Şarki Ve’l-Garb, s. 137; Hakkı, el-Berber}

gönderilmiştir. Ancak Abdurrahman tarafından gönderilen Arap ordusu Berberîler karşısında yenilgiye uğramıştır.516

Abdurrahman b. Muâviye bu yenilginin üzerine Tuleytula valisi Süleyman b. Osman’ı

Şentemeriye’ye tayin etmiştir.517 _{Süleyman b. Osman’ın ilk görevi, burada yapılan Berberîler}

tarafından çıkarılan askeri ihtilali bastırmaktır. Bu sebeple Süleyman b. Osman, Fatımî propagandası yapan Şakyâ’yı isyandan vazgeçerek kendisine katılmaya davet etmiştir. Ancak Şakyâ, Vali Süleyman’ın teklifini kabul etmiş gibi görünmüştür. Fakat Şakyâ, Süleyman’ı

öldürerek, Fatımî davetini yapmaya devam etmiştir.518

Şakyâ el-Miknâse, Berberî taraftarlarıyla beraber Şentemeriye’nin ardından kısa sürede Berberîlerin yoğunlukta olduğu bölgeler de isyan etmeye ve Şakyâ’ya katılmaya başlamıştır. Nitekim Sâlim b. Ebû Za‘bel komutasında Kûrye ve Mâride şehirleri de Şakyâ’ya katılmıştır. Böylece Şentemeriye’den Mâride’ye kadar olan bölgeler Berberîlerin hâkimiyeti altına girmiştir.519 _{Bunun üzerine Abdurrahman b. Muâviye, kendi komutasındaki ordusuyla} Şakyâ’nın üzerine harekete geçmiştir. Ancak Berberîlerin Şakyâ’nın yanında yer almasıyla Abdurrahman’ın ordusu önemli bir güç kaybetmiştir. Halifenin ordusunun geri kalan kısmı ile Şakyâ arasındaki savaş devam ederken, isyancı grup geri çekilerek dağa kaçmıştır. Abdurrahman, Şakyâ ve taraftarlarının savaşa geri dönmeleri için çaba sarfetse de bir sonuç alamamıştır.520

Abdurrahman b. Muâviye bir gece Şakyâ ve taraftarları olan Fatımîleri yok etmek amacıyla harekete geçmiştir. Abdurrahman’ın komutasında gerçekleşen ve “Gazvetü’d-Dûr” diye isimlendirilen bu savaşta, Abdurrahman Şakyâ’nın kaçması üzerine, onun taraftarlarını yenilgiye uğratmıştır. Abdurrahman, Şakyâ’ya gözdağı vermek amacıyla, taraftarlarına eziyet

etmekle kalmamış, bölgeyi yakıp yıkmışlardır.521 _{Bu sırada mevlâsı Bedr, Hayve b.}

Melâmis’in İşbîliye’de Hıms halkıyla birlikte isyan ettiği ile ilgili bir mektup getirmiştir. Bunun üzerine Abdurrahman, Ubeydullah b. Osman’ı beraberinde bir birlik ile bu bölgede bırakarak kendisi İşbîliye’ye doğru harekete geçmiştir..522

516 _{Âl-i Ali, Endülüs Tarihi, s. 88; Dozy, Spanis Islam, s. 202.} 517 _{İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, V, 205.}

518 _{İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, V, 205; Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 69-70; Hakkı, el-Berber fi’l-Endelüs, s. 205.} 519 _{Ahbâru Mecmû’a, s. 98; Vekil, el-Ümeviyyûn Beyne’ş-Şarki Ve’l-Garb, s. 137; Hakkı, el-Berber fi’l-Endelüs,}

s. 205.

520 _{Hakkı, el-Berber fi’l-Endelüs, s. 206; Dozy, Spanis Islam, s. 202.}

521 _{Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 70; Scott, History of The Moorish Empire in Europe, s. 203.} 522 _{Ahbâru Mecmû’a, s. 98; İbn İzârî, el-Beyânü’l-Mugrib, III, 65; Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 70.}

Abdurrahman bir süre sonra Ubeydullah b. Osman’ın Şentemeriye üzerine gitmesini emretmiştir. Ubeydullah’ın birliğinde bulunan Berberîler arasında anlaşmazlık çıkmasını sağlayan Şakyâ, Ubeydullah’ı yenerek birçok komutanını da öldürmüştür.523 _{Dikkat edersek} Arap kabîleleri arasındaki mücadelelerde, kendi taraftarlarının dışında ordunun önemli bir kısmını oluşturarak askeri gücü artıran Berberîler, valilere ve halifelere, Arap skabîleleri arasındaki isyanların bastırılmasında hatırı sayılır derecede yardımları olmuştur. Ancak Araplar ve Berberîler arasındaki mücadelelerde, ordudaki Berberî sayısının fazla olması, Araplar için bir dezavantaj oluşturmuştur. Çünkü Berberîlere karşı yapılan mücadelelerde asabiyet duygusu devreye girmiş ve Arapların ordusunda bulunan Berberîler, kendi kabîlelerinin saflarına geçmelerinin yanında, aralarında kolayca ihtilafların ortaya çıkmasına ve Arap ordusunun zayıflatılmasına da sebep olmuşlardır.

Abdurrahman b. Muâviye, Ubeydullah b. Osman’ın uğradığı yenilgiden sonra 155/772 yılında tekrar Şakyâ üzerine harekete geçti. Ancak Şakyâ yine savaşmadan geri çekilince, Abdurrahman savaş stratejisini değiştirmeye karar verdi. Endülüs’ün doğusundaki Berberîler arasında önemli bir nüfuza sahip olan Hilal el-Medyûni’yi evlat edindi. Ardından Hilal el- Medyûni’yi Şakyâ ve taraftarlarının hâkimiyeti altında olan yerlere vali olarak atadı. Şakyâ tarafından yapılan Fatımîlik propagandasını önlemek için harekete geçen Hilal el-Medyûni, ciddi bir başarı elde ederek Şakyâ taraftarı Berberîlerin önemli bir kısmını kendi tarafına çekti.524 _{Böylece uzun bir aradan sonra Abdurrahman, Şakyâ karşısında bir başarı elde etti.}

Abdurrahman tarafından isyanın kısa sürede bastırılması için yapılan hücum taktiği, her seferinde Şakyâ’nın kuvvetlerini geri çekmesi sebebiyle bir sonuç alınamadan geri dönülmesine sebep olmuştur. Şakyâ’nın, Abdurrahman’a karşı koyamayacağını düşünerek uyguladığı bu taktik, saldıran tarafın bir süre sonra kuşatmayı kaldırması ile Şakyâ’nın lehine sonuçlanmıştır. Çünkü Abdurrahman ülkede sadece Berberîler ile değil, aynı zamanda meydana gelen başka isyanlarla da meşguldür. Bu sebeple Şakyâ’nın isyanında uzun süre olumlu bir sonuç elde edilememiştir.

Emîr Abdurrahman 159/776 ve 160/777 yıllarında Şakyâ’yı etkisiz hâle getirebilmek için arka arkaya birlikler gönderdi. İsyan tamamen bastırılamamasına rağmen, Şakyâ’nın

taraftarları ve gücü azaldı.525 _{Daha sonra Abdurrahman, Şakyâ üzerine komutanları Temmâm}

523 _{Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 70; Âl-i Ali, Endülüs Tarihi, 88-89.}

524 _{İbn İzârî, el-Beyânü’l-Mugrib, III, 65; Sûfî, Târîhu’l-Arab, s. 71; Vekil, el-Ümeviyyûn Beyne’ş-Şarki Ve’l-}

Garb, s. 137; Hakkı, el-Berber fi’l-Endelüs, s. 206; Kennedy, History of Muslim Spain, s. 36, Âl-i Ali, Endülüs Tarihi, 88-89.

ve Ebû Osman önderliğinde askeri birlikler gönderdi.526 _{Şakyâ ve taraftarları bir kalede} kuşatma altına alındı. Anlaşma yapılmak üzere Ebû Osman’ın yeğeni Vecîh el-Gassanî, kaleye elçi olarak gönderildi. Komutan Temmâm ve Ebû Osman, Vecîh el-Gassanî aracılığıyla Şakya ve adamlarının teslim olması hâlinde anlaşma imzalanacağını belirttiler. Fakat Şakya, Fatımîler’e katılması için Vecîh’i ikna etti. Vecîh’in Şakya’nın tarafına geçmesi ile Temmâm ve Ebû Osman, saldırıya geçtiler. İki taraf arasında yaşanan savaşta, pek çok kişi öldürüldü. Savaş Şakya’nın zaferiyle sonuçlandı. Fatımî temsilci Şakya birlikleriyle beraber Şenteberiyye’ye geri dönmek üzere yola çıktı.527

Şakya Şentemeriye istikametinde bulunan Vadi’l-Uyûn köyüne ulaştığında Abdurrahman tarafından gönderilen Ebû Ma’n Davud, Kinâne b. Saîd el-Esved adlı iki komutan tarafından Şakya öldürüldü. Şakya’ya katılan Vecîh el-Gassanî ise İlbîre sahiline kaçtı. Abdurrahman tarafından gönderilen Şuheyd ve Abdûs b. Ebû Osman ise Vecîh’i yakalayarak öldürdüler. Böylece 10 yıl boyunca Abdurrahman’ı uğraştıran Şakyâ isyanı sona erdi.528

Abdurrahman b. Muâviye, Endülüs’te kurduğu devlette, toplum içinde yer alan her kabîleye, her fırkaya aynı mesafede yaklaşmıştır. Çünkü yarımadaya geldiğinde Kaysî ve Yemenîler ile Araplar ve Berberîler arasındaki asabiyet mücadeleleri zaten mevcuttur. Devletin temellerini sağlamlaştırmak, dış güçlerden önce içteki anlaşmazlıkları önlemesi gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek adına nüfuz sahibi kabîle reislerine para ve mevki teklifinde bulunduğu gibi çeşitli hilelere başvurarak, gruplar arasında denge kurmaya çalışmıştır. Ancak Şakyâ b. Abdülvahid isyanına baktığımızda, Abdurrahman’ın devlet yönetimindeki akıllıca politikalara rağmen uzun yıllar süren ve devleti meşgul eden isyanlar ortaya çıkmıştır. Bunun en önemli sebebi, asabiyet olgusunun yanında bir fırka altında birleşen kabîlelerde artan fanatikliğin Endülüs’te yaşayan gruplar arasındaki kaynaşmaya, birliğe ve beraberliğe engel olmasıdır.