Türk Şairleri

Sadeddin Nüzhet Ergun’un hacim ve içerik bakımından en kapsamlı çalışması olan bu eser 4 cilt olarak yazılmıştır. Eser Bozkurt Matbaası tarafından 1 Şubat 1936 yılından itibaren her ayın biri ve on beşinde fasiküller halinde yayınlanmıştır. Ergun, eserinin başlangıç kısmında, o güne kadar Türk şairlerin toplu olarak hayatlarına ve eserlerine ulaşılabilecek çalışmaların olmadığını ifade etmiştir. Türk şairleriyle ilgili tezkirelerin ve biyografilerin olduğunu ancak bunların ihtiyacı tam olarak karşılamadığını; üstelik onlara ulaşma imkânının zor olduğunu ifade etmiştir. Bu eserin, şairler hakkında ayrıntılı bir çalışmanın ürünü olduğunu anlatmıştır. Ergun, bu eserinde 1076 şaire yer vermiştir. “Abadî (Saz Şairi)” ile başlayan Ergun’un bu eseri

38

“Fâizî (Kafzâde)” ile 1432. sayfada bitmiştir. Ergun bu eserinde meşhur olan ve olmayan birçok şaire yer vermiş, şairler hakkında elde ettiği bilgileri delilleriyle göstermiştir. Bu eserin üç cildi tam olarak yazılmış, dördüncü cildi Ergun’un 1946 yılında vefatı sebebiyle yarım kalmıştır.91 _{Eser, daha önce yazılmış olan tezkire,}

antoloji ve ansiklopedilerde olmayan pek çok şairi gün yüzüne çıkarması ve bu alanda yapılacak olan çalışmalara kaynaklık etmesi açısından çok önemli çalışmadır.

Türk Şairleri eserinin önemi ve Ergun hakkında açıklama yapan İbrahim Alâeddin Gövsa, “Bu eser tamamlandıktan sonra Türkçenin en büyük kitabı, milletimizin manevi medeniyetine şahitlik edecek bir şaheser olacaktır.”92 _şeklindeki

açıklamasıyla Ergun’un ne kadar önemli bir eseri ortaya koyduğunu ifade etmiştir. 3. Biyografik Eserleri

3.1. Mevlânâ

Sadeddin Nüzhet Ergun’un bu eseri 1932 yılında Kanaat Kütüphanesi tarafından 78 sayfa olarak yayımlanmıştır. Ergun bu eserinde “Mevlânâ’nın Hayatı” (s.5-9), “Tasavvufî Şahsiyeti” (s. 9-16), “Edebi Şahsiyeti” (s.16-20), “Şöhreti ve Tesirleri” (s. 28-37), başlıkları altında Mevlânâ hakkında bilgiler vermiştir. Ergun, bu eserinde Mevlânâ’ya yapılan övgülerden bahsetmiş ve Mevlânâ’nın Türkçe manzumelerinden kesitler sunmuştur.93

Ergun, bu eserin başında Mevlânâ ve Şemsi Tebrizî, Mevlânâ’nın hangahı, metfeni, türbesinin kapısı ve Şemsi Tebrizî’nin makamına ait fotoğraflara yer vermiştir. Birinci bölümde Mevlânâ’nın hayatı hakkında genel bilgiler vermiştir. Mevlânâ’nın doğumu, ailesi, seyahatleri, evliliği, çocukları, Konya’ya gelişi, eğitimi, Şems ile tanışması, Mevlânâ’nın görüştüğü büyük şahsiyetlerin adları ve hocaları hakkında bilgiler vermiştir. İkinci bölümde Mevlânâ’nın tasavvufî şahsiyeti hakkında bilgiler vermiştir. İbnü’l-Arâbi’nin Mevlânâ’ya olan etkisi, Mevlânâ’nın vücud-ı mutlak, aşk ve kemâl-i mutlak için olması gerekenler hakkındaki düşüncelerini, Mevlânâ’nın dizelerinden misallerle ifade etmiştir. Ergun, bu bölümde Mevlânâ’nın

91 _{Âlim Kahraman, “Türk Şairleri”, DİA, İstanbul 2012, c. 41, s. 546-547; Bektaş, “Ergun, Sadettin} Nüzhet”, s. 301; Akgün, Sadettin Nüzhet Ergun’un Halk Edebiyatı Araştırmaları, s. 81-82.

92 _{Işık, Türk Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi, s. 1254.}

93 _{Bektaş, “Ergun, Sadettin Nüzhet”, s. 300; Akgün, Sadettin Nüzhet Ergun’un Halk Edebiyatı} Araştırmaları, s. 34.

39

görüşleri ile diğer mutasavvıfların telakkilerini mukayese etmiş, Mevlânâ ile onlar arasında görüş farklılığının olmadığı kanaatini ifade etmiştir. Üçüncü bölümde Mevlânâ’nın dizelerinden istifade ederek şiirlerinin dili, içeriği ve şekli hakkında bilgiler vermiş, Mevlâna’yı “İslami tasavvuf edebiyatı’nın en büyük şairi” olarak nitelendirmiştir. Dördüncü bölümde Mevlânâ’nın eserlerini tanıtmıştır. Özellikle Divan-ı Kebir, Mesnevî, Fihi Mafih’i eserleri hakkında geniş bilgiler vermiştir. Diğer eserlerinin dilleri, vezinleri, konuları ve bulundukları kütüphaneler hakkında kısaca bilgiler veren Ergun, Mevlânâ’nın “Şöhreti ve Tesirleri” konu başlığında Mevlânâ’nın kazandığı ününü özellikle onun tarikatı, Divan-ı Kebir ve Mesnevî’sinin İslam dünyasında gördüğü büyük ilgiyi anlatmıştır. Yine bu eserde Mevlevilik’in yayıldığı coğrafyalar ile Türkiye, Hindistan ve İran’da yapılan Mesnevi şerhleri ve onların şârihlerinden de bahsetmiştir. Bu bilgilerden başka Mevlânâ’nın devlet adamlarından gördüğü saygıyı örneklerle anlatmıştır. Mevlânâ’nın muakkibi olan Türk ve Acem şairleri, Mesnevî’ye yapılan övgüler, Mevlânâ’nın şahsiyetiyle ilgili yazılmış eserler ve ayrıca Mevlânâ ve eserleri hakkında Avrupa’da yapılmış olan çalışmalar hakkında bilgiler vermiştir. Mevlânâ’nın Türkçe manzumelerine geçmeden bu konuda daha önce yapılmış çalışmalardan bahseden Ergun, Mevlânâ’nın bir kısmı tamamen Türkçe, bir kısmının ise içinde Türkçe sözcükler bulunan 11 şiirinden kesitler sunmuştur. “Mevlânâ hakkında yazılan methiyelerden numuneler” başlığında Şeyh Galip (2), Sultan Veled, Camî, Nefi, Leyla Hanım, Yenişehirli Avni (3), Esrar Dede, Şeref Hanım, Cevri, Hersekli Arif Hikmet, Vasıf-ı Enderunî, Fazıl-ı Enderunî, Neşatî (2) ve Nâbî’ye ait 18 şiir örneğine yer vermiştir. 94

3.2. Kuloğlu

XVII. asrın saz şairlerinden Kuloğlu hakkında yapılan ilk çalışma olup Suhulet Kütüphanesi tarafından yayımlanmıştır. Ergun, bu kitabını “Bibliyografya”, “Kuloğlu’nun Hayatı”, “Edebi Şahsiyeti”, “Şöhreti” ve “Şiirler” başlıklarını kullanarak yazmıştır. Kuloğlu’nun 19 şiirine yer vermiştir. Ergun, bibliyografyada Kuloğlu hakkında daha önce yazılanlardan ve onun eserindeki şiirleri nasıl topladığından bahsetmiştir. Ergun, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde ve Köprülü’nün makalelerinden kesitler sunarak Kuloğlu’nun yaşadığı yüzyılı ve

40

şiirlerinden hareketle Katîbî, Kayıkçı Kul Mustafa ve Gedâî ile arkadaşlık ettiği ve Kul Mustafa ile aralarının açık olduğunu tespit etmiştir. Şiirler, koşma (9), mersiye (1), semai (7) ve divan (2) şeklinde ve numaralı olarak sınıflandırılmış; fihrist ise ilk beyitler veya mısraları alınarak eserdeki yer alış sıraları ve türleriyle birlikte sıralanmıştır. Kitâbiyat ve Umumi Fihrist başlıklarıyla eser sonlanmıştır.95

3.3. Hengâmî

Sadeddin Nüzhet Ergun, bu eserinde, XIX. yüzyılda yaşamış olan çok az bilinen bir saz şairi olan Hengâmî’nin hayatını, edebi şahsiyetini ve şiirlerini konu etmiş, Hengâmî’yi Edebiyat dünyasına tanıtmıştır. Eser; “Başlangıç”, “Hengâmî’nin Hayatı”, “Edebi Şahsiyeti”, “Bibliyografya”, “Şiirler” ve “Şiirlerin Fihristi” başlıklarıyla yazılmıştır. Ergun, birinci bölümde Hengâmî’yi yaşatma amacında olduğunu ifade etmiştir. İkinci bölümde Hengâmî’nin memleketi, ne işle meşgul olduğu, eğitimi, ölüm yeri ve tarihi gibi konular hakkında bilgiler vermiştir. Bu bilgiler Hengâmî’nin manzumelerine dayandırılarak, bazen de tanıklara isnat edilerek verilmiştir. “Edebi Şahsiyeti” bölümünde çağdaşları arasındaki yerine, kullandığı nazım şekillerine, divan edebiyatına olan ilgisine, genel olarak işlediği konular ve şöhretine değinmiş ve konular hakkında bilgi vermiştir. Aşığın 194 beyit 1 mısralı 23 manzumesini elde ettiğini ifade eden Ergun, beyit sayıları ve nazım şekilleri açısından tasnif etmiştir. Ergun’un bu eserinde, 28 beyitli 4 koşma, 42 beyitli 8 divan, 62 beyitli 6 semai, 8 beyitli 1 ayaklı semai, 5 beyitli 1 kalenderi ile 29 beyit ve 1 mısralı 3 gazel bulunmaktadır.96

3.4. Bâkî, Hayatı ve Şiirleri

Sadeddin Nüzhet’in bu eseri 1935 yılında Suhulet Kitap Yurdu tarafından yayımlanmıştır. Ergun, bu çalışmasını devamı gelecek düşüncesiyle kaleme almıştır. Eserin birinci cildini sadece Bâkî’nin divanına ayırmıştır. İkinci ciltte ise “Bâkî’nin Hayatı ve Şiirlerine” yer vermiştir. Ergun’un kullandığı Türkçe kelimelerin indeksi, iki cildi kapsayacak şekilde kelimeler ve ıstılahlar lügatçesi ve bibliyografya bölümlerine yer vereceği birinci cildin giriş kısmındaki bilgilerden anlaşılmıştır. Eserin ikinci cildinin yayına hazır olduğu ancak yayımlanamadığı başlangıç kısmındaki bilgilerden

95 _{Akgün, Sadettin Nüzhet Ergun’un Halk Edebiyatı Araştırmaları, s. 45-46.} 96 _{Akgün, Sadettin Nüzhet Ergun’un Halk Edebiyatı Araştırmaları, s. 42-43.}

41

anlaşılmaktadır. Ergun, bu eseri yazmaktaki amacını, yeni nesle divan şairlerini tanıtmak, olarak ifade etmiştir. Ergun, Bâkî Divanı (s. 5-502) “Türkçe ve Farisi Şiirler” başlığı altında şöyle tasnif yapmıştır: Türkçe şiirler; kaside (29), terkib-i bent (2), terci-i bent (1), muhammes (7) gazel (543), gazel (13 ilave edilmiş), kıta (21), beyit (27); Farisi Şiirler; Tahmis (3), gazaliyat (8), mesneviyat (3), matlaiyat (3).97