2.1. TALEPLERİ
Fatih Sultan Mehmet dönemi şairlerinin şiirlerinde Fatih’ten talepte bulunmalarına rastlanmaktadır. Bu talepler kimi zaman meslekî hayatlarıyla ilgili maddî talepler, kimi zaman yaptıkları hataların bağışlanması ile ilgili manevi taleplerdir. Genellikle lütuf, yardım, ihsan, himaye taleplerinde bulunan şairlerin yanı sıra isteklerini doğrudan doğruya beyitlerinde açık eden şairler de vardır.
Ahmet Paşa Fatih’ten istediklerini birçok kez şiir yoluyla dile getirmiş bir şairdir.
Vardır cihān ķulun ki cihān eder ārzū Ahmed ķuluña himmet-i şāh-ı cihān gerek
(Ahmet Paşa, D., G. 166/10)
Dünya kadar kulu olan cihan padişahı Fatih’ten yardım isteyen Ahmet Paşa bunun için kendine şiiri vasıta etmiştir.
Ahmet Paşa Fatih’in affını kazanmak için yazdığı meşhur güneş kasidesinde Fatih’e şöyle seslenmektedir:
Beni ĥār eyleme çün ˘izzeti sen vermiş idin Lūtfuña olma períşān ki budur şān-ı kerem
(Ahmet Paşa, D., K. 27/33)
Bana kazandığım yüceliği sen vermiştin o yüzden beni değersiz görme, ettiğin lütuflar için pişman olma çünkü bağışlayıcılığının şanına yakışan budur diyen Ahmet Paşa’nın
saraydan uzaklaştırılmadan önce izzet sahibi bir kişi olduğu, bunu ise Fatih’in sağladığı beytinden anlaşılmaktadır. Ancak Ahmet Paşa’nın bu beyitte yeni halinden
71 şikâyet ettiği, Fatih’in onu affetmesini talep ettiği görülmektedir. Şair burada talebinin yanı sıra Fatih’in keremiyle ünlü bir padişah olduğunu da vurgulamaktadır. Yine aynı kasidede yer alan bir başka beyitte:
Ķul ĥašā ķılsa nola afv-i şehenşāh ķanı Šutalım iki elim ķanda imiş ķanı kerem
(Ahmet Paşa, D., K. 20/27)
Kerem sahibi padişahın hata eden kulunu bağışlaması gerektiğini, kulun iki eli kana bulaşmış bile olsa onu bağışlamanın padişahın kereminden olduğunu belirten Ahmet
Paşa, büyük bir suç işlediğini kabul etmekle beraber Fatih’ten her şeye rağmen onu affetmesini talep etmektedir.
Divanının mukatta’ât bölümünde yer alan bir beyitte Ahmet Paşa’nın, Fatih’in vefatına kadar sancak beyi olarak görev yaptığı bilinen Ankara’dan dönmek istediği görülmektedir:
İki cihānda seni ġamdan ede Haķ āzād Eger bu bendeni āzād edersen Anķaradan
(Ahmet Paşa, D., Mk., 45/5)
Görüldüğü üzere beyitte Ahmet Paşa Ankara’dan geri çağrılması koşuluyla Fatih’e dua etmekte; Allah’tan onun iki cihanda gamdan uzak olmasını dilemektedir.
Hamîdî de talebini yerine getirmesi koşulunu öne sürerek Fatih’e dua etmektedir:
Ger ˘afv ķılsa lušf ile sūç u günāhumuz Çoķ yaşasun sa˘ādet ile pādişāhumuz
(Hamîdî, 33. Beyit)1
Padişahımız eğer lutf ile suç ve günahımızı bağışlarsa saadetle çok yaşasın diyen
Hamîdî talebini dua ile bildirmektedir.
Necâtî Bey, Fatih’ten yardım talebini şu beytinde dile getirmektedir: Husrevâ çarh-ı sitem-gâr Necâtî kulunu
Ağlatır dâmen-i rahm ile gözü yaşın sil
(Necâtî Bey, D., K. 14/34)
Ey padişahım, bu zalim felek senin Necâtî kulunu ağlatmaktadır, sen merhamet eteğinle onun gözyaşını sil. Necâtî Bey bu beyitte feleğin eziyetlerinden ötürü zor
72 durumda olduğunu söylemektedir. Kendisi Fatih’in kulu olarak tanıtan şair Fatih’in merhametine sığınarak ondan bu beytiyle yardım talep etmektedir.
Taleplerin yer aldığı beyitlerle bağışlanan şairler de olmuştur. Latîfî tezkiresine göre yaptığı bir hata sebebiyle öldürülmekten korkarak İran’a kaçan Behiştî Sinan Çelebi, Mevlânâ Câmî ile Nevâ'î'nin İstanbul'a gönderdikleri mektupta yer alan aşağıdaki beyitler sayesinde bağışlanmış ve İstanbul’a dönerek uzun süre padişahın hizmetine devam etmiştir. Beyitlerde affetmenin Fatih gibi ulu bir padişaha yakışacağından söz edilmektedir2:
İsāet ehline sen eyle ihsān Ķul olur hür iken ihsānā insān Küçükler gerçi suç etmek hatādır ˘Ulular afv-ı cürm etmek ˘ašādır
Cemâlî, kendini Fatih’in kulu olarak nitelediği beytinde ondan merhamet dilemektedir:
Cemālí bendeñe raģm it ki olup dā˘í-yi muģliŝ Ŝenālar rūz u şeb ķılur du˘ā leyl ü nehār eyler
(Cemâlî, D., K. 9/14)
Cemâlî kuluna rahmet edersen o senin samimi bir duacın olup gece gündüz seni över ve sabah akşam sana dualar eder.
2.2. DUALARI
Fatih Sultan Mehmet dönemi şairleri şiirlerinin sonunda genellikle Fatih’e dua ederler. Fatih’in gerek saltanatı gerek şahsı için edilen duaların yanı sıra onun ahireti için de edilmiş dualar vardır. Bu bölümde dönemindeki şairlerin Fatih’ten bahsettikleri şiirlerinde yer alan dualar incelenecektir.
İlk olarak Cem Sultan’ın Fatih’in emri ile tercüme ettiği Cemşid ü Hurşid mesnevisinin son kısmında yer alan dua kısmından bahsetmek gerekmektedir. Yaklaşık otuz beyitten oluşan bu kısımda Fatih’in saltanatı ve şahsı için edilmiş çeşitli dualar yer almaktadır. Bunlardan birkaçı şöyle incelenebilir:
73 Yā Rab ebedí ķıl bu şehüñ devlet ü ˘ömri
Zírā ki cihānda heme dem ĥayrlar eyler
(Hamîdî, D., K. 2/26)3
Ya Rab, cihanda her an hayırlar yapan bu padişahın devletini ve ömrünü ebedi kıl.
Hamîdî bu beyitte Fatih’in hayır işlerinde koşturduğunu söylemekte ve bu sebepten onun huzurunun devamı için dua etmektedir.
Kıvâmî, Fetihnâme’de yer alan bir gazelinde baştan sona Fatih’e dua etmektedir:
Hemíşe şāh-ı dín rif˘atde olsun Sa˘ādetle özi devletde olsun Murādı oķı irişsün nişāna
Ki geçsün ĥaşre dek ģükmi cihāna Cihān durduķça dursun özi ķāyim Devām-ı devleti vü ˘ömri dāyim Sürüp źevķ u ŝafāsını cihanuñ Müdamí pādişāhı olsun zamānuñ Oluban devlet atına süvāre Yürisün şād u handān her diyāra Sikender bigi fetģ itsün cihānı Müşerref eylesün her bir mekānı Sa˘ādet tahtınuñ Cimşíd’i olsum Ki devlet gögleri hurşídi olsun Ķulı olsun ķapusında cümle eşyā Mu˘ín olsun ana Ģayy u Tüvānā
(Kıvâmî, F., s.338)
Bu duaların birkaçını sıralamak gerekirse, mahşere kadar aleme hükmetsin, hep sevinçli ve bahtlı olsun, her şey onun kapısında kul olsun, Allah onun yardımcısı olsun gibi dualar örnek verilebilir.
Bu konuya örnek teşkil edecek birçok beyit bulunmasına rağmen çalışmanın asıl amacı Fatih’i tanımak ve tanıtmak olduğundan talep ve dua bölümleri uzun tutulmamıştır.
74