3.5.1. Türk Dil Kurumu Dilbilim Terimleri Sözlüğü (1949)
Türk Dil Kurumu‘nca Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü‘nden sonra aynı tarzda oluĢturulmuĢtur. Eserdeki terimlerin yüzde sekseninden fazlası dilimizde o döneme kadar henüz karĢılanmamıĢ olan genel dilbilim terimlerini kapsamaktadır. Ayrıca eserde dil bilgisi terimleri yeniden ele alınmıĢ ve birçok terimin tanımı ve örneği verilmemiĢtir. Sözlükte toplam 1947 terim bulunmaktadır. Tamamı 251 sayfa olan eserin 219 sayfası sözlük, diğer bölümü ise dizinlerden oluĢmaktadır. Eseri ortaya koyuĢ amacı ise ―Dilimizin geçirmekte olduğu devrim yolunda çarpıĢan fikirlerin mümkün mertebe birbirine yaklaĢtırılması‖ Ģeklinde açıklanmıĢtır. Bu sözlük, J. Marouzeau‘nun Lexique de la Terminologie Linguistigue adlı eseri temel alınarak deneme niteliğinde yapılan bir çalıĢmadır.
3.5.2. Vecihe Hatipoğlu Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü (1979)
ÇeĢitli kaynaklar taranarak oluĢturulmuĢ olan sözlükte terimlerin çoğunun Osmanlıca, Fransızca, Ġngilizce, Almanca karĢılıkları gösterilmiĢ ve her terimin tanımı yapılarak örnekleri verilmiĢtir. Türk dilinin yapısı incelenip terimsiz ve tanımsız kavramlar için yeni terimler bulunmuĢtur. Madde baĢı alınan terimler hakkında çesitli kaynaklarda kullanılan karsılıklardan bazıları Derlenen (derl.) baĢlığı altında sıralanmıstır. Bazı maddelerde ilgili terimlere atıflar da yapılmıstır. Sözlüğün dizin bölümünde Osmanlıca-Türkçe, Fransızca-Türkçe, Ġngilizce-Türkçe, Almanca-Türkçe dizinler vardır. Sözlükte 600 kadar terim bulunmaktadır. Tamamı 176 sayfa olan eserin 140 sayfalık bölümü sözlük diğer bölümü ise dizinlerden meydana gelmistir. Kitabın ön sözünde ―dilbilgisi alanındaki bazı temel kavramların terimlerinde, ülke ölçüsünde kararlılığa, bir anlaĢmaya, bir birliğe varılmasının büyük yararlar sağlayacağı‖ ifade edilmiĢtir.
3.5.3. Berke Vardar, N. Güz, E. Öztokat, M. Rıfat, O. Senemoğlu ve E. Sözer Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü (1988)
Türk Dil Kurumu çerçevesinde yapılan çalıĢmalardan yararlanılarak hazırlanan bu eserde, terimlerin tanımından önce ayraç içinde Almanca, Fransızca ve Ġngilizce karĢılıklar verilmiĢtir. Bu karĢılıklardan sonra verilen tanımları gerekli durumlarda örnekler ve/ya da açıklamalar izlemektedir. Sözlükte kuramları ya da çalıĢmalarıyla dilbilimde seçkin bir yer tutan 50 dilbilimcinin katkı ve yapıtları da bağımsız maddeler çerçevesinde ele alınmıĢtır. Sözlükte 1274 terim bulunmaktadır. Tamamı 295 sayfa olan eserin 237 sayfalık bölümü sözlük diğer bölümü ise dizinlerden meydana gelmiĢtir.
3.5.4. Ahmet Topaloğlu Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü (1989)
Bu eser, dilbilgisi terimleri sözlükleriyle dil bilgisi kitapları olmak üzere, 36 kitap ve 65 makalenin taranmasından elde edilen terimlerin değerlendirilmesiyle ortaya çıkmıĢtır. Bu tarama sonucu elde edilen birbirinden az veya çok farklı 2433 terim ayıklanmıĢ ve 473 madde halinde sözlüğe alınmıĢtır. Terimlerin tanımlarından önce ayraç içinde Osmanlıca ve Fransızca karĢılıklar da verilmiĢtir. Her maddenin altında o maddenin ifade ettiği kavram için daha önce kullanılmıĢ olan değiĢik terimlere de yer verilen eserde, dilbilimin bazı terimleri de tanımlanmıĢtır. 228 sayfa olan eserin 167 sayfası sözlük olup diğer bölümü ise dizinlerden meydana gelmiĢtir. Ayrıca eserin ön sözünde dilbilgisi terimlerindeki karıĢıklığı giderme umudu da dile getirilmiĢtir.
3.5.5. Nurettin Koç Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü (1992) Terim tanımlarından sonra tanınmıĢ dilbilimcilerden birden fazla alıntıyla açıklamaların örneklendirildiği eserde çeĢitli dilbilim terimlerine de yer verilmiĢtir. Terimlerin tanımından önce ayraç içinde Almanca, Fransızca ve Ġngilizce karĢılıklar verilmiĢtir. Sözlükte 858 terim bulunmaktadır. 371 sayfa olan eserin 322 sayfası sözlük olup diğer bölümü ise dizinlerden meydana gelmiĢtir. Terim kargaĢasına seyirci kalınamaması düĢünülerek hazırlanan bu eserde terimlerde olduğu gibi tanımlarda da birliğe gitme zorunluluğu dile getirilmiĢtir.
3.5.6. Mehmet Hengirmen Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü (1999)
Aynı anlama gelen terimlerin Türkçe olanları ve toplum içinde en yaygın kullanılanları tercih edilerek hazırlanan eserde aynı anlama gelen terimler konusuna da gönderme yapılmıĢtır. Terimlerin tanımından önce ayraç içinde Ġngilizce, Almanca ve Fransızca karĢılıklar verilmiĢtir. Sözlükte 1527 terim bulunmaktadır. 448 sayfa olan eserin 448 sayfası sözlüktür. Dilbilgisi ve dilbilim terimlerinin birlikte verildiği kitabın ön sözünde terimlerde birliğin sağlanması amacı dile getirilmiĢtir.
3.5.7. Zeynep Korkmaz Gramer Terimleri Sözlüğü (2007)
Türk dili alanında yazılmıĢ bütün gramerler ve diğer Türkçe kitaplarla 200‘ün üstündeki makale taranarak oluĢturulan bu eser, dil bilimi terimlerinin yalnızca gramer terimleri ile ortaklaĢanlarına yer vermiĢtir. Terimlerin tanımından önce ayraç içinde Almanca, Fransızca, Ġngilizce ve varsa Osmanlıca karĢılıklar verilmiĢtir. Terimlerin tanımlarından sonra örneklendirmelere yer verilmiĢtir ve bunlar da büyük birçoklukla edebi eserlerden seçilen cümlelerden tercih edilmiĢtir. Değerlendirme yapılırken eldeki terimlerin birden fazla karĢılık taĢıyanları ile hiç karsılığı bulunmayanlar, karĢılığı olup yapı ve içeriğindeki hatalar sebebiyle benimsenmemiĢ olanlar, tanımları yetersiz kalan veya yanlıĢ olanlar sözlüğe alınmamıĢtır. Maddelerin seçimi sırasında ortaklaĢa kabul görmüĢ ve yerleĢmiĢ olanlar aynen alınmıĢ, üzerinde tekrar durulması gerekenler ile teklif niteliğinde olanlar Türk Dil Kurumu Gramer Bilim ve Uygulama Kolunca oluĢturulan bir komisyonda tartıĢılarak seçilme yoluna gidilmiĢtir. Her madde için gerekli tanımlama ve açıklama yapılmıĢ, daha önceki tanımlarda yer alan eksiklikler tamamlanıp hatalı kısımlar düzeltilmiĢtir. Ayrıca karĢılıksız terimlere Türkçe karĢılıklar aranmıĢ; elveriĢsiz terimlere uygun karĢılıklar bulunmaya çalıĢılmıĢtır. Terim niteliğinde olmayanlar ayıklanmıĢ daha önce hazırlanmıĢ terim sözlüklerinde bulunmayan birçok terim de sözlüğe eklenmiĢtir. Sözlükte 1155 terim bulunmaktadır. 296 sayfa olan eserin 254 sayfası sözlük olup diğer bölümü de dizinlerden oluĢmaktadır. Bu eserin ön sözünde de ―bütün dilcilerimizin ortaklaĢa kabul edebilecekleri bir terim birliği sağlama‖ amacı belirtilmiĢtir.
3.6. Dilbilgisi Sözlüklerinde Kullanılan Ortak Terimler ve Tanımları