1. ĠLETĠġĠM VE ĠLETĠġĠM BECERĠLERĠ
1.5. ĠletiĢimin ĠĢlevleri ve ĠletiĢim Becerileri
1.5.5. ĠletiĢim ve Sosyal Uyum Becerilerini Etkileyen Unsurlar
ĠletiĢim ve sosyal uyum becerilerini etkileyen unsurlar ise; Aile faktörü, arkadaĢlık iliĢkileri, sosyo-ekonomik düzey, kitle iletiĢim araçları ve eğitim olmak üzere bu baĢlıklar altında açıklanmıĢtır.
1.5.5.1. Aile Faktörü
Ailede kurulan sağlıklı iletiĢim bireyin kiĢilik geliĢiminde etkili olmakta ve çevresiyle de olumlu iliĢkiler kurmasını sağlamaktadır (Türkel, 2010: 11). Bireyin sosyalleĢme süreci ailede baĢlamaktadır bu nedenle aile içi bireylerin iletiĢim için zaman ayırması, birbirlerine saygı göstermesi ve birbirlerini dinlemesi yani anne- baba etkileĢimi önemli rol oynamaktadır (Kandır ve Orçan, 2011: 42-43). Bireylerin birbirlerine saygı ve sevgi göstermediği hatta Ģiddetin ortaya çıktığı aile ortamlarında iletiĢimin de olması beklenemez.
Bu bireylerarasında bağların kopmasına yani anlaĢmazlıklara yol açmaktadır. Bunların olmaması için aile bireylerinin bilinçli olması ve destekleyici, sevgi, saygı ortamının oluĢturulması gerekmektedir. Böylece bireyin büyümesindeki süreç içerisinde öğrendiği davranıĢlar daha sonrasında girdiği okul, arkadaĢ çevresi gibi ortamlarda etkili olmaktadır (Özer, 2011: 49).
1.5.5.2. ArkadaĢlık ĠliĢkileri
ArkadaĢları tarafından kabul edilen insanlarla anlaĢmayı ve bir gruba uyum sağlamayı öğrenen bireylerin kiĢilik özellikleri olumlu değerlendirildiği, sorunları, paylaĢmayı, duyguları, çatıĢmaları ve çözümlemeyi öğrendiği anlamına gelir. Bununla birlikte arkadaĢlık iliĢkileri kendine güven duygusunun geliĢmesine, sadakat ve cesaret duygularının geliĢmesine, toplumda yasak görülen konuların özgürce tartıĢılabilmesine, iĢbirliği yapmayı öğrenmesine olanak tanımaktadır (Avcı, 2006: 54).
Bireyin kendisini daha rahat iletiĢim kurduğu arkadaĢ çevresinde yeni bilgiler, grup içinde rol sahibi olma, davranıĢlar edinme ve buna göre uyum sağlama öğrenilmektedir. ArkadaĢ iliĢkilerinin paylaĢma, boĢ zaman değerlendirme, iĢbirliği, sorumluluk alma, dayanıĢma, toplumsal yaĢamı ve görgü kurallarını öğrenme gibi
konularda geliĢmesi yani bireyin sosyalleĢmesi ve kendisini geliĢtirip uyum sağlaması açısından önem arz ettiği belirtilmektedir (Doğan, 2009: 63).
1.5.5.3. Sosyo-Ekonomik Düzey
Bireylerin sosyo-ekonomik durumlarının yapılan araĢtırmalarda baĢarılarını ve sosyal uyumlarını etkilediği ortaya koyulmaktadır. Kızıltan (1984; Akt. Doğan, 2009:66), yaptığı araĢtırmada üniversite öğrencilerinin kiĢisel ve sosyal uyum düzeylerini etkileyen etmenleri incelemiĢ, kalabalık ve ekonomik olanakları sınırlı olan ailede yetiĢen bireylerin sosyal uyumlarının düĢük olduğunu ortaya koymuĢtur.
Birçok çalıĢmada sosyo-ekonomik düzeyi düĢük olan ailelerde çocuk sayılarının fazla olmasına dikkat çekilmiĢ, orta ve üst sosyo-ekonomik düzeye sahip ailelere göre çocukları ile daha az vakit geçirdikleri, oyun oynamaya daha az zaman ayırdıkları, olgunlaĢmaya bağlı baĢarılarını daha az ödüllendirdikleri söylenebilir. Dolayısıyla sosyal geliĢim eksiklikleri, ebeveynin geliĢime yönelik bilinçsiz davranıĢları bireyin akademik ve sosyal baĢarısını etkilediği sonucuna ulaĢılmıĢtır (Ogbu, 1988: 35; Akt. Türkel, 2010: 22).
Sosyo-ekonomik düzeyin yükselmesi ile bireyin kendini kabul, kiĢisel, sosyal ve genel uyum düzeyleri de yükselmektedir. Ayrıca bireylerin yaĢadıkları yerleĢim yerlerinin ne kadar büyük olduğuna göre de uyum düzeylerinde farklar olabilmektedir (Bilge, 1997: 73). Ailenin yetiĢtirme tarzı, çevreden destek görememe, arkadaĢ çevresinden dıĢlanma, ekonomik yetersizlik gibi sosyal, çevresel ve ekonomik faktörlerden kaynaklanan sebepler sonucunda bireyler sosyal ortamlara girmekten kaçma eğilimi gösterebilmekte bu da iletiĢim becerisini olumsuz etkilemektedir. Dolayısıyla sosyo-ekonomik düzeyin iletiĢim becerileri ve uyum düzeyi üzerine belirleyici bir rol oynadığı söylenebilir.
1.5.5.4 Kitle ĠletiĢim Araçları
Kitle iletiĢim araçları bireyler üzerinde olumlu ya da olumsuz sosyal ve davranıĢsal etkileri olabilmektedir. Kitle iletiĢim araçları kullanım amacına ve süresine göre bireyler için faydalı olabilmektedir. Fakat bireylerin sosyal yaĢamlarını kısıtlayıp, toplumdan uzaklaĢmalarını ortaya çıkarabilecek sonuçlar da göz ardı edilmemektedir.
Ġnternet kullanımı üzerine yapılan araĢtırmalarda sanal sohbetlerin çoğunluğu asosyal tipteki kiĢiler tarafından yapıldığını ya da bireylerin zamanla gerçek dünyadan koparak sanal ortamda daha fazla vakit harcamaya baĢladığını ortaya çıkarmaktadır(Denizci, 2009: 52; BölükbaĢ ve Yıldız, 2005: 103-113).
2018 yılı TÜĠK verilerine baktığımızda son üç ay içinde bireylerin yaĢ grubuna göre bilgisayar ve internet kullanımı oranlarında, bilgisayar kullanım oranı %68.2 ve internet kullanım oranı %90.7 olarak 16-24 yaĢ grubunda en yüksek kullanıma sahip olduğunu görmekteyiz. Bireylerin eğitim durumuna göre baktığımızda ise en yüksek bilgisayar ve internet kullanım oranının üniversite öğrencilerine ait olduğunu görmekteyiz. Bu oran 2018 yılı bilgisayar kullanımında %89.1 ve internet kullanımında ise %97.7 olarak çok yüksek bir orana sahiptir (www.tuik.gov.tr).
KiĢilerin yüz yüze iletiĢim içinde olmamaları, bilgi, beceri, iletiĢimsel ifade düzeylerini saklayabilmeleri gibi sosyal, kültürel ve fiziksel yaĢantı özelliklerini gizlemenin daha kolay olması sanal sohbetleri daha çekici kılabilmektedir. Sosyal yaĢamda arkadaĢ edinme ve iliĢkileri yürütebilme becerilerinde eksiklik ya da problem yaĢayan bireylerin bu yöndeki baĢarısız deneyimleri onları sosyal yaĢamın içinden kopmalarına neden olabilmektedir.
Yaygın kitle iletiĢim araçlarından biri olan cep telefonuyla iletiĢim kurmak ise yüz yüze iletiĢimde istenileni ifade etmek, beden dilini kontrol etmek, ses tonuna hâkim olabilmek sosyal etkileĢim becerisi gerektirdiğinden karĢılaĢılacak olumsuz durumları ortadan kaldırmakta ve bireye rahat bir ortam sağlamaktadır. Bir diğer taraftan Uslu (2007:228)‟nun ifade ettiği gibi “mesajla iletiĢime geçen bireylerin duygu, düĢünce, istek ve ifadelerini karĢı tarafa iletme biçimi de dilin yozlaĢmasını, bireylerin etkin ve güzel konuĢmalarının önünde engel olmaktadır.”
Sanal ortamlarda yapılan iletiĢim türlerinin bireyleri yüz yüze iletiĢim olanağından yoksun bırakmakta ve özellikle çekingen bireyler için cezbedici olan sanal sohbet alanları kendi çevrelerinde arkadaĢlık giriĢiminde bulunmalarını engellemekte ve sosyal geliĢimlerini de olumsuz olarak etkilemektedir (Yavuzer, 2005: 12).
1.5.5.5. Eğitim
ĠletiĢim becerisi ve sosyal uyum süreci bireyin toplumsallaĢması, devamlı öğrenmesi, eğitim düzeyi, kendini geliĢtirmesi ile birlikte yaĢamı boyunca süreklilik göstermekte, insanlar arası iliĢki kurmasına, iletiĢim ve sosyal becerilerin geliĢmiĢ olmasına bağlı olmaktadır.
SosyalleĢme, “gerek toplumun norm ve değerlerini içselleĢtirerek, gerekse toplumsal rolleri yerine getirmeyi öğrenerek toplumun üyesi haline gelmeyi öğrenme süreci” olarak tanımlanmaktadır (Marshall, 1999: 760).
Öğrenme sürecinde de öğrencilerin konuyla ilgili olmaları gerekmektedir. Konuyla ilgili problem çözme ve düĢünmede model alma çok önemli olduğundan öğretmenlerin model olma yoluyla öğrenmede isteklilik, yol gösterici olması etkilidir. Öğretmen, bir problemi sesli düĢünerek çözdüğünde, öğrenciler öğretmenin
nasıl yaklaĢtığını görebilirler. Ayrıca dersi sunuĢ Ģekli, vurgulamalar, davranıĢlar ve mimiklerin konunun önemine göre kullanılması öğrenim sürecinde önemlidir.
Amacı kendini geliĢtirmek olan birey daha yeterli bir kiĢiliğe sahiptir. Daha verimli ve yaratıcıdır. Kim olduğunu gerçekçi olarak algılayıp, kim olabileceği konusunda da tutarlı görüĢlere sahiptir. Ġnsani değerlere saygı duyar. Zamanı iyi kullanır. GeçmiĢten daha çok geleceğe dönüktür. Duygularını açığa vurmaktan, iletiĢim kurmaktan çekinmez (Özden, 2011: 10).
Eğitim alanında sağlıklı bir iletiĢim olmadığı müddetçe baĢarı elde etmek mümkün değildir. Eğitim hayatında olsun daha sonra iĢ hayatında olsun, sosyal hayatta olsun anlaĢılabilir olmak, baĢarılı olmak ve hedeflerimize ulaĢmak için iletiĢim konusuna dikkat etmeliyiz. Herkes iletiĢim kurar fakat etkin iletiĢim kurabilenler her zaman bir adım önde olurlar.