Ġki kademeli metropoliten yönetim modelleri

Metropoliten kent yönetimine bir diğer yaklaĢım, bazı metropoliten alanların iki-kademeli yönetim birimine sahip olması, metropoliten yetki ve sorumlulukların parçalanması esasına dayanrnasıdır. Bu alanlarda görev ve sorumluluklar, metropoliten alan ölçeğindeki sorunlarla ilgilenmek üzere oluĢturulan genel nitelikteki çok amaçlı bir yönetim kademesine devredilmiĢtir. Bu metropoliten kademe mevcut yerel yönetimlerin üstünde yeni bir yönetim kademesi teĢkil etmektedir.

Ġki kademeli metropoliten yönetimi geliĢmekte olan ülkelerde pek yaygın değildir. Buna karĢılık pek çok geliĢen ülke kentlerinde bu modelin uygulamalarına da rastlanabilmektedir. Dhaka, Lagos, Madras, Medellin ve Rio de Janeiro bunların örnekleridir (Bahl-Linn, 1992). Ġki kademeli metropoliten yönetim yapısının yararı, daha küçük yerel yönetimler kurulması suretiyle yönetimin halka daha yakınlaĢmasıdır. Sakıncası ise, metropoliten alanda görevler ve yetkiler, mali kaynaklar çok sayıda küçük yerel yönetim arasında paylaĢtırılmıĢ bulunduğundan, metropoliten alanlarda görülen çok sayıda kamu yönetimi olgusu, yerel hizmetlerde verimliliği ve etkinliği sağlamayı güçleĢtirici bir sonuç doğurabilrnektedir. Zira, bütün hizmetler için uygun (optimal) bir kent büyüklüğü tespit etmek mümkün olmamakla, çoğu yerel hizmetler bakımından kentin büyüklüğü yararlı olmakla birlikte (economies of scale), aĢırı büyüklük, verimsizliğe (diseconornies of scale),vergi yükü bakımından metropol içindeki yerel yönetimler arasında eĢiksizliklere neden olabilmektedir. Ayrıca üst kademe yönetimlere, alt kademelere oranla geniĢ yetkiler verilirse, her iki kademe arasıda eĢitlik beklentisi o metropolitan alandaki siyasi dengeye bağlıdır (Keating, 1991).

Yerel Federasyonlar ve Tokyo Örneği

Metropoliten alanda kentsel fonksiyonlar ve sorumluluklar için çok amaçlı metropoliten yönetim oluĢturulmuĢtur. Bu yönetsel yapı ile metropoliten alanı kucaklayan büyük bir yerel yönetim birimi ile ona bağlı alt kademe yerel yönetim birimleri kurulmuĢtur. Alt kademe yerel yönetim birimleri kendi coğrafi hizmet alanlarında, yetki ye görev paylaĢımında üzerlerine düĢen konularda hizmet ederler. Metropoliten yerel yönetim birimi ise hem üzerine düĢen metropoliten kent hizmetlerini yerine getirirken, hem de alt kademeler arasındaki hem de alt kademelerle kendi arasındaki koordinasyonu sağlamaktadır (Toprak,

1998 ve Feldman, 1987). Bu sisteme örnek olarak Toronto, Barselona, Amsterdam, Stockholm, Tokyo ve 16 Türk metropolü verilebilir (Kaya, 1997).

Doğrudan iki kademeli metropoliten yönetimin uygulandığı Tokyo‟da yerel yonetimler

valilik (prefectures) ve belediyelerden (municipalities) oluĢmaktadır. Bunlar genel nitelikli yerel yönetim birimi olup; bunların dıĢında, özel alt birimier (special wards), bölgesel hizmet birlikleri (Regional Affairs Associations) ve bölgesel birlikler (Regional Amalgamation) olarak adlandinlan özel nitelikli yerel yönetim birimleri de bulunmaktadir. Japonya genelinde 47 valilik, 3232 belediye, 23 özel alt birirn, 2830 bölgesel hizmet birliği ve 1 bolgesel birlik bulunmaktadır. Valilik belediyeden daha geniĢ bir alanda bölgesel yönetimle ilgilenmektedir. Tokyo Metropoliten Yonetimi (Tokyo MY) bu valiliklerden biridir.

Tokyo Metropoliten Yönetimi (Tokyo To) 1943 yılında Tokyo ili (Tokyo-fu) ile Tokyo belediyesi (Tokyo-shi) birleĢtirilerek kurulmuĢtur. Tokyo denildiğinde akla ortak merkezli çemberler kuramı gelmektedir. En içte bulunan alan Tokyo kentidir. Ġkinci çemberin oluĢturduğu alan Tokyo metropolünü (Greater Tokyo Metropolitan Region) kapsamaktadır. Tokyo kenti ile Saitama, Kanagawa ye Chiba illerinden oluĢmaktadır. Son olarak nüfusu 60 milyonu bulan metropol sınırları dıĢına taĢmıĢ bulunan Ulusal BaĢkent Bölgesi (National Capital Region) gelmektedir. Bu bölge Tokyo MY lie birlikte Tochigi, lbaraki, Gumma ve Yamanashi illerini kapsamaktadır (Togo, 1995).

1 Ekim 2000 tarihi itibarıyla Japonya'nın 12.059 bin nüfusa sahip olan en büyük metropol ve baĢkenti Tokyo, diğer Japon illerinden farklı bir yönetim sistemine sahiptir (Erdumlu, 1993). Tokyo MY iki kademeli bir yapıya sahip olup, 23 özel bölge (Special Wards), 27 kent, 5 kasaba ye 8 köyden oluĢmaktadır. Üst kademede MY, alt kademede ise Türkiye'de olduğu gibi ilçe belediyeleri vardır.

TMY geniĢ bir bölgenin yönetiminden sorumlu bir birim olarak metropoliten alanı ilgilendiren yerel hizmetleri, tek elden görülmesi gereken hizmetleri, belediyeler arasında uyum ve eĢgüdüm gerektiren hizmetleri yerine getirmektedir. Yangın söndürme, çöp toplama ve imha etme, su ve kanalizasyon gibi hizmetler doğrudan Tokyo Metropoliten Yönetimince görülmektedir. Bunlara ilaveten TMY, Tokyo'nun baĢkent olarak üstlenmiĢ olduğu görevleri de yerine getirmektedir ilçe belediyelerinin oldukça sınırlı görevleri arasında nüfus kayıtlarının tutulması, ilköğretim hizmeti, toplumsal yardımlar,

kütüphanelerin korunması ye yönetilmesi, sokakların ye parkların bakimi ve yapı denetimi gibi hizmetler vardır (KeleĢ, 1984).

Metropolitan Birlikler ve ABD örneği

Metropoliten birlikler, iki kademeli metropoliten yönetimler içinde yer almakla birlikte, diğerleriyle bazı farkları bulunmaktadır. Bu modele, ABD'de ve belki de dünyada benzersiz bir nitelik taĢıyan Minneapolis/St. Paul ikilisinin oluĢturduğu metropoliten model örnek verilebilir. Minnesota'da (ABD) iki kentten oluĢan metropoliten yönetim, 2 milyonu aĢan dağınık bir nüfusa sahip geniĢ bir alanı kapsamaktadır. Bu model, birbirine komĢu iki büyük kentten (Minnesota/St. Paul) oluĢmaktadır. Metropoliten yönetimin kurulması mevcut belediye kuruluĢlarının varlığını sona erdirmemiĢtir, Bu yönetim modeli niteliği itibariyle çok iĢlevlidir ve bölgenin bütününe yönelik olarak stratejik planlama sorumluluğuna sahiptir. Metropoliten Meclisin görevleri; metropoliten alan geliĢme rehberinin hazırlanması, yerel yönetim planlarının onaylanması, ulaĢım, su ve parkların denetimi gibi üç metropoliten komisyonlarının koordinasyonunun sağlanması, yerel yönetimlerin, özel bölgelerin ve eyalet birimlerinin proje ve faaliyetlerin metropoliten alan bakımından öneminin belirlenmesi, yardım baĢvurularının gözden geçirilmesi, konut ve park hizmetleri için ve genel araĢtırma ve yardım sağlanmasıdır. Bu modelde, 13 kiĢiden oluĢan metropolitan meclis üyeleri Vali tarafından dört yıllık bir süre için seçilmektedir. Bu üyelerden Vali tarafından atanan biri baĢkanlık yapmakta, diğer 12 üye ise district‟leri (ilçe) temsil etmektedir. BaĢkan Valiye bağlı olarak çalıĢmaktadır (Blair, 1981).

City/Country (Kent/Vilayet) Birliği ve Hannover Örneği

Ġki kademeli metropoliten yönetim türlerinden birine de Batı Almanya'da AĢağı Saksonya eyaletinde rastlanmaktadır. Bu modelde, eyalet yasası gereğince, bir kentle bir county bir "birlik" oluĢturmaktadır. Hannover Metropoliten alanında 1962 yılından bu yana bölge ölçeğinde bir ikinci kademe birimi bulunmaktadır. Metropoliten alandaki nüfusun yarısının Hannover kentinde, kalanı da Hannover County'de oturmaktadır,1974'den 1980'e kadar bu ikinci kademe birim doğrudan seçilen 75 üyeli bir meclise sahiptir. Kentin ve vilayetin isteklerine rağmen bu meclis modeli eyalet kanunlarınca yürürlükten kaldırılmıĢtır. Bugün Mecliste, yarısı Hannover Kenti tarafından ve yarısı da vilayet tarafından atanan 28 üye bulunmaktadır. Statü ve yetki bakımından otorite olmaktan çıkarılan ve "ortak kurul" niteliği kazandırılan kuruluĢ, toplu taĢımacılık, ekonomik geliĢmelerin özendirilmesi, alt-bölgesel planlama ve bölge çapındaki dinlenme-eğlence tesisleri faaliyetlerini yürütmektedir. Kentin

ve vilayetin vergi gelirlerinin sabit bir yüzdesi bu ortak kurula ödenmektedir (Marmara ve Boğazlar Belediyeler Birliği, 2011).