ġevlerde ve Eğimli Alanlarda Bitkilendirme ÇalıĢmaları

Emniyet Bandı Trafik güvenliği açısından uygun olan yerlerde yolun iki yanında banketten itibaren yaklaĢık 3m geniĢliğinde bir emniyet bandı bırakılması uygun olur. Bu Ģeritte sadece çim kullanılması, ağaç ve çalıların bu Ģeridin dıĢından baĢlaması uygundur.

ġekil 3.45 : Dolgu Ģevlerinde bitkilendirmeye bir örnek (Ürgenç, 1990). Yol yapımı sonucu ortaya çıkan kazı ve dolgu Ģevleri; Yapı, Toprak cinsi, eğim, vb. gibi yönlerden farklılıklar göstermektedir. Çok yüksek Ģevlerde ise eğimli alan palyeler yapılarak bölünebilir. Bu nedenle yapılacak bitkilendirmelerde de farklılıklar gözükür. ġevlerde yapılacak peyzaj onarım çalıĢmaları Ģev dikliklerine göre düzenlenmelidir.

DeğiĢik eğimli Ģevlerde yapılacak bitkilendirmeler ile Ģevler stabil duruma getirilmeli, çirkin görünümler düzeltilirken Ģevler yağmurlar sonuncu oluĢacak yüzey akıĢlarından korunmalıdır. ġevlerde erozyon önlenemediği durumda yapılan alt ve üst yapı yatırımları belli bir süre sonra tehlike altına girebilir. Bu amaçla Uygun eğimli kazı ve dolgu Ģevlerinde bitkilendirme yapılmalıdır. %25-40 arası eğime sahip Ģevlerde ağaç ve çalı dikimi yapılmalı daha dik olan eğimli Ģevlerde ise ağaç ve çalı dikimi ve bakımının zorluğu düĢünülerek püskürtme yoluyla bitkilendirme tercih edilmelidir (Url 7). ġevler güzergah topoğrafisine bağlı olarak ortaya çıkan kazı ve dolgu alanlarıdır ve toprak kaymaları, taĢ yuvarlanmalarını önlemek için bu eğimli alanlar bitkilendirilmelidir.

yaratacak ayrıca erozyonu önleyecek bitkiler kullanılmalıdır. Bu amaçla yola yakın bölümlerde çalı grupları daha sonra yapraklı ve ibreli ağaçlarla bitkilendirme yapılmalıdır. ġevlerin bitkilendirilmesi sırasında bitkilerin form ve ölçü özellikleri dikkate alınarak birbirlerinin görsel değerlerini kapatmadan estetik özelliklerini ön plana çıkaracak kompozisyonlar yaratılmalıdır. Kullanılacak bitkilerin Ģev tahkimatı nedeniyle sağlam kök yapısına sahip olmaları ve hızlı geliĢmeleri dikkate alınmalı herdemyeĢil ve yaprağını dökenlerin bir grup içerisinde kullanılması ile her mevsim ekolojik, estetik ve emniyet açısından etkin bitkilendirme sistemi oluĢturulmalıdır. Bitkilendirmede drenaj kanalı, istinat duvarı vb. inĢai ve teknik öğelere dikkat edilmelidir (Url 7).

Dikimlede genel bir kural olarak dört sınıfta toplanan bitki materyalinin kullanımı aĢağıdaki Ģev sartlarına göre sınırlandırılarak;

ġevler 2/1 veya daha yatık olduğunda: Çim ve yer örtücüler ġevler 1,5/1 veya daha yatık olduğunda: Çalılar

ġevler 3/1 veya daha yatık olduğunda: Yapraklı ağaçlar

ġevler 5/1 veya daha yatık olduğunda: Ġbreli ağaçlar kullanılabilir (Karayolu Bakım Kitabı,1998).

Tipik olarak, dolgu üzerinde inĢa edilen karayollarının Ģevleri 2/1 veya daha yatıktır. Eğer yol yarmada ise ve toprak zeminden geçiyorsa, kenar Ģevleri 2/1 olacaktır. Ancak olduğu gibi bırakılacak kayalık zeminden geçiyorsa, Ģev 2/1‟den daha dik olacaktır. Bu yüzden, eğimin 2/1‟den daha dik olduğu Ģevlerde çok az bitkilendirme mevcut olacaktır (Altan, 1992).

Ormanlık yerlerde, yüksek ve orta yükseklikteki ağaçlar vurgulayıcı ve Ģekillendirici guruplar halinde belirgin hale getirilerek, düzenlemenin ana elemanlarını oluĢturacaklardır. Çalı gurupları veya Ģev bitkileri; ağaç gurupları arasındaki boĢlukları doldurmak, çirkin görünüĢlü drenaj kanallarını ve karayolunun sıkıcı bölümleri boyunca Ģevleri perdelemek ve renk vurgulamaları sağlamada kullanılabilir. Hemzemin bölümlerdeki bitkilendirme düzeni; seyahat edenlerin bulundukları noktadan çevrelerini görebilecek tarzda yapılmalıdır. Bu Ģekilde kullanılan çalılar, aralıklı olarak yer almalı ve sadece perdeleme gereken yerlerde veya orta yükseklikteki yapraklı ağaçları desteklemek için kullanılmalıdır.

ġekil 3.47 : Kazı ve dolgu Ģevlerinde bitkilendirme (McCluskey, 1992) Karayollarının, arazi seviyesi altında bulunduğu yerlerde, yol Ģevleri, karayolunda seyahat edenlerin dikkatini daha çok çeker. ġev bitkileri ve dağınık görünüĢlü çalıların, orta yükseklikteki ağaçlar ile yol kenarı arasında geniĢ ve informal Ģekilli gruplar halinde kullanılması tavsiye edilir (Lorenz, 1975).

Dolgu üzerinde bulunan karayollarında, yol kenarları Ģevleri uzak mesafeden açıkça görülürler. Ġstimlak alan sınırına yakın dikilen yüksek boylu ağaçlar tesisin boyutlarıyla dengelidir ve bir görüĢ perdesi olarak hizmet görürler .

Düzgün kenarlı yerlerde ağaçlar ve çalılar düzgün olmayan biçimde girinti-çıkıntı teĢkil edecek Ģekilde dikilecektir. Düzgün hatlı sıralar, ancak yol kesiĢme alanlarında, yol boyu tesislerinin bulunduğu yerlerde veya iĢverenin talep ettiği yerlerde uygulanır.

Dik yarma Ģevleri veya tırmanan yolların bitiĢiğindeki bitkilendirilmiĢ Ģevlerde kaplamadan 10 m uzaklıkta çoğunlukla alçak çalılar uygulanmalı ve böylece yolu kullananlara daha geniĢ ve açık görüĢ alanı sağlanmalıdır.

Yol kenarlarındaki alanlarda yer örtücü bitki türlerinin kullanımı en aza indirilmelidir. Alçak boylu bitkilerin kullanılması gereken yerlerde, çalı toplulukları veya yer örtücü bitki türleri kullanılmalıdır.

Karayollarındaki tahribatı en aza indirmek bitkilerin inĢaat tekniği yönünden vazife ve fonksiyonlarını kullanmak suretiyle gerçekleĢtirilebilir. Burada toprağın

eğimin fazla olduğu Ģevlerde meydana gelmektedir. Tehlike ve zararları en aza indirmek için eğimli alanlarda yüzey kaplama yöntemi ile heyelan ve kaymaları kontrol altına alabiliriz.

ġekil 3.48 : Bir yolun farklı Ģekilde geçirilmesi (McCluskey, 1992)

Bir yolun geçirilmesindeki en ekonomik çözüm, dik bir yarmadan geçirilmesidir. Yolun bu Ģekilde konumlandırılması gürültü ve görüntü kirliliğini hafifletici bir avantaj oluĢturur. Yoğun inĢaat alanı içerisinde daha az alan kullanılarak daha çok yeĢil alan bırakılmıĢ olur. Yaya mekanı tamamen görsel olarak taĢıt mekanından ayrılmıĢtır. Halkın taĢıt trafiğinin psikolojik etkisinden uzak kısa süreli dinlenip sohbet edebilecekleri alanlar yaratılmıĢtır. Ağaçlar diğer yeĢil elemanlarla birlikte bu mekanları birbirinden ayırırlar. Ancak kent dokusunun daha yoğun olduğu yerlerde dik Ģevler tesviye edilerek yatırılabilir. Tesviye ederek Ģevi sığlaĢtırmak aslında görsellikteki Ģiddet azaltılabilir. Görüldüğü gibi yolun bir tarafındaki Ģev yumuĢatılarak bitkilendirilmiĢ ve diğer tarafta mevcut arazinin formundan faydalanarak, kazı ve doldu miktarı birbirini dengeleyen farklı iki kotta yol oluĢturulmuĢtur (ġekil 3.48).

Dik Ģevlerde, eĢit kök derinliği ve muhtemel kayma düzlemi oluĢumunu önlemek için farklı kök derinliği ile büyüyebilen karakteristikte farklı bitki materyali kullanılmalıdır. ġevlerde derin ve saçak köklü bitkilerin kullanımı önerilir (Altan, 1992).

Dolgu Ģevleri üzerinde bulunan karayollarında sadece sürücülerin görebileceği boyuttaki bitkiler kullanılarak kompozisyon oluĢturulmalıdır. Erozyon kontrolü

gereken yerlerde sistem değiĢebilmektedir. Dolgu Ģevlerindeki toprak kayması kazı Ģevlerine nazaran daha fazla olduğundan, bitkisel stabilizasyon önlemleri alınması Ģarttır. Yol dolgu Ģevlerinde dikilecek ağaç ve çalılar trafik emniyeti bakımından da çok faydalıdır. Bu nedenle keskin kurbların dıĢ kısımları ve uçurum kenarları ağaç, ağaççık ve çalılarla solid bir duvar gibi örülmelidir (Müderrisoğlu, 1995).

Stabilizasyon, herhangi bir alanın zarar görmesi sonucunda yoğun bir Ģekilde koruma önlemi alınmasını gerektiren alanlarda uygulanır. Stabilizasyon çalıĢmalarında Ģeritvari veya nokta dikimi yapıldığı için bunların aralarında kalan alanlarda yüzey akıĢını önlemek üzere kaplama çalıĢmaları yapılarak etkili bir durum yaratılmalıdır. Bu çalıĢmalar aĢağıda sıralanan koruma etkilerini yaratır:

1-Kökler toprağı kavrayarak kaya bloklarının çatlakları aralarından geçerek yüzey toprağının tutulmasını sağlar.

2- Yapraklardaki terleme nedeniyle topraktaki nemin azalmasına, dolayısıyla kaymanın önüne geçilmesini ağlarlar.

3- Bitkilerin toprak üstü aksamı yağmur damlalarının çarpma kuvvetini azaltır. 4- Büyük taĢların düĢmelerini mekanik olarak önler, dolayısıyla taĢ düĢme tehlikesinde etkili olur.

ġevlerde yüzey kaplama yapılmadan önce bir takım ön çalıĢmaların yapılması gerekir. Bu çalıĢmalardan bir tanesi Ģevlere yukarı arazilerden gelen yüzey akıĢını güvenlikle boĢaltacak yetenekte çıkıĢa sahip olmalıdır. Ayrıca Ģev tabanında 1/3 ve daha az eğime doğru yuvarlatılmalıdır. Yeterli eğime sahip olmayan ve yüzey kaplaması yapılmayan hendeklerde yüzeyde toplanan su toprağa süzülerek kayma tehlikesi yaratır.

Bitkilendirme ile aĢağıdaki Ģekilde kayma tehlikesi önlenir: a- Bitkiler Ģevdeki suyu emerek transpirasyon yoluyla kaybeder.

b- Toprak üstü aksamı ile toprak yüzeyini kapladığı için özellikle yarıkların açılmasına ve su hızının azalmasına neden olur.

Yüzey kaplama yapılırken öncelikle otsu bitkiler kullanılır. Daha sonra çalı, ağaççık ve ağaçlar olarak sıralanırlar.Bitkisel örtüleme yöntemi Ģunlardır;

-Köklü çeliklerle canlı çit tesis etme,

-Köklü-köksüz çeliklerle canlı çit tesis etme, -Örgü çit tesis etme,

-Canlı çalı demeti, -Dal örtüsü, -Çayır ekimi, -Hazır çimler,

-Odunsu çeliklerle onarım.

Bu yöntemlerle Ģevlerde yüzey kaplama yapılarak karayollarındaki tehlike ve zararlar en aza indirilmeye çalıĢılır (Altan,1992).