3.5.1.11. Rumi Motifli Kompozisyon Eskizleri
3. 5.1.12. Rumili Kompozisyon Örnekleri
3.5.1.13. Rumi Motifli Bordür Örnekleri
BÖLÜM IV
4. SONUÇ VE ÖNERİLER 4.1. Sonuç
Araştırma incelendiğinde rumi motifinin kökeni, nereye ve kimlere ait olduğu hakkında bilgi alınılabilecektir.
Rumi motifinin günümüze kadar ulaşan örneklerinin geçmişle arasında birçok fark bulunmaktadır. Rumi motifinin ilk örneklerine bakıldığında motifin hayvan kökenli olduğuna kanaat getirilebilir. Her sanat dalında olduğu gibi motiflerde değişime uğrayabiliyor. Zamanla motif hayvansal görünümünü kaybederek daha çok bitkisel görünüm kazanmaya başlamıştır. İlerleyen dönemlerde Rumi motifi tamamen stilize edilerek büyük bir değişimle ilk örneklerinden tamamen ayrılır. Sanat tarihçiler rumi motifinin kökeni konusunda ikilemde kalmışlardır. Bir çok sanat tarihçi rumi motifinin kökeninin bitkisel olduğunu savunmuşlardır. Rûmî motifinin kökeninde yer alan görüşlerden biri de, rûmînin bitkisel süsleme öğesi olmasıdır. Mısır ve daha sonra Yunan sanatlarında süsleme unsuru olarak kullanılan palmet motifinden türediğini ileri sürmüşlerdir. Bu teoriye göre yarım palmet motifinin değişmesiyle rûmî motifi oluşmuştur. Motifinin yarım palmet motifinin değişmesiyle ortaya çıktığını savunan Yıldız Demir'in yanı sıra, Muhsin Demironat da rûmî'nin ağaç dalarının kıvrımlarında kaynaklandığı görüşünü ortaya koymaktadır. Rumîlerin kabak çiçeği ve fasulye bitkisi ile benzerliği ortaya koyulmuştur.
Sanat tarihçilerimizin ise yaygın iki ayrı görüşü şöyledir: " Bu motif hayvan figürlerinden türemiştir. C.E. Arseven kitabında örneklerle bu motifin nasıl değişime (transformasyona) uğradığım etraflıca tartışmıştır. Diğer taraftan C. Keskiner kazı ve araştırmalarda ele geçen hayvan figürlü eserlerden günümüze gelen en erken rûmî örneğinin Uygur Türklerine ait 9. ve lO .yy'larda yapılmış olan bezeklik fresklerinde bir su canavarının kanadında yer aldığı düşüncesindedir. Görülen daha sonraki yıllarda sık rastladığımız rûmî formunun klasikleşmiş örneği olabileceğini savunur.
Rumi motifinin kullanım alanları:
Kitap sanatları; tezhip, hat(yazı), minyatür, kat’ı, cild.
Mimari’de; taş işçiliği, kalemişi, vitray, çini ve seramik, ahşap ve oymacılık. Madeni eşyalar, deri, kemik, kumaş, halı, ve nakış da kullanılıyor.
Rumi motifinin; Çizilişindeki farklılıkların yanı sıra kompozisyon içerisinde kullanılış maksadı veya yüklediği vazifede farklıdır. Bu sebeple Rumi motifini iki başlık altında incelemek gerekmektedir.
Çizilişine Göre;
Yalın (Basit) Rumi, Dilimli(Dendanlı) Rumi, Hurde (İçiçe,İçinde) Rumi, Sarılma (Piçide) Rumi, Sencide Rumi, İşlemeli, Yani Serbest Motiflerle Çizilmiş Rumiler, Müsenna Rumiler, Çiçekli Rumiler, Rumi içinde Rumi, Parçalı Rumiler, Gözlü Rumiler, Muharrel Rumiler, Bindirmeli Rumi, Med-Cezir Rumiler.
Kullanılış Şekline Göre;
Ayırma Rumi, Tepelik Rumi, Ortabağ Rumi, Tek İplik Rumi, İki İplik Rumi, Üç İplik Rumi.
Sonuç olarak şu söylenebilir. Diğer motif gruplarında olduğu gibi Rumili kompozisyonların temelinde de geometrik düzenlemeler görülebilmektedir.
Bulunan eski rumi motifleri ve çeşitli rumi tanımlamaları araştırmaya ışık tutmuştur. Yapılan bu araştırmada rumi motifinin Türklere ait olduğu ve hayvansal kökene sahip olduğuna dair bilgiler bulunmuştur.
4.2. Öneriler
Rumi motifinin günümüzde de ileri dönemlerde de aslına göre kullanılması ve aslına uygun geliştirilip, korunması üzerine çalışmalar yapılmalıdır.
KAYNAKÇA
• Antika, sayı.34, s.31-38
• AKAR Azade, KESKİNER Cahide; “Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif” Sanat ve Kültür Yayınları :2 ist. 1978
• AKAR Azade, KESKİNER Cahide; a.g.e.s.18-19
• AKAR Azade. KESKİNER Cahide; ‘Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif’ Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları 2
• AKSU Hatice / "Rumî Motifinin Kökeni" MSU, Arkeoloji ve Sanat Tarihi A.B.D Doktora Tezi, İstanbul, 1998
• AKSU Hatice, “Rumi Motifinin İlk Öncüleri” a.g.e.s.
• AKSU Hatice, “Türk Tezhip Sanatının Süsleme Unsurları” a.g.e.s. 131-144 • AKSU Hatice / a.g.t, İstanbul 1998,34. (PARLAR Gündegül, Anadolu
Selçuklu Sikkelerinde Bitkisel Bezemeler Rumî ve Palmet Motifleri s.483 ) • AKSU Hatice / "Rumî Motifinin kökeni", Mimar Sinan Üniversitesi,
Arkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul, 1998, s.30
• AKSU Hatice, “Türk Tezhip Sanatının Süsleme Unsurları” a.g.e.s. 131-144 • AKSU H; ‘Rumi Motiflerin Kökeni’ M:S:Ü:Sos. Bil. Ens. Yayınlanmamış
Doktora Tezi,İst.1988,s.29-169
• AKSU Hatice / a.g.t, İstanbul 1998,34. (PARLAR Gündegül, Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Bitkisel Bezemeler Rumî ve Palmet Motifleri s.483 ) • Anadolu Medeniyetleri Sergi Kataloğu III.Dr. Filiz Çağman Gökçe
• ARSEVEN Celal Esat, Türk Sanat Tarihi, X. Fasikül. S:723-724
• ARSEVEN Celal Esat;”Sanat Ansiklopedisi” cilt, “Bezeme” maddesi,s. 238
• ARSEVEN Celal Esad/"Les Motifs Abstraits Apples Roumi Ou
Seldjoukides, D'origine Zoomorphique" Les Arts Decoratifs Turks, İst. 1952, s. 51- 55
• ASLANAPA Oktay / Türk Sanatı 1. İstanbul, 1972. s. 3
• ASLANAPA Oktay, Türk Halı Sanatında Yeni Keşifler, Arış, Sayı 2, Atatürk Kültür Merkezi Yayını,1997,10
• BAKIR Sitare Turan/İznik Çinileri ve Gülbenkyan Koleksiyonu s:197, T.C Kültür Bakanlığı, Osmanlı Eserleri
• BİROL A. İnci, DERMAN Çiçek; a.g.e.s. 182, ERSOY Ayla; a.g.e.s.17 • BİROL A.İnci, DERMAN Çiçek, a.g.e.s. 182-183, BAKIR Sitare Turan;
a.g.e.s. 197-203,ATABEK Ömer Faruk; Yayınlanmamış Ders Notları • BİROL İnci, DERMAN Çiçek “Türk Tezyini Sanatlarında Motifler “
ist.1995
• BÎROL İnci ve DERMAN Çiçek /Türk Tezyini Sanatında Motifler s. 179 • BİROL İnci- DERMAN Çiçek/ "Motifler" s. 179
• DEMİRİZ Yıldız /Osmanlı Mimarisinde Süsleme. Erken Devir (1300- 1453), İst. 1979, s.27.
• DEMİRİZ Yıldız /Osmanlı Mimarisinde Süsleme (Erken Devir ) İstanbul, 1972. s.
• DEMİRİZ Yıldız;”Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Erken Devir”(1300- 1453),Kültür Bak.Yayın.İst.1979.s.27
• DERMAN Çiçek - BİROL İnci / Türk Tezyini Sanatında Motifler s. 179 • DEVELİOĞLU Ferit, Osmanlıca Türkçe ans. Lûg. Kolon 1, sh:1078 • DİYARBAKIRLI Nejat, Hun Sanatı, M.E.B. Kültür Yayınları 1972
• Dr. Hasan ÖZÖNDER, Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları Deyimleri, Terimleri Sözlüğü
• ESİN Emel/ İslamiyet'ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam'a Giriş/ İst. 1978 s. 142
• GÖKÇE Birsen, Rumi Motifleri ve Rumili Desenlerde Çizim Kuralları, Antika, Şubat’88, sayı:34
• HİLL Delek - GRABAR Oleg / "İslamic Architechture and its Decoration" London. 1967
• KESKİNER Cahide / Türk Motifleri s. 5
• KESKİNER Cahide, Türk Motifleri, Turing ve Otomobil Kurumu, Hatayi, Kültür Bakanlığı, 2002 Ank
• KESKİNER Cahide; ‘Süsleme Sanatlarımızda Rumi’ Antika’88 s:34 • KESKİNER Cahide, Türk Süsleme Sanatında Stilize Çiçekler - Hatai • MÜLAYİM Selçuk; “Sanat Tarihi Metodu” İst. 1983 s. 103
• MESARA Gülbün, Türk Sanatında ince Kağıt Oymacılığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Ord. Prof. Dr. YETKİN Suud Kemal, İslam Mimarisi, 2. Baskı 1959, Terimler kısmı, s:480
• Ord. Prof. Dr. YETKİN Suud Kemal, İslam Mimarisi, 2. Baskı 1959, Terimler kısmı, s:237 satır: 12-18
• Ord. Prof. Dr. ÜNVER A. Süheyl, Yeşil Türbesi Mihrabı, 2. Baskı. S:10- 11, 1955 İst.
• Ord. Prof. YETKİN Suud Kemal, İslam Mimarisi, 2. Baskı 1859, Terimler Kısmı. S:430. satır 25-30
• ÖNEY Gönül, İslam Sanatında Türkler, Yapı Kredi Bankası Yayınları İst. • ÖNEY Gönül, Anadolu- Türk Halısının Serüveni,Arış, Sayı 2, Atatürk
Kültür Merkezi Yayını,1997,52
• ÖZBEK Yıldıray / Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme(1300-1453) T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, a.g.t, s. 539
• ÖZCAN Yılmaz “Türk Kitap Sanatında Şemse Motifi” Kültür Bakanlığı /1124 Tanıtma Eserleri/31
• ÖZEL Mehmet, Türk Sanatı, T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları • ÖZEN Mine Esiner/ Yazma Kitap Sanatları Sözlüğü s.59
• ÖZKEÇECİ İlhan/ Zamanı Aşanlar, 9.yy’a kadar Türk Sanatı, 2004 İst. • ÖZKEÇECİ İlhan/Türk Tezhib Sanatı ve Tezyini Motifler. 1992 Kayseri-
Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayın No: 15 • PARLAR Gündegül / Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Bitkisel Bezemeler
Rûmî ve Palmet Motifleri, Sanat Yazılan, Kayseri B. Şehir Belediyesi Kutlu yay. 36 Kayseri 2001
• Prof. Dr. ERSOY Ayla /Türk Tezhib Sanatı s. 17 • Türkiye Vakıflar Bankası ve Vakıflarımız Dergisi. S:46 • “Türkler" cilt
• ÜNAL Rahmi Hüseyin, Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, E.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları No:14, İzmir, 1982
• Yrd.Doç.Dr.İnci BİROL; Yrd.Doç.Dr.Çiçek DERMAN; • 179 Kültür Bakanlığı Yayın no: 263