Üretici hizmet firmalarının zon olarak gelişimi 81

İstanbul’da üretici hizmet gelişiminin anlaşılmasına yönelik olarak Berköz (1998) tarafından yapılan çalışmada üst düzey hizmetlerin mekansal dağılımının analiz edebilebilmesi için İstanbul 3 zona ayrılmıştır. Merkez zon olarak kabul edilen ve 3 kilometre yarıçaplı alan Eminönü ve Beyoğlu ilçelerini içine almaktadır. Merkezden 12 km yarıçaplı alan ise Beşiktaş, Şişli, Bayrampaşa, Güngören, Fatih, Kadıköy, Kağıthane, Üsküdar ve Zeytinburnu ilçelerini ve yeni merkez gelişme odaklarını içine alan 2. Zon ve son olarak bu ilçelerin dışındaki Çatalca, Silivri, Küçükçekmece,

Büyükçekmece, Avcılar, Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Esenler, Eyüp, Gaziosmanpaşa, Güngören, Şişli, Ümraniye, Kartal, Maltepe, Pendik, Tuzla, Beykoz ve Sarıyer ilçeleri 3. Zon olarak seçilmiştir. Şişli ilçesinin büyük bir kısmı 2. Zondadır. Bu çalışmada İTO’da kayıtlı bulunan üst kademe hizmet sektörü firmalarının 1960-1990 yılları arasında İstanbul’ belirlenen zonlara dağılımları incelenmiştir (Şekil 4.1).

Kaynak: Berköz, 1998.

Şekil 4.1 : Zon sınırları.

Bu çalışmada üst düzey hizmetlerin ilçe bazında ve seçilen zonlar bazında mekansal gelişiminde; holdinglerin gelişiminin yanısıra mali kurumları içinde barındıran bankalar, bankerler, sigorta şirketleri ve emlak komisyoncuları değerlendirilmiştir. Kılınçaslan (1981) 1950’lerden başlayarak gelişen Türk ekonomisindedeki yapısal değişimini; İstanbul’un ülke ekonomisi içindeki baskın yerini güçlendirerek sermaye birikiminin İstanbul’da toplanmasına, bunun sonucunda banka ve holdinglerin İstanbul’da yerleşmesine neden olduğunu ifade etmektedir.

Sanayi ya da hizmet sektörü firmalarının yönetim, denetim ve kontrol faaliyetlerini içinde barındıran holdinglerin İstanbul ilçelerine dağılımı 60’lı yıllarda Beyoğlu (%43), Şişli (43) ve Eminönü (%14) ilçelerinde yer seçmiştir (Berköz, 1998).

1990’larda ise kent merkezinde görülen kuzeye doğru kayma nedeniyle büyükten küçüğe Şişli (%32), Beyoğlu %24 ve Beşiktaş (%17) ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Eminönü ise holdingler için eski önemini kaybetmiştir (Berköz, 1998).

Holdinglerin Berköz (1998) tarafından belirlenen zonlara dağılımına bakıldığında 1960’lı yıllarda Beyoğlu ve Eminönü ilçelerinden oluşan merkez bölgede %57 oranında iken 1990’da kent merkezinin kuzeye doğru kaymasıyla merkez zondaki oran %31’e düşerek holdinglerin bu zondaki önemi azalmıştır. Beşiktaş, Eyüp, Fatih, Kadıköy, Şişli, Üsküdar ve Zeytinburnu ilçelerini içine alan 2. Bölgedeki holdinglerin oranı 1960 yılında %43 iken, 1990 yılında %58’e yükselmiş ve 2. Bölge en çok tercih dilen bölge konumuna yükselmiştir. Holdinglerin Adalar, Bakırköy, Beykoz, Gaziosmanpaşa, Kartal ve Sarıyer ilçelerini içine alan 3. Bölgedeki oranı 1990 yılında %11’dir (Şekil 4.2).

Kaynak: Berköz ve Türk, 2008.

Şekil 4.2 : Holdinglerin İstanbul’un bölgelerine dağılımı.

Mali kurumları oluşturan bankalar, bankerler ve sigorta şirketlerinin İstanbul’un ilçelerine dağılımında ise 1960 yılında Beyoğlu (%29), Eminönü (%19) ve Şişli (%13) şeklinde yoğunlaşmışken; 1990 yılında dağılımın istanbul’un eski merkezinden yeni merkez gelişme alanlarına doğru yayılarak sırasıyla Şişli (%17), Beyoğlu (%16), Kadıköy (%13), Eminönü (%11), Beşiktaş (%10), Bakırköy (%9) ve Fatih (%8) ilçelerinde faaliyet göstermiştir (Berköz, 1998)

Bankalar, bankerler ve sigorta şirketlerinin Berköz (1998) tarafından belirlenen zonlara dağılımına bakıldığında; 1960 yılında %48 oranında merkez bölgede, %42 ile 2. Bölgede ve %10 oranında 3. Bölgede yoğunlaştıkları görülmektedir.

1990’da ise dağılımın İstanbul’un eski merkezinden yeni merkez gelişme alanlarına doğru kaydığı ve sırasıyla merkez bölgede %27, 2. Bölgede %55 ve 3. Bölgede %18 oranları ile faaliyet gösterdikleri görülmektedir (Şekil 4.3).

Kaynak: Berköz ve Türk, 2008.

Şekil 4.3 : Bankaların, bankerlerin ve sigortaların İstanbul bölgelerine dağılımı. Üst kademe hizmetleri içinde barındıran bankalar, sigortalar, emlak hizmetleri ve yardımcı iş hizmetleri grubunda ise 1970-1990 yılları arasında sadece %2,67’lik artış göstermiştir (Berköz, 1998).

Üretici hizmetlerin mekansal gelişimi kapsamında Sepetci (2008) tarafından İTO 2005 verileri kulanılarak yapılan çalışmada ise Beyoğlu ilçesinde 1980 yılına kadar özellikle Bankalar Caddesive civarında görülen yoğunlaşmanın, 1970’ ler ve 1980’ li yılların sonrasında, Halaskargazive Vali Konağı Caddesi, Şişli Büyükdere caddesi ve Büyükdere caddesi aksı üzerinde konumladığı ortaya konmuştur.1980 ve 1990 yılları arasında Barbaros Bulvarında bu yoğunlaşmanın olduğunu ortaya koymuş olup, 1990’ lı yıllarla birlikte kuzeye doğru gelişme devam ettiğini ve Maslak’ ta yoğunlaşmaların görülmeye başladığını ifade etmiştir (Şekil 4.4).

Sepetci (2008) tarafından yapılan çalışmanın devamında mali müşavirler özelinde tespitler ortaya konularak Şişli Halaskargazicaddesi, Şişli Büyükdere caddesi, Nispetiye caddesi ve Barbaros bulvarında bu sektörün kümelenmelerin olduğu ifade edilmiştir. 1980 öncesi Tarihi yarımada ve Beyoğlu’da yer seçen mali müşavirlerin, 1980 yılından sonra Şişli merkez mahallesi, Mecidiyeköy, Esentepe, Gayrettepe, Nispetiye ve Levent mahallelerinde ön plana çıktığı ifade edilerek bütün bu mahallerin özellikle mali müşavirlerce tercih edildiği ortaya konmuştur (Şekil 4.5).

Kaynak: Sepetci, 2007.

Şekil 4.4 : İTO’ ya kayıtlı bankalar ve finans kuruluşları ile sigorta şirketleri ve acentelerinin kuruluş yıllarına göre kümelenmeleri.

Kaynak: Sepetci, 2007.

İTO 2005-2006 verilerine göre İstanbul’da 461 adet holding bulunmakta olup bunların İstanbul ilçelerine dağılımına baktığımızda Avrupa yakasında Şişli (104 adet-%22,5), Beşiktaş (79 adet-%17) ile ön plana çıkmaktadır. Anadolu yakasında ise Kadıköy (40 adet-%9) ön plana çıkmaktadır (Şekil 4.6).

Kaynak: İTO 2005-2006 verilerinden üretilmiştir.

Şekil 4.6 : İTO’ ya kayıtlı holdinglerin İstanbul’un ilçelerine dağılımı.

Holdinglerin Şişli ve Beşiktaş ilçelerinde mekansal dağılımına baktığımızda ağırlıkla TEM ve E-5 bağlantısı boyunca Büyükdere aksı ve Barbaros Bulvarı boyunca yer seçdikleri görülmektedir. Kavşak noktalarına ve ana ulaşım güzergahlarına yakın yer seçen holdingler Şişli Mecidiyeköy-Esentepe bölgesi ile Beşiktaş Nispetiye bölgesinde yoğunlaştıkları görülmektedir. (Şekil 4.7).

Kaynak: İTO 2005-2006 verilerinden üretilmiştir.

Şekil 4.7 : Holdinglerin Şişli ve Beşiktaş ilçelerinde mekansal dağılımı.

Holdinglerin Kadıköy ilçesinde mekansal dağılımına baktığımızda ağırlıklı olrak E-5 üstü Kozyatağı kavşağı civarında yer seçdikleri görülmektedir (Şekil 4.8).

Kaynak: İTO 2005-2006 verileri kullanılmıştır.

Şekil 4.8 : Holdinglerin Kadıköy ilçesinde mekansal dağılımı.