• Sonuç bulunamadı

Ünlü + Ünsüz + Ünlü + Ünsüz Kuruluşundaki Kök Fiiller

āġāz-: (Farsça) "Bir şeye başlamak" (āġāzdımız, TİEM 73 241v/6; āġāzdılar, RKT 31/90a2; āġāzdımız, AKT 37a/9)

äđär- / ėđer-: (Clauson, 1972: 97) "Takip etmek" (äđärsä, TİEM 73 193r/4; ėđerü kelgenler, RKT 36/80b1)

elet- / elät- / ėlet-: (bkz. ält-/elt-) ("ėlet- (ėlt-)", Clauson, 1972: 132; "elt-", Erdal, 1991: 556) "İletmek, götürmek, tasımak, sevk etmek" (elätgäy, TİEM 73 3v/8; eletiŋler, RKT 30/10a3; ėletgil, RKT 36/80a3)

ämit- / emit-36: (Clauson, 1972: 157) 1. "Eğilmek" (ämit[t]i iđiläriŋä maŋa aydı yemäs-mü silär, TİEM 73 327v/7)

2. "Kalben meyl etmek" (yoķ ärsä kitärgil mendin alları ämitür män anlarķa bolur män biligsizlärdin, TİEM 73 176r/3; hergiz yaraġlarıŋız bolmaz kim dād bėrseŋiz uraġutlar arasında neçeme ĥarįślıķ ķılsa sz emitmeŋ munça emitmek ķođur sizler anı asılmış teg eger śalāĥ ķılsa sizler ķorķsa siz ol taŋrı erür örtgen ulaşu yarlıķaġan, RKT 26/88a2) 3. "Baskın yapmak, hamle yapmak" (ārzū ķılur anlar kim tandılar eger osansa sizler sāzlarıŋızdın metā‘larıŋız[dın] emitseler siziŋ üze, RKT 26/70a2)

4. "Sabit olmak, karar kılmak" (kötürgetimiz anı anıŋ birle lįkin ol emitti yerke, uđtı hevāsıķa, RKT 28/50a2)

eşit- / ėşit- / işit-: (Clauson, 1972: 257) 1. "İşitmek, dinlemek, duymak" (sıġınġıl taŋrıķa bütünlükün ol ol turur eşitgän bilgän ol, TİEM 73 351v/2; ançada kim ėşittimiz hem boyun sudumız, RKT 27/23a3; işitmeŋ bu ķur’ānnı taķı bāŧıl sözleŋ anıŋ içinde bolġay kim siz yiŋgey siz, HKT 457b/4; taķı eşitür öksüz anlardın kim birildiler kitābnı sizdin aşnu taķı anlardın kim ortaķ ķoştılar āzār üküş, ÖKT 139b/2)

2. "Hissetmek, idrak etmek, bilmek" (näk körür mü sän anlar hįç kim ärsä azu eşitür mü sän anlarķa tawuş, TİEM 73 228r/9)

36 Tezcan, bu fiille äŋit- "bükmek, eğdirmek" fiili arasındaki ilgiye dikkati çeker. Bunun eski bir /ŋ/>/m/

3. "Alıştırmak, sevdirmek" (köŋülläri eşitgäni üçün säfär ķılmaķ ķış ymä yayını, TİEM 73 449v/2)

4. "Bellemek" (ķılġumız üçün kämini silärkä pänd eşit[t]i anı ķulaķlar eşitigli, TİEM 73 420v/6)

äw(i)r- / äwür- / ewür-: (Clauson, 1972: 14) 1. "Evirmek, çevirmek, döndürmek" (yana yüz äwrär bir gürūh anlardın anda keđin, TİEM 73 259v/8; äwürdi anı anıŋdın kim tapunur ärdi taŋrıda ađın, TİEM 73 276r/9; ol künler ewrer-miz anı bođun arasında, RKT 259b/3; anlarnı bir yandın bir yanġa ewrür erdi, AKT 9a/36; keldiŋiz mü bige munuŋ üçün kim ewürseŋiz bizni tapunġularımuzdın, HKT 482a/1; taķı nirdin çıķsaŋ ewürgül yüzüŋni mescid mescid-i ĥarām sıŋar, ÖKT 39a/2)

2. "Arkasını dönmek" (taķı eger toķuşsalar siziŋ birle ewürgeyler soŋlarını, TİEM 73 48v/8)

3. "Çıkıp gelmek, karşılamak, öne atılmak" (ķatıġ yüz äwürdilär anıŋ tapa tawratu, TİEM 73 327v/8)

4. "Silmek, söndürmek, değiştirmek" (yüzlärni äwürsä miz olarnı keđinläri azu nätäg kim şänbä ādämįlärini ärür taŋrınıŋ işi ķılınġuluķ, TİEM 73 64v/1)

5. "Açıklamak" (mundaġoķ indürdimiz anı oķıġu tāzį tilinçä äwürdimiz anıŋ içindä yanıġdın bolġay kim anlar saķınġaylar yaŋı ķılu bergäy anlarķa yāđ ķılmaķ, TİEM 73 234r/2)

6. "Aldırmak" (yara tägürgil anı kim yarlıġ tägrülür sän yüz äwürgil ortaķ ķatıġlılardın, TİEM 73 195v/5)

ısır-: (Clauson, 1972: 251) "Isırmak" (ısrur, TİEM 73 264r/5; ısrurlar, RKT 25/1a2; ısırdılar, HKT 63a/7; ısırdılar, ÖKT 121b/4)

igit- / yägiđ- : (Clauson, 1972: 103) "Beslemek" (yägiđgen, TİEM 73 95v/1; igitgen, RKT 27/36b1)

iler-: (Clauson, 1972: 150) "Göze ilişmek" (ilergen, HKT 170a/7)

ilin-: (Clauson, 1972: 148) "Tutulmak, yakalanmak" (ilinmiş, RKT 33/54a2)

ökün-: (Clauson, 1972: 111) "Pişman olmak" (öknüglilär, TİEM 73 272r/9; ökünmegil, RKT 27/37b1; ökündi, AKT 129b/9; ökündiler, HKT 163a/8)

öşär-: (Clauson, 1972: 265) "Sürdürmek, bocalamak" (öşergeyler, TİEM 73 252v/9)

unıt- / unut-: (Clauson, 1972: 179) "Unutmak" (unıtmaġay sän, TİEM 73 441r/7; unutmışıŋızlar, TİEM 73 303r/1; unıttılar, RKT 28/41a3; unutġan, RKT 31/25b2; unutmış-men, AKT 10b/32; unuttılar, HKT 288b/9; unutsamız, ÖKT 90b/1)

üđür- / üyür-: (Clauson, 1972: 67) 1. "Seçmek, tercih etmek, üstün tutmak" (ögdi taŋrıķa äsänlik ol ķulları üzä anlar kim üđürdi, TİEM 73 278r/9; yana üđürdi anı iđisi, RKT 31/90b1; üđürdi anı iđisi, AKT 25b/1; taŋrı tuta ant içer miz üđürdi sini taŋrı biziŋ üze, HKT 237a/1; üyrür siz bu yaķınraķ tiriglikni, HKT 571b/6; taķı üdürdük biz anı dünyāda taķı ĥaķįķat üze ol ol cihānda eđgülerdin, ÖKT 33a/2; velį teŋri üyürer yalawaçlarındın kimni tilese, ÖKT 137b/1)

2. "Seçip bir araya getirme" (ķaçan kelmese olarķa bir āyetķa ayurlar nelük üđürmediŋ anı, RKT 28/62a2)

1.11 Ünsüz + Ünlü + Ünsüz + Ünlü + Ünsüz Kuruluşundaki Kök Fiiller bögür-: 37"Böğürmek" (bögürmek, HKT 163a/7)

buyur-: (Clauson, 1972: 387) 1. "Buyurmak, emretmek" (ķaçan ĥükm buyursa taŋrı anıŋ yalavaçı bir yarlıġ kim bolmaķ anlarķa talulamaķ işlärindin, TİEM 73 307v/9; her-āyįne taŋrı buyrur dād bėrmek edgülükin bėrmek yaġuķluķ iđisiŋe, RKT 30/79a1; ķaçan teŋri ta‘ālā tilese ol şehrni bįrān ķılmaķ maŋa buyrur, AKT 48b/11; ĥaķįķat üze buyrur sizge yawuzluķ birle, HKT 24a/6; ĥaķįķat üze buyurur sizge yawuzluķ birle, ÖKT 44b/2) 2. "Vasiyet etmek" (ķanda kim bolsa män buyurdı maŋa namāznı zäkātnı tirig bar ärginçä, TİEM 73 224v/6)

kemiş-: (< kemiş-, Erdal, 1991: 663; < kem-(i)ş- < *kem- Clauson, 1972: 724) 1. "Atmak, bırakmak, salmak, koymak, yerleştirmek, göndermek" (kämşiŋlär nä kim silär kämiştäçilär silär, TİEM 73 269r/1; eletiŋler bu köŋlekimni kemşiŋ anı, RKT 30/10b1; bu tayaķnı yerge kemşiŋler, AKT 28b/35; öldürüŋ yūsufnı yā kemşiŋ anı bir yirge, HKT 227a/6; taķı kemişmeŋ anı ĥākimler tapa yimeŋiŋiz üçün bir pāreni kişilerniŋ māllarındın yazuķ birle taķı siz bilürsiz, ÖKT 51b/2)

2. "Toplamak, bir araya getirmek" (yāđ ķılıŋ taŋrınıŋ ni‘mätini siziŋ üzä ol uġurda kim ärdiŋiz düşmänlär taķı yaraşıķ kämişti köŋülläriniz arasında, TİEM 73 48r/2)

3. "Yüzü veya yanı üzerine yere yıkılmak" (ķaçan boyun berdi ärsä ekki gün kämişti anı alnın, TİEM 73 328r/5)

4. "Düşürmek" (kämişgil biziŋ üzä bir käs kökdin ägär ärsä sän köni sözlüglärdin, TİEM 73 273r/8)

37 Clauson'un etimolojik sözlüğünde yalnızca isim olarak "bögür"e yer verilir (1972: 328). Bögür- fiiline yer

5. "Yapmak, terbiye etmek, yetiştirmek" (nä kim indürüldi saŋa iđiŋdin boynaġuluķın kertgünmämäkin kämiştimiz anlar ara yaġılıķnı säwügsizlikni ķıyāmät küŋkä tegi, TİEM 73 229v/6)

6. "(Ateşi) söndürmek" (nä kim indürüldi saŋa iđiŋdin boynaġuluķın kertgünmämäkin kämiştimiz anlar ara yaġılıķnı säwügsizlikni ķıyāmät küŋkä tegi, TİEM 73 88v/1) 7. "Fırlatmak, musallat etmek, peşine salmak" (kämişti köŋülläri içindä ķorķınçnı, TİEM 73 403v/1)

8. "Bulup atmak" (öldürmäŋlär yūsufnı kämişiŋlär anı ķuđuġ batıġıŋa kötürgäy anı, TİEM 73 174r/2)

9. "Teklif etmek" (toķuşmasalar siziŋ birle kemişseler sizke ėlleşmekni, RKT 26/56b2; taķı eger saçlınsalar sizdin toķuşmasalar siziŋ birle taķı kemişseler siziŋ tapa boyun sümekni ķılmadı taŋrı sizge anlar üze yol, HKT 90a/3; taķı eger saçlınsalar sizdin yaǾnį bölünseler toķuşmasalar siziŋ birle taķı kemişseler siziŋ tapa boyun sümekni ķılmadı teŋri sizge anlarnıŋ üze yol, ÖKT 175b/4)

10. "Koymak, yerleştirmek" (kemiştiler yer içinde bekümiş taġlar, RKT 30/37a2; kemişti anı meryem tapa. taķı cānı andın, HKT 102a/3; kemişti anı Meryem tapa taķı cānı andın, ÖKT 265a/1)

ķoŋur-: (Clauson, 1972: 640) "Yok etmek, savurmak, yerinden sökmek" (ol uġurda ķoŋurdımız taġnı anlarnıŋ üze andaġ ķalı ol köşig teg, TİEM 73 128v/1; bir arıġsız söz meŝeli bir arıġsız yıġaç teg ķoŋuruldı yer üstünidin, RKT 30/16a1)

sıġır- / sıķır-: (<sıķır-, Clauson, 1972: 815; <sįķır- <sı “yansıma ses”, Erdal, 1991: 467) "Islık çalmak" (sıġırmaķ, RKT 28/83a2; sıkırmaķ, HKT 175a/3)

yüg(ü)r-: (Clauson, 1972: 914) "Koşmak, yüzüp gitmek, gezip dolaşmak" (yügrürlär, TİEM 73 236r/7; yügrür, RKT 31/54b3; yügrürler, HKT 423a/9)