Ülke Örnekleri

Günümüzde posta tekelleri birçok ülkede evrensel hizmet sunumunu garanti altına alma gerekçesiyle devam ettirilmektedir. Bu bölümde; posta piyasasının tamamen serbestleútirildi÷i ve yerleúik iúletmeciyle rekabet eden yeni firmalar faaliyet gösterdi÷i halde herhangi bir finansman mekanizması kullanılmadan evrensel hizmetin sa÷landı÷ı øsveç, Yeni Zelanda ve Birleúik Krallık posta sektörleri hakkında bilgi verilecektir.

3.2.1.øsveç Posta Sektörü

øsveç posta sektörü 1993 yılında bütünüyle rekabete açılmıútır. øsveç, serbestleútirmenin erken yaúandı÷ı bir ülkedir ve deregülasyon sonrası piyasada büyük ölçüde rekabetin sa÷landı÷ı az sayıda ülkeden biridir.

øsveç posta sektöründe, 1993 yılından bu yana, tekel olarak korunan segment bulunmamaktadır. 1993 yılına kadar ise, yalnızca bireysel gönderiler kamu iúletmecisine ayrılan tekel alanı kapsamında yer almıútır. Di÷er bir deyiúle, do÷rudan posta gibi toplu gönderiler her zaman rekabete açık olmuútur.

5%

45%

7% 10%

33%

Yurt içi mektup postası ve yurt dıúı giden posta (KRY,YU,MA,LÜ,MT, PL, PR, SLK) Yurt içi mektup postası (BE, AL, DK, FR, øR, LT)

Yurt içi haberleúme gönderileri ve yurt dıúı giden posta (øT, LE) Yurt içi haberleúme gönderileri (AV, ÇC, HL, SL)

Serbestleúmeyle beraber piyasaya çok sayıda yeni firma girmiú ve özellikle yerel piyasalarda rekabeti artırmıútır. Gönderi hacmi günde 2500 mektuptan az olan küçük çaplı yerel úirketlerin pazardaki toplam payının yüzde 15 civarında oldu÷u tahmin edilmektedir.78 Yerel iúletmecilerin yanı sıra, geniú co÷rafi bölgelerde kamu iúletmecisi ile rekabet eden firmalar da bulunmaktadır.

Yerleúik iúletmeci, øsveç Posta ødaresi (Posten AB), 1994 yılında úirketleútirilmiútir ve sermayesi bütünüyle kamuya aittir. Posta ve bankacılıkta geniú bir hizmet portföyüne sahip olan iúletmeye, ülkeyi UPU nezdinde temsil etmesi dıúında herhangi bir ayrıcalık tanınmamaktadır.

Yerleúik iúletmecinin en önemli rakibi, tekel alanının kaldırılmasından sonra mektup postası segmentinde faaliyet göstermeye baúlayan CityMail úirketidir. Norveç Posta ødaresinin sahibi oldu÷u úirket, yalnızca üç büyük úehir (Stockholm, Göteborg ve Malmö) ve çevresinde hizmet sunmakta, tüketicilerin yaklaúık yüzde 40’ına ulaúmakta ve gönderilerin da÷ıtımını üç günde bir gerçekleútirmektedir. ùirket, önceden ayrımı gerçekleútirilmiú toplu gönderiler ve ticari gönderiler segmentlerinde yo÷unlaúmıútır. CityMail hizmet verdi÷i bölgelerde pazarın yüzde 30’unu elinde bulundurmaktadır.

Di÷er taraftan, birçok ülkede posta tekellerinin halen devam etmesi sebebiyle, kullanıcılar uluslararası gönderiler için tercih hakkına sahip de÷ildir ve øsveç Posta ødaresinden hizmet almak zorundadırlar.

Evrensel Hizmet

øsveç posta mevzuatı, evrensel hizmetin ticari koúullarda sa÷lanabilece÷i varsayımı üzerine kurulmuútur ve evrensel hizmet için herhangi bir finansman mekanizması öngörülmemektedir, zira tekelin kaldırılmasından önce hazırlanan bir raporda ülke çapında geniú bir toplama ve da÷ıtım úebekesine sahip tek operatör olmanın yerleúik iúletmeciye önemli bir rekabet avantajı sa÷ladı÷ı sonucuna varılmıútır. øsveç Posta ødaresinin mektup postası segmentinde karlı bir úekilde hizmet sunması bu varsayımın do÷rulu÷unu ortaya koymaktadır. OECD’nin

78

çalıúmasında79_{, øsveç Posta ødaresinin tam serbestleúme öncesinde birçok ülke} tarafından tekel kapsamında korunan segmentlerde rekabet etmek zorunda olmasının úirketin verimlili÷inde, karlı yapısında ve evrensel hizmet yükünün sıfır olmasında etkili oldu÷u iddia edilmektedir.

øsveç Posta ødaresi, her iú günü bütün yerleúim bölgelerinde birer kez toplama ve da÷ıtım yapmakla görevlendirilmiútir. Yalnızca toplam nüfusun 1500 civarında oldu÷u adalar ve da÷lık bölgeler gibi ücra kesimlerde haftada 2-4 gün hizmet sunulmaktadır.

øsveç Posta ødaresi yurt içi bireysel gönderiler dıúındaki hizmetler için fiyatlarını serbestçe belirleyebilmekte ve evrensel hizmet kapsamındaki gönderiler için ülke çapında tek fiyat uygulamaktadır.Ertesi gün da÷ıtımı yapılan ve a÷ırlı÷ı 500 gramın altında olan tek parça gönderiler için tarifeler tavan fiyat yöntemi ile belirlenmektedir.

øsveç Posta ødaresi, sözleúmesi uyarınca, engelliler ve yaúlılara sundu÷u özel hizmetler ile düzenleyici otorite tarafından kapatılmasına izin verilmeyen úubeler için sübvansiyon almaktadır ve gereken kaynak genel bütçeden karúılanmaktadır.

3.2.2. Yeni Zelanda Posta Sektörü

Yeni Zelanda posta sektörü 1998 yılında yerleúik iúletmeciye tanınan tekel hakkının kaldırılmasıyla bütünüyle rekabete açılmıútır. Yerleúik iúletmecinin karının yüzde 55’ini sa÷layan segmentin rekabete açılması ile piyasaya yeni iúletmeciler girmiú ve bu süreç hizmet kalitesinin artması ve reel fiyatların düúmesi ile sonuçlanmıútır.

Sektördeki yerleúik iúletmeci, New Zealand Post Limited, 1987 yılında Yeni Zelanda Posta ødaresinin posta, telekomünikasyon ve bankacılık faaliyetleri için üç ayrı úirkete bölünmesiyle ortaya çıkmıútır ve sermayesi bütünüyle kamuya ait bir úirket statüsündedir. ùirket; mektup postası, koli ve ekspres gönderi segmentlerinde hizmet sunmakta ve bankalar adına fatura ödemesi gibi parasal iúlemleri gerçekleútirmektedir.

79

Sektörde yerel olarak hizmet veren küçük úirketlerin yanı sıra, yerleúik iúletmecinin altyapısını da kullanarak, ülke çapında faaliyet gösteren Fastway Post gibi iúletmeciler de bulunmaktadır.

Evrensel Hizmet

New Zealand Post, görev sözleúmesi gere÷ince aúa÷ıdaki yükümlülüklere tabidir:

x Da÷ıtım noktalarının yüzde 95’ine haftada 6 gün, yüzde 99.88’ine 5 veya 6 gün da÷ıtım yapmak

x Geriye kalan noktalara haftanın 1-4 günü da÷ıtım yapmak

x Belirlenen sayılarda da÷ıtım noktasına hizmet götürmek

x En az 240 posta ofisinde hizmet vermek

x Di÷er posta iúletmecilerinin, herhangi bir müúterisiyle eúit koúullarda olmak üzere,úebekeye eriúimini sa÷lamak

New Zealand Post sayılan yükümlülüklerin finansmanı için devletten herhangi bir kaynak almamaktadır.

øúletmeci tarifelerini belirlemekte serbesttir. Yalnızca standart mektup tarifesi belirlenirken tavan fiyat yöntemini uygulamak zorundadır. 1995 yılına kadar, kırsal bölgelerde yaúayanların, gönderilerini evlerinde teslim alabilmek için yıllık belirlenen ek bir ücret ödemesi gerekirken, günümüzde bütün co÷rafi bölgelerde gönderilerin hanelere da÷ıtımı eúit koúullarda gerçekleútirilmektedir.

3.2.3. Birleúik Krallık Posta Sektörü

Birleúik Krallık posta sektöründe, 2000 yılında yürürlü÷e giren Posta Kanunu ile kapsamlı bir reform baúlatılmıútır. Söz konusu Kanun ile sektörde düzenleyici kurum (Postcomm) ve Tüketici Konseyi (Postwatch) oluúturulmuú, ayrıca evrensel hizmet ve lisans rejimi ile ilgili düzenlemeler yapılmıútır.

Düzenleyici kurumun temel amacı, evrensel hizmet sunumunu garanti altına almak ve piyasada rekabet ortamının tesis edilmesini sa÷lamak olarak belirlenmiútir.

Tüketici Konseyi ise tüketicilerin temsil edilmesi ve haklarının korunmasıyla görevlendirilmiútir.

Yerleúik iúletmeci Royal Mail Group sermayesi bütünüyle kamuya ait bir úirket statüsündedir ve evrensel posta hizmeti sunmakla yükümlendirilen tek iúletmecidir. Ayrıca, Royal Mail posta tesislerine ve da÷ıtım sistemine di÷er operatörlerin maliyet esaslı tarifelerle eriúimini sa÷lamak zorundadır.

Birleúik Krallık posta piyasası 1 Ocak 2006 tarihi itibarıyla tamamen rekabete açılmıútır ve evrensel hizmet kapsamında yer alan segmentlerde iúletmeciler düzenleyici kurum tarafından yetkilendirilmek suretiyle faaliyet göstermektedir. Bu çerçevede mevcut durumda 18 iúletmeci yetkilendirilmiútir, ancak Royal Mail toplam gönderilerin yüzde 99’unu da÷ıtmaya devam etmektedir.

Royal Mail, tarifelerini belirlemekte serbesttir. ùirket, yalnızca evrensel hizmet kapsamında yer alan gönderiler için tarifeler tavan fiyat yöntemi ile belirlenmektedir.

Evrensel Hizmet

Royal Mail 2 kg’a kadar mektuplar ile 20 kg’a kadar kolilerin her iú gününde bir kez hanelere da÷ıtımını ve haftada altı gün kabul noktalarından toplanmasını sa÷lamakla yükümlüdür.

2001 yılında gerçekleútirilen bir analizde, Postcomm evrensel hizmet sunumunun Royal Mail için maliyetini úirketin toplam posta gelirlerinin yüzde 1,7’sini oluúturan 81 milyon Sterlin olarak hesaplamıútır. Yerleúik iúletmeci olarak tüm adreslere hizmet sunabilecek bir a÷a sahip olmanın Royal Mail için ticari avantaj sa÷ladı÷ı göz önünde bulundurulmuú ve evrensel hizmet yükümlülü÷ünün úirket üzerinde yük yaratmadı÷ına karar verilmiú, bu do÷rultuda evrensel hizmetin finansmanı için bir mekanizma öngörülmemiútir.

Di÷er taraftan, Royal Mail úirketinin bir iútiraki olan Post Offices Ltd. ülke çapında belirlenen sayıda posta ofisini iúletmekle görevlendirilmiútir ve kırsal alanlardaki ofislerin iúletilmesi için 2011 yılına kadar yıllık 150 milyon Sterline kadar devlet yardımı alabilecektir.