Özel hayatın korunması, bireyin kendi kişiliğini geliştirmek ve manevi değerlerine güvence sağlamak için başkaları tarafından bilinmemesini istediği konuların oluşturduğu ve korunması hukuken gerekli görülen hayat alanı üzerindeki temel kişilik hakkıdır.224
Herkesin kamuya malolmuş yaşantısının yanında, kendi maddi ve manevi varlığını geliştirebilmesi, toplum hayatı bakımından kendisi açısından hedeflediği yere ulaşabilmesi ve uygun gördüğü şekilde yaşayabilmesi için kendi tarzına göre yaşayabildiği özel bir hayatı yaşayabilmesine ihtiyacı bulunmaktadır.225
Özel hayat hakkı, her bireyin, kendisi, ailesi ve mesleği ile ilgili başkaları tarafından öğrenilmesini istemediği bilgilerin gizliliği, bireyin üzerinin, eşyasının, iletişiminin ve konutunun dokunulmazlığı ve bunlarla ilgili olarak herkese karşı ileri sürülebilen anayasal güvence altındaki mutlak hak olarak tanımlanabilir.226 Bu nedenle bu başlık altında “Özel Hayatın Gizliliği ve Haberleşme Hürriyeti” ele alınacaktır.
a- Özel Hayatın Gizliliği
Hukukta üç tür yaşam çevresi olduğu kabul edilir :
1 ) Kişinin herkese açık yaşam görüntülerinden oluşan “ortak yaşam çevresi” 2 ) Kişinin sadece yakınları tarafından bilinen “özel yaşamı”
3 ) Kişinin sadece kendisi için saklı tuttuğu ve başkalarının bilgisinden uzak kalmasını istediği “gizli yaşamı”
224 ŞEN, Ersan, Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması, İstanbul 1994, s.251
225 ÖZDEMİR, Kenan, Türk Hukukunda ve AİHS ile AİHM Kararlarında Özel Hayatın Gizliliği, Adalet Dergisi,
Yıl: 97, Eylül 2005, Sayı: 23, s.2
Hukuk, kişinin “özel yaşamını” ve “gizli yaşamını” sayar ve korur.227 Özel hayatın korunması, bireyin kendi kişiliği, ailesi ve malvarlığının başkalarının gözleri önüne serilememesi demektir.228
Bu nedenle kişinin bilgi ve izni dışında ve kanuna aykırı olarak, konuşmalarının banda alınması, anılarının okunması, üstünün ve eşyalarının aranması ve evraklarına el koyulması, güncesinin yayınlanması, evinin gözetilmesi vs. kişilik haklarına saldırı niteliğindedir. Kişi izin vermediği sürece özel yaşamına müdahale edilemeyeceği gibi kişinin yakınlıkları nedeniyle bildikleri ya da öğrendikleri hususları, özel nedenler gerekmedikçe başkalarına açıklaması da özel yaşamın ihlali niteliğindedir. 229
Bu suretle Anayasamız da 20. maddesinde “Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz...” hükmünü getirmiş, özel hayatın gizliliğiyle ilgili olarak “arama ve el koymanın” sebeplerini ve bunun koşullarını düzenlemiştir.
b- Haberleşme Hürriyeti
Bireylerin birbirleriyle olan iletişim ve haberleşmeleri de özel hayatın bir parçasını oluşturmaktadır.230 Bundan dolayı, haberleşmenin gizliliğini korumak devletin görevidir.231
İsteyen kişi, istediği kişi ile istediği yolla (posta, telefon, e-mail vb.) haberleşebilir. Bunların haberleşmesi engellenemez. Keza bu haberleşme gizlidir. Yani bu kişilerin telefonları dinlenemez, mektupları okunamaz.232 Bu nedenle birisinin rızası hilâfına telefonunun dinlenmesi, mektuplarının açılması, e-maillerinin okunması haberleşme hürriyetinin ihlalini oluşturur.
Anayasamızın 22. maddesinde “Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir, Haberleşmenin gizliliği esastır...” hükmü getirilerek kişinin haberleşme hürriyeti diğer bir deyişle kişinin özel haberleşmesinin gizliliği güvence altına almış, haberleşme hürriyetinin sınırlama sebeplerini ve bu sınırlamanın koşullarını düzenlemiştir.
227 MERAL, Yusuf, KPSS Hazırlık Kılavuzu, Alfa Yayınları, İstanbul 2002, s.517 228 YILDIRIM, s.118
229 MERAL, s.517
230 İÇEL, Kayıhan, Kitle Haberleşme Hukuku, İstanbul 1977, s.4 231 YILDIRIM, s.119
II- Özel Hayatın Korunmasının 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda Düzenlenişi 5237 sayılı TCK’nın 124. maddesi Haberleşmenin engellenmesi suçunu düzenlemiştir. Bu suç tanımı ile bir anayasal hak olan haberleşme hürriyeti güvence altına alınmıştır.233 Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuştur.234 Gerçekten de haberleşme hürriyeti, kişinin özel hayatına yapılan bir saldırı niteliğinde olup; bu suçla kişinin özel hayatın gizliliği korunmaktadır.
5237 sayılı TCK’nın 120. maddesi Haksız arama suçunu düzenlemiştir. Kişilerin üzerinin veya eşyasının aranması insan haysiyetine bir tecavüz teşkil ettiği gibi kişi dokunulmazlığının bir devamı olan özel hayatın gizliliğine karşı da bir saldırı oluşturur.235 Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuştur.236 Bu suç kişinin özel hayatı ile birlikte kişi hürriyeti ve güvenliğini de tehdit etmekte olduğundan; bu fiilin suç olarak düzenlenmesi özel hayatın korunmasının yanında kişi hürriyetini ve güvenliğini de koruma altına almaktadır.
5237 sayılı TCK’nın 132. maddesi Haberleşmenin gizliliğini ihlâl suçunu düzenlemiştir. Söz konusu suç, belirli kişiler arasındaki haberleşmenin içeriğinin öğrenilmesiyle işlenmektedir.237 Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuş238 olup, bu suçlarla genel olarak “özel yaşamın” ve özel olarak da haberleşme dokunulmazlığı”nın korunduğunu söyleyebiliriz.239
5237 sayılı TCK’nın 133. maddesi Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması suçunu düzenlemiştir. Madde metninde, kişiler arasındaki aleni olmayan konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması suç olarak tanımlanmaktadır.240 Burada gerçek kişilerin özel yaşamının gizliliği yanında insanlar arası iletişimin dokunulmazlığı da korunan
233 TBMM, Dönem: 22, Yasama Yılı: 2, Sıra Sayısı: 664, s.532 vd. 234 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267
235 TBMM, Dönem: 22, Yasama Yılı: 2, Sıra Sayısı: 664, s.530 236 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267
237 TBMM, Dönem: 22, Yasama Yılı: 2, Sıra Sayısı: 664, s.542 238 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267
239 TEZCAN– ERDEM– ÖNOK, s. 365
hukuksal yararı oluşturmaktadır.241 Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuştur.242
5237 sayılı TCK’nın 134. maddesi Özel hayatın gizliliğini ihlâl suçunu düzenlemiştir. Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuştur.243Bu madde, kişilerin özel yaşamının gizliliğinin ihlal edilmesini suç sayarak özel yaşamı koruma amacını gütmektedir.244
5237 sayılı TCK’nın 135. maddesi Kişisel verilerin kaydedilmesi suçunu düzenlemiştir. Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuştur.245 Çağımızda kişilerle ilgili kayıtların bilgisayar ortamlarına geçirilip muhafaza edilmesi uygulamasına bazı kurum ve kuruluşlar tarafından. Bu bilgilerin amaçları dışında kullanılmasından veya herhangi bir şekilde üçüncü şahısların eline geçerek hukuka aykırı olarak yararlanılmasından dolayı hakkında bilgi toplanan kişiler büyük zararlara uğrayabilmektedirler. Bu bakımdan, kişilerle ilgili bilgilerin hukuka aykırı olarak kayda alınması suç olarak tanımlanmıştır.246 Bu suçla kişilerin özel hayatının gizliliği koruma altına alınmak istenmiştir.
5237 sayılı TCK’nın 136. maddesi Verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme suçunu düzenlemiştir. Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuştur.247 Bu madde hükmü ile hukuka uygun olarak kaydedilmiş olsun veya olmasın, kişisel verileri hukuka aykırı olarak başkalarına vermek, yaymak veya ele geçirmek, bağımsız bir suç olarak tanımlanmıştır.248 Bu suçla kişilerin özel hayatının gizliliği koruma altına alınmak istenmiştir.
5237 sayılı TCK’nın 138. maddesi Verileri yok etmeme suçunu düzenlemiştir. Bu madde hükmü ile hukuka uygun olarak kaydedilmiş olan kişisel verilerin, kanunların belirlediği sürelerin geçmiş olmasına rağmen yok edilmemesi, bağımsız bir suç olarak
241 TEZCAN– ERDEM– ÖNOK, s. 371
242 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267 243 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267 244 TEZCAN– ERDEM– ÖNOK, s. 375
245 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267
246 TBMM, Dönem: 22, Yasama Yılı: 2, Sıra Sayısı: 664, s.544 vd. 247 SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 267
tanımlanmıştır.249 Kanun, bu suçu, kişiye karşı suçlar kısmının dokuzuncu bölümünde ihdas ederek, özel hayatı koruma altına alma gereğini duymuş250 bu suçla kişilerin özel hayatının gizliliği koruma altına alınmak istenmiştir.
III- Özel Hayatın Korunmasının Uluslararası Sözleşmelerde Düzenlenişi
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 12. maddesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesi, BM Siyasi ve Medeni Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nin 17. maddesi “Özel Hayatın Korunması” hakkını düzenlemiştir.
E-Konut Dokunulmazlığı