Özel Affın Çeşitler

Özel affın çeşitlerini cezaya tesiri bakımından özel af, Faydalanacak kişiler bakımından özel af ve şarta tabi olup olmamasına göre olmak üzere üç ana başlık altında inceleyeceğiz.

71 _{Keyman, s.44}

a. Cezaya Tesir Bakımından Özel Af

(1) Cezayı Tamamen Kaldıran Özel Af

Burada özel af tasarrufuna konu edilen cezanın tamamen affı, yani kaldırılması gündeme gelmektedir. Artık af kanunun yada kararnamesi yürürlüğe girdiği anda gerek hürriyeti bağlayıcı cezaların, gerekse de para cezalarının infazı imkansız hale gelir; şayet infaz davam ediyor ise infaz durdurularak hükümlü salıverilir.

Bizdeki özel af kanunları ile genellikle affedilen cezaların tamamı affedilmekte, yani özel af tasarrufu ile cezanın tamamen kaldırılması, infaz edilememesi yoluna gidilmektedir. Nitekim 14.07.1950 tarih ve 5677 Sayıl Af Kanunu’nun toplu özel affa ilişkin 5.maddesinde yer alan “ Hükmedilmiş ve edilen miktar 2 seneden az ise (2 sene dahil) tamamı indirilir.” Şeklindeki düzenleme ile bazı mahkûmların cezasının tamamının affedildiği görülmektedir. 73Ayrıca 4616 sayılı yasanın 1. maddesinde on yıla kadar olan hükümlülük sürelerinin kaldırılması söz konusu olduğundan 4616 sayılı yasa da cezayı tamamen kaldıran özel af niteliğindedir. 74

(2) Cezaya Azaltan Özel Af

Cezayı tamamen kaldırmamakla birlikte belirli bir kısmının infazına engel olunması durumlunda, özel affın cezayı azalttığı kabul edilmektedir. Nitekim Bizde 134 Sayılı Af Kanunu’nun 1/C bendinde , “dolayısıyla af kanunu” olduğu kabul edilen 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve 4616 Sayılı Şartla Salıverme Dava

73 _{Keyman , s.55}

74 _{4616 sayılı kanunun birinci maddesinin ikinci bendi ile şu hüküm getirilmiştir. “…Şahsi hürriyeti} bağlayıcı cezaya mahkum edilenler ile aldıkları ceza herhangi bir nedenle şahsi hürriyeti bağlayıcı cezaya dönüştürülenlerin toplam hükümlülük süresinden on yıl indirilir”

ve Cezaların Ertelenmesine Dair Kanun’da bu şekilde cezaların indirimini öngören düzenlemeler bulunmaktadır.

(3) Cezayı Değiştiren Özel Af

Hükmolunmuş cezanın daha hafif bir cezaya dönüştürülerek, hükümlü lehine infaz imkânı doğuran özel affa cezayı değiştiren özel af denilmektedir. Hükümlü kabul etse de cezasının evvelki cezadan daha ağır bir cezaya dönüştürülmesi mümkün değildir. Esasen daha hafif cezanın kanunda yazılı bir ceza olması da gerekmektedir. Aksi halde yasama organının yetkilerine tecavüz edilmiş ve cezaların kanuniliği prensibi de ihlal edilmiş olur.75

Cezanın değiştirilmesi uygulaması özellikle ölüm cezaları konusunda olmaktadır. Nitekim 3713 ve 4616 Sayılı Yasalar’da ölüm cezalarının yerine getirilmeyeceği yer almaktadır. Söz konusu Yasalar’ın bu hükümleri bakımından cezayı değiştiren özel af oldukları görülmektedir. 3713 Sayılı Yasa’nın Geçici 4.maddesinde af kapsamına dahil edilmeyen devlet idaresi aleyhine işlenen suçlar, uyuşturucu madde suçları, ırza geçme suçları, Askeri ceza Kanunu’ndan kaynaklanan bazı suçlar af kapsamına dahil edilmemiş iseler de, bu suçlar dolayısıyla verilen ölüm cezalarının da yerine getirilmeyeceği ayrıca belirtilmiştir..

c. Faydalanacak Kişiler Bakımından Özel Af Çeşitleri

Faydalanacak kişiler bakımından özel af, ferdi özel af ve toplu özel af olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

75_Keyman,s.68

(1) Ferdi Özel Af

Ferdi özel af tek bir hükümlü için çıkartılır ve bununla bir mahkemenin cezası kaldırılır. Türk Hukuk Sisteminde ferdi özel af çıkartma yetkisi Anayasanın 104. maddeleri uyarınca Türkiye Büyük Millet Meclisine ve Cumhurbaşkanına aittir.

Hürriyeti bağlayıcı veya sair cezaların affedilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisine, Adalet Bakanlığı’na ya da Savcılıklara hükümlüler veya hükümlü yakınlarının başvurması mümkündür. Başvurunun yapılması cezanın infazını durdurmaz ancak para cezasının infazını durdurur.76

Kişiye özel af yetkisin kullanan TBMM’nin özel affı her şekli ile kabul edebilmesine karşın, Cumhurbaşkanı sadece cezayı kaldırmak veya hafifletmek yetkisine haiz olup, cezayı başka cezaya çevirme yetkisine sahip değildir. Ancak cezaları kaldırmak yetkisine sahip olan Cumhurbaşkanının bundan daha hafif görünümde olan cezayı başka cezaya dönüştürmek şeklinde ferdi özel af yetkisini kullanabileceğini kabul etmemek hukukta akıl yürütmek ilkelerinden biri olan “evleviyet” ilkesinin sonucu olan “çoğu yapmaya yetkili olanın azı da yapmaya yetkili olduğu “ters düşer.77

(2) Toplu özel Af-(Ferdi olmayan Özel Af)

Toplu özel af (Muayyen bir neviden olan suçlar hakkında bütün vatandaşlara şamil bir aftır.78

76 _{Soyaslan, s.424}

77

Gözler Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitapevi, Bursa- 2000, s.511 78_{Keyman, s.69}

Anayasanın 104.maddesine göre Cumhurbaşkanının ferdi özel af yetkisi olmasına rağmen 87. madde gereğince TBMM hem ferdi af hem de toplu özel af yetkisine sahiptir.79

Toplu özel af sadece cezaya tesir eder ve kamu davasının düşmesine sebep olmaz. Toplu özel aftan sonra kamu davasına devam edilir. Hükmün verilmesinden sonra affın tatbikine geçilir. Toplu özel aftan sonra mahkûmiyet hükmü ve bunun neticeleri devam eder. 80

d. Şarta Tabi Olup Olmamasına Göre Özel Af

Şarta tabi olup olmamasına göre özel af üçe ayrılmaktadır. Şayet özel af herhangi bir şart içermemekte ise şarta bağlı olmayan özel af, eğer af şarta bağlı olarak çıkarılmış ise şarta bağlı özel af söz konusudur. Şarta bağlı özel afta şartın niteliğine göre taliki şarta bağlı özel af ve infisahi şarta bağlı özel af olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Şart taliki ise, bu gerçekleşinceye kadar aftan faydalanmak mümkün olamaz. Bizde 5677 Sayılı 6.maddesi ile toplu özel affı taliki şarta bağlanmıştır. Bu madde hükmüne göre tespit edilen süre içinde savcılığa müracaatla teslim olmayanlar 5.maddenin bahsettiği özel aftan yararlanmaz.81 Bazen failin mağdura verdiği zararı gidermesi şartına da bağlanabilir. Terörle mücadele kanunun geçici 4.maddesinin (c) bendine göre, usulsüz ve yolsuz olarak sağlanan menfaat karşılıkları ile bunların vesilesinin zamanaşımına bakılmaksızın “ ödenmesi şartı ile kanunun getirdiği indirimden yararlanma imkânı getirilmiştir.

79 _{Anayasamızın Türkiye Büyük Millet Maclisinin Görev ve Yetkileri başlıklı 87 maddesi şu} şekildedir. “… Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmek.”

80 _{Keyman, s.69} 81 _{Keyman, s.71}

İnfisahi şartın bahis konusu olduğu hallerde, ilgili derhal aftan istifade eder. Ancak şart tahakkuk edecek olur ise aftan faydalanma sona erer ve hükümlü cezasının geri kalan kısmını da çeker. 82 4616 sayılı yasanın 1. maddesinin 2. bendi bu nitelikte bir af yasası olduğunu savunanlar olmuştur. Bu maddeye göre aftan faydalanacak kişiye bir mükellefiyet yüklemesi ve yeniden suç işlenmesi halinde aftan yararlanma imkânının ortadan kalkması durumu bu düzenlemenin bozucu şarta bağlı özel af olduğunu göstermektedir.83

Bizce de İnfisahı şart içeren hüküm 4616 sayılı yasada bulunmaktadır. Yasanın ¼ maddesinde “Erteleme konusu suçun dava zaman aşımı süresi içinde bu suç ile aynı cins veya daha ağır şahsi hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren bir suç işlendiğinde, erteleme konusu suçtan dolayı da dava açılır veya daha önce açılan davaya devam edilerek hüküm kurulur.”