Özbekistan’ın Turizm Potansiyeli

Özbekistan’ın tarihi geçmişi ve sahip olduğu doğasıyla turizm potansiyeli yüksek olan ülkelerdendir. Tarihi şehirlerinden Semerkand, Buhara ve Şahrizab

1990’lardan sonra UNESCO’nun Dünya Miraslar Listesi’ne alınmıştır. OAC içinde tarihi eser bakımından Özbekistan, en zengin ülkedir.

Sovyet döneminde Orta Asya turlarının başlangıç noktası ülkenin başkenti Taşkent şehri idi. O dönemde yılda bir milyona yakın kişinin ziyaret ettiği ülkede son yıllarda kırk-elli bin civarında seyrettiği ifade edilmektedir. (TİKA, 2004:43).

Birleşmiş Milletler istatistiğine göre de 2006 yılında ülkeyi 281 bin kişi ziyaret etmiştir. (Tablo 2.22)

Tablo 2.22 Özbekistan’a Gelen Turist Sayısı

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Gelen Kişi Sayısı (bin kişi) Toplam Harcama (milyon $) Ulaşım hariç harcama (milyon $)

302 63 27 345 372 22 332 68 22 231 98 24 262 57 28 242 v.y 28 281 v.y. 43 Kaynak: UNCTAD, (2008), Handbook of Statistics, NY and Geneva, s. 278.

Bu denli düşmesinin nedeni, turistik tesis ve servis yetersizlikleri, ülkeye giriş- çıkışlarda vize sorunu ve ülke içi seyahatlerde yaşanan bürokratik zorluklardır. Örneğin; 28 Temmuz 2004 tarihli No: 360’lu Bakanlar Kurulu Kararnamesi’ne göre, yabancı turistleri kabul eden devlet ve özel şirketler aşağıdaki bilgileri içeren belgeyi tur başlangıcının 5 gün öncesinden Ulusal Şirketi “Uzbek Turizm”e ibraz etmek zorundadırlar.

 Grubun giriş tarihi ile hangi gümrükten giriş yapacağı, uçak sefer sayıları, kişi sayısı ve geliş ülkesi,

 Tur güzergahları ve konaklama (pansiyon dahil) noktaları ve isimleri,  Rehber ve araç bilgileri.

Ayrıca tur şirketi, geliş ve gidişleri belirtilen tarihlerde organize etmek, gerekli durumlarda turistler ile ilgili bilgileri emniyet kurumlarına vermek ve turistlerin yasaları çiğnememesine yardımcı olmak zorundadırlar. (Uzbek Turizm, 2004:1-3).

Vatandaşların yurtdışı gezileri sırasında ise, tur şirketinin tur başlangıcının 3 gün öncesinden ibraz ettiği belgelere göre, eğer “Uzbek Turizm” yurtdışı çıkış izni verirse, grup seyahate çıkabilmektedir.

Tur dönüşü sonrası da tur şirketi yetkilisi, “Uzbek Turizm”e 7 gün içinde turistlerin dönüşü ile bilgi vermek zorundadır.

Dolayısıyla, bu tarz formaliteler dinlenmek ve gezmek isteyen turistin gelişi ve gidişine, turizm işletmelerinin büyümesine engel olmaktadır.

Turizm Bakanlığı niteliğinde olan “Uzbek Turizm” ulusal şirketinin başlıca görevleri aşağıdaki gibidir. (ÖCBK, 2004:1).

 Turizm alanında devlet politikalarını yürütmek, turizmin alt ve üst yapısının gelişmesine katkıda bulunmak,

 Turizmi geliştirme programlarını gerçekleştirmek, bölgeler ve sektörler arası koordinasyonu sağlamak,

 Turistin güvenliğini sağlamak,

 Turistlik hizmetlerin sertifikasyonunu sağlamak,

 Turizmin gelişmesi için dış ülkelerle uzun dönemli işbirliği faaliyetlerini geliştirmek, yabancı yatırımları teşvik etmek,

 Turizm sektörü personelinin kalifikasyon çalışmalarıyla faaliyetleri yürütmek, turizmin gelişimine katkıda bulunmaktır.

Turizm alanında hizmet belgesi iznini Özbekistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu vermekte olup bir çok bürokratik işleme tabi tutulmaktadır. Özbekistan Cumhurbaşkanı’nın 21.09.2005 No: PP -186 tarihli kararıyla girişimciler için kolaylaştırıcı ve bürokrasiyi azaltıcı şartlar belirlenmiş ve 5 yıllık Turizm Hizmeti Belgesi süresiz olarak değiştirilmiştir.

Ülkenin konaklama işletmeleri ve turistik acentalar ile ilgili kesin bir bilgi olmayıp “Uzbek Turizm” verilerine göre, ülkede 180 adet işletme turistik hizmet vermektedir. Bunların arasında “Uzbek Turizm”in bölgesel şubeleriyle birlikte Hotel Dedeman Silk Road, Hotel İntercontinental, Hotel Radisson SAS gibi uluslararası otel

zincirleri de bulunmaktadır. Ayrıca, diğer OAC ve BDT ülkeleriyle işbirliği yapan bir çok seyahat acentası vardır. Bunlardan bazıları, Great Silk Road Advertising Agency, Asia Travel Club, Nomadtur ve Marco-Polo CAT’dır. (Uzbek Turizm, 2009).

Turizm acentaları arasında devlet kuruluşları da mevcut olup bunlardan biri Uluslararası Ekoloji Turizm Merkezi olan “Ekosan-Tur” dur. Şirket Milli Parklar, ekoloji özel alanlarını da içeren ekoturizmin yanında köy turizmi, etnografik turizm gibi hizmetler vermektedir.

2.2.4.2.1 Özbekistan’ın Tarihi ve Doğal Değerleri

Özbekistan’ın turistik çekiciliklerinden birini oluşturan Milli ve Doğa Parkları ve özellikleri aşağıdaki gibidir:

Tablo 2.23 Özbekistan’ın Doğa ve Milli Parkları

Korunan Tür Sayısı Yüzölçümü

(hektar) Hayvanat Bitki

Aral-Paygambar Baday-Tugay Buhara Zaamin Zarafşan Kızılkum Nurata Surkan

Ugam-Çatkal Doğa Parkı Yaamin Doğa Parkı

- 6462 188145 26840 2352 5721 17752 2483 574600 24110 170 - - - 195 255 170 - 280 100 170 120 - 700 400 93 803 - 2150 50 Kaynak: ÖCAİDMPM Verilerinden derlenmiştir.

Yukarıdaki veriler ile birlikte, Özbekistan’ın Avlanma İşletmeleri Doğa ve Milli Parklar Müdürlüğü altında 6 adet devlet ormanı ve avlanma işletmesi de mevcuttur. Bunlar; Arnasay (16500 ha), Buhara (3900 ha), Dalverzin, Kungrad (2606515 ha), Kazakdarya (50000 ha) ve Karakul (8275 ha) işletmeleridir. Bu bölgelerde belirli

izinlerle balık, ördek, domuz avı turları ile birlikte diğer rekreasyon amaçlı geziler de düzenlenebilmektedir. (AİDMPM, 2009).

Ülkenin tarihi eserleri İslam dünyasına ışık tutmakla beraber bölgenin tarihi bakımından zenginliğini göstermektedir.

Büyük hadisçi İmam Buhari ve Hanefi mezhebi imamlarından İmam Maturi dinin kabirleri Semerkant’ta Bahattin Nakşibent, Emir Külal, Hoca Arif Rivageri, Baba Semesi, İnciri Fağnevi, Hoca Ramütari ve Abdülhalık Gücdivani gibi önde gelen Nakşibendi şeyhlerinin kabirleri Buhara’da; yine önde gelen mutasavvıflardan Zengi Ata ve Seyhan Tahurun mezarları Taşkent’tedir. Necmeddin Kübra, Şeyh Abdülkadir Cilani, Celaleddin Rumi’nin babası Bahaddin Veled Harezm’de yaşamıştır.

Değerli eserler arasında: Semerkant’ta yer alan Timur Türbesi, Registan Meydanı, Uluğbey Medresesi, Şahi Zinde Külliyesi (Hz. Abbas’ın oğlu Husam), İmam Buhari Türbesi ve İmam Maturidi’nin kabri; Kaşkaderya’da bulunan Ak-Saray, Gök- Kümbez Camisi, Çarşu Çarşısı; Buhara’da bulunan İsmail Samani Türbesi, Kelan Camisi, Uluğbey, Kukertaş ve Cehar-Minar Camileri, Miri Arap Medresesi; Namangan’da yer alan Molla Kırgız Medresesi, Ata Velihantura Camisi, Hoca Emin Makrobesi, Molla Bazar Hun Türbesi, Sırlı Mescit, Gay İbnazor Medresesi; Hiva’da bulunan İçan Kale ve Dişan Kale’dir. İçan kalesi UNESCO Dünya Miraslar listesindedir. (TİKA, 2004:43).

22 Ekim 2004 tarihinde Özbekistan Hükümeti ve Dünya Turizm Örgütü’nün anlaşması gereği UNWTO’nun “İpek Yolu Turizmi” projesi kapsamında Semerkant’ta bölgesel şubesi açılmıştır. Amacı; Büyük İpek Yolu üzerindeki tarihi değerlerin tek düzeyde bilgi arşivini oluşturmak, Büyük İpek Yolu üzerindeki ülkeler ile işbirliği ve koordinasyon çalışmalarını yürütmek ve projenin gelişimine katkıda bulunmaktır. (UNWTO, 2007:5).