Öz-Düzenlemeli Öğrenen

Öz-düzenleme becerisi, öğrenme alanına da uygulayabilen genel bir yetidir. Eğitim alanında öz düzenleme becerisini kazanan ve uygulayan bireyleri öz- düzenlemeli öğrenen olarak tanımlayabiliriz. Bir bireyin öz düzenleyici öğrenen olarak tanımlanabilmesi-kabul edilebilmesi için, bu kiĢinin öğrenme ortamının-sürecinin ve kendi öğrenmesinin meta-biliĢsel, davranıĢsal ve motivasyonel-güdüsel olarak aktif katılımcısı ve yürütücüsü olması gerekmektedir (Sağırlı ve diğerleri, 2010: 589). Yani bir benzetmeyle, bu birey çalıĢtığı fabrikada sadece bir iĢçi değil, iĢçilik de yapan bir usta, bir yöneticidir. Üretimin her aĢamasından haberdar olan ve aktif rol alan bir personeldir. Böylelikle oluĢacak her türde ve nitelikte üründen haberdardır. Bu iĢçi her faktörünün bilincinde ve bilgisinde olduğu bir ürüne yönelik, istediği ayarlama ve düzenlemeleri yapabilir.

Kendi öğrenmesinin farkında olan öğrencilere stratejik öğrenenler (strategic learners), bağımsız öğrenenler (independent learners), öz düzenleyici öğrenenler (self- regulated learners), öz öğretimli öğrenenler (self-instructing learners) gibi çeĢitli adlar verilmektedir (Senemoğlu, 2003: 560). Bu kavramların tamamının vurgu noktası da öğrencinin öğrenme iĢinde birilerine olan bağımlılığının ortadan kalkması veya öğrenmesini kendine has kılması, onu özleĢtirmesidir. Birey bu isimlerden herhangi biri ile anılıyor ise onun öğrenme anlamında kendine yeterliliği vurgulanmaktadır. ÇalıĢma boyunca çoğunlukla öz düzenlemeli öğrenme - öğrenen olarak vurgulanan kavram ile kastedilen öğrenci, bir bakıma kendi okulunun - sınıfının hem öğrencisi, hem idarecisi, hem rehberi, hem programlayıcısı, hem de öğretmenidir.

Öğrencilerin gerekli olduğunda kendilerini harekete geçirecek,iĢ yapma yetisini sürdürecek enerjiyi sağlayacak, biliĢ ve biliĢ üstü donanıma sahip olmalarına imkan tanıyacak (Wolters, 1998: 224) öğrenme ortamları sunulmalıdır. Öz düzenleme yeteneğine sahip olan ve bunu öğrenme alanına da uygulayabilen bireyler, Arrends’e göre aĢağıdaki dört iĢlem basamağını etkili olarak kullanabilmelidir;

1- Belirli bir öğrenme durumunu doğru bir Ģekilde tanımlama,

2- Öğrenebilmesi için gerekli ve kendine en uygun öğrenme stratejisini seçme, 3- Seçtiği stratejinin ne derece etkili olduğunu izleme,

4- Öğrenme durumu gerçekleĢtirinceye kadar, güdülenmiĢ olarak yeterli çabayı gösterme (Arrends, 1997 Akt. Senemoğlu, 2003: 561).

Eğitim ortamında öz-düzenleme yeteneğini kullanan bireyleri öğrenmede kısmen bağımsızlık kazanmıĢ olarak görebiliriz. Bu bireyler öğrenme açısından kendi kendine yetebilirliği kazanmıĢ olarak kabul edilebilir. Aslında Ģu çıkarım da yapılabilir; bağımsız ve hayat boyu öğrenmenin eĢiği öz-düzenlemeli öğrenmedir. Bu bireyler her öğrenme ortamı ve sürecinde kendilerine uygun birçok stratejiyi ayrı olarak veya bir arada kullanabilirler. Bu bireyler öğrenmelerini kolaylaĢtırıcı anlamlandırma, hatırlatma, örgütleme stratejilerinden kendilerine uygun olanları bilir ve hatta kendilerine has stratejiler bile geliĢtirebilirler. Böylece kendi öğrenmeleri için gerekli kaynakları tespit edebilir ve harekete geçme için gerekli enerjiyi üretip, güdülenmeyi sağlayabilirler.

Öğrenme ile öz-düzenlemeyi bütünleĢtirmiĢ bireyler, bilgiyi iĢleme aĢamalarında da etkin olarak rol alırlar. Bu bireyler yeni kazandığı bilgiyi etkili bir Ģekilde iĢler, eski bilgilerle yeniler arasında bir mantık iliĢkisi kurar ve bilgileri gerekli Ģekilde örgütleyip dönüĢtürür. Gerekli gördüğü anda da depolama ve anlamlandırmasının tamamında etkin olduğu bilgiyi kolaylıkla geri getirebilir. Aynı zamanda bu birey kendine ait öğrenme amaçlarını belirleyebilir, kendi stratejisini seçebilir ve gerekli gördüğü zaman istediği kiĢilerden yardım alabilir (Turan ve Demirel, 2010: 280). Kendi öğrenme stilinin farkında da olan bir birey, öz düzenleme becerisi ile süreci sahip olduğu özelliklere uydurarak daha çok ve daha kolay öğrenebilecektir (Biggs, 2001: 119). BaĢarı seviyesi yüksek ve düĢük olan öğrenciler arasındaki temel farklardan biri de budur. Ülkemiz eğitim sisteminde de akademik seviyesi yüksek olan öğrenciler, öğrenmedeki bağımsızlıklarıyla dikkat çekmektedirler. Bu öğrenciler tamamen ne okulun, ne dershanenin, ne akranlarının, ne de ailesinin güdümünde bir öğrenme tarzı ve düzenine sahip değildir. Yine bu öğrenciler büyük oranda kendi öğrenme sürecinde bağımsız hareket etmektedir. Yani eğitimde özerklik ve öz-kontrol üzerine kurulu bir yapı söz konusudur. Birey hangi amaçları seçeceğini, hangi alana yöneleceğini, hangi alanda

uzmanlaĢacağını, hangi eğitim ortamlarına gireceğini ve nihai hedeflerini büyük oranda kendisi belirler.

Derry ve Murphy çeĢitli öz düzenleme süreçlerini, görev stratejileri ve motivasyonel inançları ile birleĢtirerek aktif yönelimli öz düzenlemeli öğrenen bireylerin genel olarak her alanda kullandıkları stratejiyi beĢ basamak halinde sunmuĢtur ve bu stratejiler Ģöyle sıralanmaktadır (Derry ve Murphy, 1986: 27; Cleary ve Zimmerman, 2004: 538):

1- Hedef Analiz Etme ve Tanımlama: Bu basamakta öğrenci ne tür bir

öğrenme ortamına girdiğini ve ortamın gerektirdiklerini saptar. Kendine yönelik olası ve gerçekçi hedefler belirler. Bu hedeflere dayalı olarak neyi, ne kadar, nasıl, ne zaman, hangi kaynakları kullanarak, kimden-ne kadar yardım alarak öğreneceğini belirler. Bu birey hedeflerini belirlerken, sadece Ģahsi durum ve beklentilerini referans-temel- kaynak almaz; öğrenme çevresinin ve referans gruplarının beklentilerini de dikkate alır.

2- Stratejiyi Planlama: Bu basamakta öğrenci öncesinde yaptığı hedef

analizlerine dayalı olarak, kendi öğrenmesine yönelik ve genel özelliklerini dikkate alarak bir strateji planı oluĢturur. Öğrenci öğrenme materyalini ve kendi öğrenme biçimini iyi analiz etmelidir ki doğru stratejiyi seçebilsin ve bunu doğru Ģekilde uygulayabilsin.

3- Stratejiyi Uygulama: Bu basamak öğrencinin tasarladıklarını uygulamaya

koyma aĢamasıdır. Kendine uygun olduğuna inanarak seçtiği stratejinin uygunluğu ve belirlediği hedeflerin tutarlılığı bu aĢamada belli olacaktır. Eğer doğru seçimler yapıp, doğru kararlar vermiĢse uygulama olumlu ilerleyecektir.

4- Stratejilerin Sonuçlarını Ġzleme: Öğrenci artık yaptıklarını değerlendirme

ve sürecin nasıl sonuçlandığı hakkında karar verme aĢamasına gelmiĢtir. Burada iyi izleme, değerlendirme, karar verme faaliyetleri yapmalıdır. Birey öz düzenleme özelliklerini göstererek seçtiği ve uyguladığı stratejilerin öğrenmesindeki payını gözlemleyebilmelidir. Yaptığı gözlemi sağlam ayaklar üzerine oturtmalı, gerekçeleri ile belirtebilmelidir.

5- Stratejiyi Uygun Hale Getirme: Son aĢamada ise öğrenci yaptıklarına dair

verdiği kararlara uygun olarak kullandığı stratejideki aksaklıkları gidermeli, eksik yönlerini ve kendine uygun olmayan yönlerini kendine uygun olarak düzenlemelidir.

Eğer yaptıklarına yönelik sorgulamalarına olumlu yanıtlar almıĢ ise kullandığı strateji doğrudur ve düzenlemeye gerek yoktur. Ancak strateji uygulamada yeterli sonuçları vermediyse o zaman belki de ilk basamaktan bir revizyona gidilmeli hatta belki de strateji değiĢimi yapılmalıdır.

Turan ve Demirel öz düzenlemeli öğrenme ve akademik baĢarının iliĢkisini tespit etmek üzere bir çalıĢma yapmıĢlardır. ÇalıĢma sonucunda tahmin edildiği gibi akademik baĢarısı yüksek öğrencilerin öz düzenlemeli öğrenmeyi daha çok uyguladığı tespit edilmiĢtir. BaĢarı seviyesi yüksek öğrenciler öz düzenlemeli öğrenmenin her aĢamasında var iken baĢarı seviyesi düĢük öğrenciler dıĢarıdan kendilerine verileni olduğu gibi kabul edip, bununla yetinmeyi tercih etmiĢlerdir. Turan ve Özcan çalıĢma dâhilinde akademik anlamda baĢarılı ve baĢarısız-baĢarı seviyesi düĢük öğrencilerin öğrenme süreçlerini açıklamayı amaçlayan iki model hazırlamıĢlardır (Turan ve Demirel, 2010: 283-284).

ġekil 9. Akademik BaĢarısı DüĢük Olan Öğrencilerde Öğrenme Süreci

ġekilde de görüldüğü gibi akademik baĢarısı düĢük olan öğrenciler, öğrenmesinde sorgulamadan, baĢkalarına bağımlı olarak hareket eder. Öğrenmesine yönelik ciddi değerlendirmeler yapamaz ve kendine uygun amaçlar ayarlamayıp, verilen Ģablonu olduğu gibi kabul eder. Bu öğrenciler kullanılan stratejiye iliĢkin irdeleyici bakıĢ da göstermezler. Akademik baĢarı anlamında yetersiz bu öğrenciler çalıĢmda

düzeni olarak da düzensiz bir durum gösterir ve unutmanın kaçınılmaz olduğu toplu- anlık çalıĢma düzenini kullanırlar.

ġekil 10. Akademik BaĢarısı Yüksek Olan Öğrencilerde Öz-düzenleyici Öğrenme Süreci

Akademik baĢarısı yüksek öğrencilerin öz düzenlemeli öğrenmeye uygun öğrenme sürecini Ģematize eden Ģekle göre, öğrenen daha baĢlangıçta eğitime dorumlu ve güdülenmiĢ Ģekilde dahil olur. Bu öğrenciler içsel faktörlerin ağırlığında hareket eder, öğrenmesine iliĢkin öz değerlendirmeler yapar ve kendine uygun öğrenme amaçları belirler. Yine bu öğrenciler planlı-düzenli bir çalıĢma sistemine sahiptirler. Öğrenmelerine uygun stratejinin farkında olan bu öğrenciler, yatkın olduğu stratejiyi öğreniminde uygular-tercih eder.