Daha önce belirtildiği gibi, ekonomik dağılıma göre SHÇEK bütçesi incelendiğinde 2009‐2011 arasında SHÇEK personel harcamalarının GSYH’ya oranında, tüm diğer kurumlarda olduğu gibi % 5 bir azalış, mal ve hizmet alımlarında diğer kurumların çoğunda olduğu gibi % 7’lik bir artış öngörülmektedir. Diğer kuruluşlardan farklı olarak SHÇEK’in cari transferlerinde % 87’lik bir artış öngörülmektedir.
2008 yılı ve 2009 yılı ödenek cetvelleri karşılaştırıldığında SHÇEK’in ödenek cevtelinde 2008‐2009 yılları arasındaki beklenen artışın tümünün kurumun Özürlü Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı’nın ödeneklerinde yaşanan artıştan kaynaklandığı görülmektedir. Bu artışın en önemli bölümü 5358 nolu yasa ile evde bakılan ve alilesinin geliri kanunla belirtilen miktarın altında kalan (2008 yılı için 318 YTL) özürlülülere asgari ücret tutarında yapılan cari transferlerden kaynaklandığı, daha küçük bir bölümü ise özel bakım kurumlarında bakılan ağır özürlülülere yapılan asgari ücretin iki katı ödeme için ayrılan cari transfer ödeneği olduğu belirtilmektedir. 2008 yılında 80,000 özürlüye evde bakım aylığı verildiği bunun 2009 yılında 200,000’ e çıkarılması planlandığı belirtilmektedir.
SHÇEK dışında, SGK tarafından 2022 sayılı kanun dahilinde 2008 yılında geliri 83.08 YTL’nin altında kalan % 40 ‐ % 69 arası özürlülük derecesindeki özürlülere 166.16 YTL; özürlülük derecesi % 70’in üzerinde kalan özürlülere 249.24 YTL özürlü aylığı bağlanmaktadır. 2022 sayılı kanuna göre maaş alan özürlülerin toplamı yaklaşık
350,000 kişidir (www.sgk.gov.tr). Vakıflar Genel Müdürlüğü’de muhtaç özürlülülere 2009 yılında aylık 283.36 YTL ödeme yapmaktadır.
2022 sayılı kanuna göre SGK tarafından ya da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından özürlü maaşı alsa da toplam geliri 318 YTL’nin altında kalan özürlülere SHÇEK 5358 sayılı kanuna göre maaş bağlamaktadır.
Harcamaların SHÇEK, SGK gibi aslında özürlülere yönelik işlevleri farklı olması gereken kurumlar tarafından farklı kriterlere dayanılarak yapılması, özel bakıma ihtiyaç duyan yoksul özürlülerin sayısı, özel bakım evlerinin denetimi, aileye ödenen özürlü maaşının özürlünün ancak temel ihtiyaçlarının karşılanmasında etkili olması, özürlünün sosyal hayata katılımını kolaylaştıracak hizmetlerin SHÇEK tarafından tasarlanması gereği gibi bir çok konu engelli hakları ile ilgili çalışan STK’ların tartıştıkları konular arasındadır.
Türkiye’nin ESSPROS uyumlu EUROSTAT’ta yer alan ‘resmi’ datası bulunmamakta, Türkiye’deki ilgili kamu kurumları henüz bu veriyi üretmemektedirler. Bu önemli bir eksikliktir. TUİK’in EUROSTAT uyumlu veri üretme konusundaki yeniden yapılanma süreci, bu verilerin üretilebileceğini ve ayrıntılı kalemler halinde webten ulaşılabilir olabileceği beklentisini artırmaktadır.
Bu çalışma yapılırken gerekli olan bazı verileri webten, ya da yayınlardan bulamadık.
Bu veri eksikliklerine çalışmanın yöntemini incelerken kutu içinde yer verdik. Burada webten ya da yazılı kaynaktan ulaşılamayan verilerin bir listesini ilgililerin bilgisine ve STK’ların dikkatine sunmak istiyoruz.
1) 2009 Yılı Bütçe Gerekçesi, sf. 290’da yer alan ve sosyal koruma harcamalarıyla ilgili çok önemli olan bir bir tablo bulunmaktadır. Bu tablo DPT tarafından tahmin edilen ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu ile Savunma Sanayii Destekleme Fonu, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu ve Özelleştirme Fonunun üç yıllık planlanan bütçelerini içermektedir. Sözü edilen bu fonların harcamalarının ayrı ayrı bulunabilmesi sosyal koruma harcamalarını ayrıştırmak açısından çok yararlı olacaktır.
2) Sosyal koruma harcamalarıın izlenmesi açısından çok yararlı olacak olan ve yine DPT tarafından tahmin edilen bir diğer tablo İşsizlik Fonu’nun yıllık bütçe tahminlerini gösteren tablodur. Bu tablo 2009 yılı Bütçe Gerekçesi eklerinde yer almamakta, 2009 Yılı Pragramı’nda 2009 yılının tahminleri yer almaktadır (DPT, 2009 Yılı Programı, sf. 68). İşsizlik Fonu harcamalarının üç yıllık tahminlerinin İşsizlik Fonu’ndan GAP için bütçeye yapılan transferin ayrı olarak görülebilecek şekilde verilmesi sosyal koruma harcamalarıın ayrıştırılması için çok yararlı olacaktır.
3) 2009 Yılı Bütçe Gerekçesi, sf. 289’da yer alan ve Sosyal Güvenik Kuruluşlarını Gelir Gider dengesini veren bir tablo bulunmaktadır. Bu tablo gider tahminleri üç yıllık yapılmaktadır. Bu açıdan sosyal koruma harcamalarını izlenmesi için çok yararlıdır.
Bu tabloda kurumların sigorta ödemeleri, sağlık giderleri ve yatırım harcamalarına yer verilmektedir. Diğer harcamalar ayrıntılı olarak gösterilmemektedir. SGK tarafından yapılan primsiz ödemeler ve sosyal yardımların (2022 sayılı kanuna dayalı
ödemelerin) ayrı olarak gösterilmesi sosyal koruma harcamalarını ayrıştırmak açısından çok yararlı olacaktır.
4) Sosyal koruma harcamalarının üç yıllık tahminlerinin incelenebilmesi için izlemeyi OVMP’ların yayınlandığı Temmuz ayına çekebilmek çok önemlidir. Bu nedenle OVMP’ların eklerinin daha kapsamlı hale getirilmesi ve planlanan bütçelerin kurumlarının bütçelerinin ekonomik sınıfladırma yanısıra fonksiyonel sınıflandırma tabloları olarak verilmesi, sosyal koruma bütçesinin üç yıllık izlenmesini Ocak ayından bir önceki yılın Temmuz ayına çekilmesine yardımcı olacaktır.
5) Her kurum çok yıllı bütçe hazırlığı sürecine geçtiğine ve uzun dönemli stratejik planlar yapılmaya başlandığına göre Merkezi Yönetim kapsamındaki kurumların dışındaki kamu kurumlarının (özellikle fonların, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun ve mahalli idarelerin) da ekonomik ve fonksiyonel temeldeki hesaplarının OVMP eklerine, (ya da ilgili kurumun web sitesine ya da DPT’nin yayınlarına) konulması şefafflığı artıracak ve bütçe kanunlaşmadan önce ilgili yılında sosyal koruma harcamalarına ilişkin değerlendirme yapılması olasılığını güçlendirecektir.
2008–2012 yılları için GAP Eylem Planı hazırlanmış ve 18 Haziran 2008 tarihinde, 2008/11 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Sosyal Destek Pragramı (SODES) yürürlüğe konulmuştur. “GAP bölgesinde kırdan kente göç, yoksulluk ve işsizlik gibi alanlarda yaşanan sorunlar ve değişen sosyal yapının doğurduğu yeni ihtiyaçlar bölgedeki sosyal yatırımların önemi dikkate alınarak sosyal ihtiyaçları kısa sürede gidermek amacıyla, valiliklerin doğrudan sorumluluk aldığı, proje odaklı Sosyal Destek Programı (SODES) hazırlanmıştır. Bu kapsamda, bölgede yoksulluk ve sosyal dışlanma riski altında bulunan birey ve grupların ekonomik ve sosyal hayata aktif katılımlarının artırılması ve yaşam kalitelerinin yükseltilerek toplumsal dayanışma ve bütünleşmenin gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır.” (www.dpt.gov.tr).
Program kapsamına istihdam, sosyal içerme ve kültür, sanat ve spor olmak üzere üç başlık altında hazırlanacak sosyal projelerin girdiği belirtilmektedir. “Başvurular, DPT tarafından, değerlendirilecektir. Kaynak tahsisi proje bazında yapılacaktır.
Onaylanan proje tekliflerine ilişkin ödenekler DPT bütçesinden ilgili il özel idare bütçelerine aktarılacaktır. Bu projeler, valiliklerin ve il özel idarelerinin yetkileri kapsamında ve sorumluluğunda diğer kamu kuruluşları, köylere hizmet götürme birlikleri, sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları, meslek örgütleri ve sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte de uygulanabilecektir. Bu kapsamda hazırlanacak projelerin uygulanmasından valilikler sorumlu olacaktır” denilmektedir (www.dpt.gov.tr).
2008 2009 2010 2011 2012
TOPLAM 600,000,000 37,000,000 130,000,000 165,000,000 147,500,000 120,500,000
İSTİHDAM 200,000,000 5,000,000 50,000,000 50,000,000 47,500,000 47,500,000 SOSYAL HİZMET VE YARDIMLAR 200,000,000 12,000,000 50,000,000 65,000,000 50,000,000 23,000,000
KÜLTÜR, SANAT VE SPOR 200,000,000 20,000,000 30,000,000 50,000,000 50,000,000 50,000,000 Kaynak:
www.dpt.gov.tr/Portal.aspx?PortalRef
=3
Program kapsamında 2008 yılında yapılan projelerin sosyal dışlanmaya yönelik etkilerinin bölgedeki STK’lar tarafından değerlendirilmesi için çok erken olmakla birlikte sosyal içerme ile kültürel asimülasyon arasına sıkışma riski olan projelere ayrılan bütçe iki nedenle sosyal koruma harcamalarının içine kaltımamıştır. Birincisi program 2012 yılında tamamlanması planlanan bir programdır. İkincisi, kaynak il özel idaresi tarafından kullanılacağı için mahalli idareler ile ilgili olarak yapacağımız incelemeye dahil edilmesi uygundur.