Örgütsel Muhalefetin Tanımı

Demokrasi insanlık tarihinin her safhasında düşünürlerin başlıca ilgi alanlarından biri olmuştur. Toplumların demokratik bir düzen içinde tasarlanması ve sonrasında bu şekilde inşa edilmesi ile ilgili olarak her dönemde farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bu farklılık bazı toplumlarda radikal değişim ve dönüşümlere sebep olmuştur. Tarihsel akış içerisinde etki alanı büyüyen ve derinleşen demokratik yaşam tarzının zaman içerisinde kurumsallaşması gerçekleşmiştir. Toplumsal yaşamda meydana gelen bu demokratikleşme daha sonraları örgütler üzerinde de etkili olmuş ve örgütlerin demokratikleşmesi noktasında bir istek ve genel bir beklenti yaratmıştır.514

İnsanların karşılaştıkları benzer olaylar karşısında gösterecekleri tutum ve davranışları birbirinden farklılık gösterir. Biyolojik benzerlik gösterse de genel olarak insanlar birbirine fazla benzemez. Bu da olaylara bakış açısının da farklı olması sonucunu ve doğal olarak davranış farklılığını da beraberinde getirmektedir. Bir kişinin hoşlandığı bir müzik türünden bir başkası

512 _{İbrahim Durak, Yöneticilerle Açıkça Konuşabilme Düzeyinin Genel Konuşma Nedenlerine Etkisi:} Üniversitelerde Bir Araştırma, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 41, 2013,111-136, s. 112.

513 _{Mümin Ali Aydın, Sınıf Öğretmenlerinin Örgütsel Muhalefet, Örgütsel Politika ve Politik Davranış Algıları} Arasındaki İlişkiler, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu, 2015, s. 14, (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi).

514 _{Murat Özdemir, Ankara İli Kamu Genel Liselerinde Görev Yapan Yönetici ve Öğretmenlerin Örgütsel} Muhalefete İlişkin Görüşleri, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Estitüsü, Ankara, 2010, s. 19, (Yayımlanmamış

103

hoşlanmayabilir ya da aynı durum yemek içinde geçerlidir. Bunun gibi duygu, düşünce ve çevremizdeki olaylara yaklaşım biçimimiz de farklılık göstermektedir. İşte bu unsurlara bireysel ayrılıklar denilmektedir.515 _{Örgütsel muhalefetle ilgili oluşan literatürde birçok tanım}

bulunmakla birlikte bu tanımlarda öne çıkan ortak hususları beş başlık altında değerlendirmenin mümkün olduğu söylenebilir.516 _Bunlar;

 İçinde bulunulan imkân ve koşullardan duyulan hoşnutsuzluk,

 Çalışma ortamında bulunan statükoya ters düşüldüğünde savunma pozisyonu alma ihtiyacı,

 Açık bir biçimde protesto yapma ve itirazın ifade edilmesinin gerektiği durumlarda,

 Hasmane duyguların içerdiği durumlarda,  Çoğunlukla ilkesel konulardır.

Örgütsel muhalefet çalışanlarla yöneticilerin çeşitli görüş tutum ya da uygulamaları ile görüş ayrılığına düşmeleri olarak ele alınabilir. Ancak örgütsel muhalefeti yalnızca ‘görüş ayrılığına düşmek’ şeklinde tanımlamak yeterli bir tanımlama olmamaktadır. Örgütsel muhalefet bir diğer yönü ile de çalışanların yöneticilerle fikir ayrılığına düştüğü durumlarda söz konusu fikir ayrılığını “dile getirmelerini” (voice) kapsayan süreci işaret etmektedir.517

Çalışanlar ihtiyaçları ve değerleri doğrultusunda iş hayatını etkilemek ve uyum sağlamak için duygu düşünce ve görüşlerini ifade etme gayreti içerisine girebilmektedirler. Çalışanların görüşlerinin ifade etmeleri bireysel ve bağımsız düşünmenin bir tezahürü olarak değerlendirilebilir.518 Bu bağlamda örgütsel muhalefet; üstleriyle görüş ayrılığına düşen örgüt

üyelerinin söz konusu görüş ayrılığını dile getirmeleri şeklinde tanımlanabilir.519 _Örgütsel muhalefet örgütsel iletişim araçlarından bir tanesidir.520

Örgütsel muhalefet Kassing (1997) tarafından, örgüt içerisinde meydana gelen kimi uygulamalardan hoşnutsuzluk duyulması sonucu ortaya çıkan ve bu anlamda örgütsel statükodan bir kopuşu simgeleyen her türlü protesto ve karşı gelme biçiminde tanımlanmaktadır.521 Esasında muhalefet kavramı siyaset bilimine özgü olsa da giderek

515 _{Kırel ve Ağlargöz, a.g.e., s. 29,} 516 _{Kassing, a.g.e., 1997a, s. 312.} 517 _{Özdemir, a.g.e., s. 34.}

518 _{I.W.Gorden, vd., “Corporate Conditions Condusive to Employee Voice:A Subordinate Perspective”,} Employee Responsibilities and Rights Journal, Y.1, 1988, 101-111, s. 103.

519 _{Aydın, a.g.e, s. 14.}

520 _{J.T. Gamer “Dissenters, Managers, And Coworkers: The Process Of Co-Constructing Organizational} Dissent And Dissent Effectiveness” Management Communication Quarterly, 2013, 27, 373-395, p. 374.

104

aralarında yönetim biliminin de olduğu birçok disiplininin ilgi alanına girmiştir. Bu sebeple son dönemlerde muhalefet kavramının siyaset biliminin yanında örgüt içi ilişkiler açısından da incelenmesi doğrultusunda bir anlayış ortaya çıkmıştır.522

TDK sözlüğüne bakıldığında muhalefet sözcüğünün “bir tutuma, bir görüşe, bir davranışa karşı olma durumu, aykırılık” anlamlarına geldiği görülmektedir.523 _Muhalefet, Arapça bir kavram olup h-I-f kökünden gelmektedir. İhtilaf sözcüğü de aynı kökten geliyor olup “herkesin ayrı bir yol tutması ve görüş ayrılığı” anlamına gelmektedir.524 _Muhalefet sözcüğünün İngilizcedeki karşılığı dissent sözcüğü olup Morris (1969)’a göre Latince dissentire sözcüğünden türetilmiş “dis”, ayrı, farklı anlamı taşırken “sentire” hissetmek anlamı taşımaktadır. Sonuç olarak dissentire sözcüğü “ ayrı hissetmek” anlamına gelmektedir.525

Örgütsel Muhalefet kavramı örgüt içi ilişkiler kapsamında düşünüldüğünde muhalefetin çalışanın kendisini örgüt içinde aykırı hissetmesi ile ilgili bir kavram olduğu görülmektedir. Sözcüğün köküne dikkat edildiğinde muhalefetin çatışmayla aynı anlamda olmadığı görülmektedir. Birbirlerine yakın kavramlar olsa da muhalefet çatışmadan farklı bir biçimde aykırı düşünme pratiği ile sınırlandırılabilir. Bu fark çalışanların muhalefetlerini dile getirmeleri maksadıyla kullanacakları yöntemlerin göz önünde bulundurulmasını zorunlu kılmaktadır.526

Örgütsel muhalefet örgütsel demokrasinin vazgeçilmez koşuludur. Siyasi ortamlarda muhalif davranışlar devlet yönetiminde doğrudan veya temsili demokrasi için nasıl gerekli ise örgütsel muhalefet de örgütsel demokrasi için olmazsa olmaz unsurlardan bir tanesidir. Ancak şu hususunda önemle göz önünde bulundurulması gerekir. Muhalefet etmek anlamsız bir biçimde yapılan çıkışlar yerine yapıcı, iyi niyetli alternatif gösterme endişesini ifade etmektedir. Bu yönüyle örgütsel muhalefet zıt görüşlerin, farklı bakış açılarının açık bir şekilde dile getirilmesini ifade eder. Bu yönüyle örgütsel muhalefet örgütsel demokrasinin diğer zorunlu bir boyutunu ifade eder.527

522 _{Özdemir, a.g.e, s. 31.}

523 _{Muhalefet, TDK, www.tdk.gov.tr , (Erişim Tarihi, 15.03.2017)}

524 _{Recep Ardoğan, Teorik Temeller ve Tarihsel Gerilimler Arasında İslam Kültüründe Siyasal Muhalefet”,}

Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: VIII / 2, 2004, ss.171-189, s. 172.

525 _{Morris, W. (Ed.). (1969). The American heritage dictionary of the English language. New York: Hougton} Mifflin. Near, J.P., &Jensen, T.C. (1983). The whistleblowing process: Retaliation and perceived effectiveness. Work and Occupations, 10, 3-28, aktaran, J. W. Kassing ”Articulating, Antagonizing and Displacing: A Model of Employee Dissent” Communication Studies, 1997, 48(4), 311-332, p., 312.

526 _{Kassing, a.g.e., 1997a, s. 314.}

527 _{Guzel Sadykova ve Hasan Tutar, “Örgütsel Demokrasi ve Örgütsel Muhalefet Arasındaki İlişki Üzerine} Bir İnceleme”, İşletme Bilimi Dergisi , Cilt:2, 2014, 1-16, s. 3.

105

Örgütsel muhalefeti, çalışanların örgüt içindeki uyuşmazlıkları ve aykırı düşüncelerini ifade etmeleri olarak da tanımlayabiliriz.528Bu tanımdan da anlaşıldığı gibi örgütsel muhalefeti

yalnızca görüş ayrılığı yaşamak şeklinde anlamak yeterli değildir. Örgütsel muhalefet sürecinde çalışanlar bir taraftan yönetimle fikir ayrılığı yaşarken diğer yandan da bu fikir ayrılığını ifade etmektedirler. Esasen muhalefet örgüt üyelerinin sadece şahsi karakterlerinin farkında olmalarından çok çalışma alanlarındaki sosyal ve örgüt içindeki konumlarını fark etmelerini gerektiren kişiselleştirilmiş bir davranış biçimidir.529

Çalışanların görüş ve düşüncelerini ifade biçimleri kimi zaman anlaşmazlık veya muhalefet tarzında olsa da buradaki önemli nokta bunun bir iletişim aktivitesi olmasıdır.530

Örgütlerde ortaya çıkan muhalefet yalnızca yöneticilere karşı yapılıyor biçiminde bir algı olsa da çalışanları kendi aralarındaki görüş ayrılıkları sonucu da örgütsel muhalefet oluşabilmektedir.531

Sergilenen muhalif davranışların pekiştirilmesine örnek olarak bu davranışı ortaya koyan çalışanların muhalefete sebep olan olayla ilgili sunmuş olduğu çözüm alternatiflerinin yöneticilerce dikkate alınmaması verilebilir. Bu durum örgüt içi demokrasinin önemli bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Yöneticilerin genel eğilimi verilen talimatlara istisnasız itaat edilmesidir. Ancak örgütsel muhalefetin olduğu ortamlarda verilen bir takım talimat ve görevlere karşı çeşitli nedenlerle bir takım dirençlerle karşılaşılabilir. Bu durumda yöneticiler örgütsel muhalefet sergileyen çalışanlara misilleme yapabilirler. Çalışanların iş yükünü arttırmak, tehdit etmek, onlarla iletişimi kesmek muhalefet davranışı sergileyen çalışanlara verilecek cezalara örnek olarak gösterilebilir.532