Örgütsel Belirsizlik Algısı Ölçeği (ÖBAÖ)

Örgütsel Belirsizlik Algısı Ölçeğinin orijinal formu Schweiger ve DeNisi (1991) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek 6‟lı likert tipinde (1=Kesinlikle Belirsiz, 2=Oldukça Belirsiz, 3=Belirsiz, 4=Belirgin, 5=Oldukça Belirgin, 6=Kesinlikle Belirgin) olup, 21 maddeden oluşmaktadır. Ölçek ilk olarak, Schweiger ve DeNisi‟nin boylamsal olarak yürütmüş oldukları çalışmalarında, tek boyutlu şekilde kullanılmıştır. Ölçeğin geliştirilme amacı, çalışanların örgütlerinde gözlemledikleri/gözlemleyecekleri olası değişim, yenileşme, vb durumlar karşısında yaşadıkları/yaşayacakları belirsizliklere yönelik belirsizlik algı düzeylerinin bir derecesini belirlemektir. Ölçeğin Türkçe‟ye uyarlama çalışmaları Tınaztepe (2010) tarafından gerekli uzman görüşleri doğrultusunda gerçekleştirilmiştir.

Burada 21 ölçek maddesinin her biri Türk kültürüne ve dile uygunluk açısından incelenmiş ve anlaşılır olmayan ifadeler için düzeltmelere gidilmiştir. Çalışma sonunda ölçeğin geçerliği için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değerinin .92 (p< 0.001) olduğu görülmüştür. Ayrıca tek faktörlü bir yapı gösteren ölçeğin güvenirlik (Cronbach‟s α) değerinin .93 olduğu tespit edilmiştir. Ölçeğin yurt dışında gerçekleştirilmiş diğer bazı araştırmalar sonunda elde edilen güvenirlik değerlerinin ise .91, .95, .97 ve .94 olduğu belirlenmiştir. Buna bağlamda ölçek Türk kültürüne uygun, geçerli ve güvenilir bir ölçektir (Tınaztepe, 2010).

Bununla beraber, bu tez çalışması kapsmaında yapılan alanyazın taraması sonucunda, örgütsel belirsizlik algısı ölçeğinin genellikle işletme yönetimi alanında yürütülmüş olan araştırmalarda kullanılmış olduğu gözlenmiştir. Başka bir deyişle, bu araştırma kapsamında ölçeğin uygulandığı örneklem grubuna ilişkin özelliklerin, ölçeğin kullanıldığı diğer çalışmalardaki örneklem gruplarına kıyasla büyük oranda farklılaşmış olduğu fikrinden hareketle bu tez çalışması kapsamında kullanılan örgütsel belirsizlik algısı ölçeği için yeniden bir geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır.

105

3.3.3.1. Örgütsel Belirsizlik Algısı Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik ÇalıĢmaları

Bu araştırma kapsamında örgütsel belirsizlik algısı (ÖBA) ölçeğinin geçerliği için, açımlayıcı faktör analizi yapılarak KMO ve Barlett küresellik testi değerlerine, doğrulayıcı faktör analizi yapılarak uyum indekslerine; güvenirliği için Cronbach Alfa iç tutarlık katsayısına bakılmıştır.

Geçerlik: Ölçeğin yapı geçerliğini incelemek amacıyla açımlayıcı faktör analizi

(AFA) yapılmıştır. Verilerin açımlayıcı faktör analizine uygunluğu için ise Kaiser- Meyer-Olkin (KMO) katsayısına (örneklem büyüklüğü ön şartı), Barlett küresellik testinin (normallik şartı) aldığı değere ve anlamlılık düzeyine bakılmıştır. Buna göre, ÖBA ölçeğinin KMO değeri .91‟dir. Ölçeğin Barlett küresellik testi değerleri ise .001 düzeyinde anlamlı çıkmıştır (X2

=5112.948; p<.001). Bu sonuçlar, verilerin faktör analizi için uygun olduğuna işaret etmektedir (Büyüköztürk, 2006).

Bu araştırmada yapılan açımlayıcı faktör analizi sonucuna göre ise, ölçeğin üç faktörlü bir yapıda olduğu görülmüştür. Ayrıca ölçekteki 3., 5., 7. ve 16. Maddeler farklı faktörler altında .10 değerinden daha düşük bir madde yük değerleri farkına sahip oldukları için bu dört madde hakkında binişik maddeler olduklarına karar verilmiş ve ölçekten çıkarılmışlardır. Ölçek son haliyle üç alt boyuta sahip ve 17 maddeden oluşan bir yapıdadır. Buna göre, ÖBA ölçeğinin AFA sonrası tespit edilen faktör yapısı ve madde faktör yük değerleri Tablo 15‟te verilmiştir.

106

Tablo 15. Örgütsel Belirsizlik Algısı Ölçeğinin Faktör Yapısı ve Madde Faktör Yükleri

Madde

Faktörler ve Madde

Faktör Yükleri Ortak Varyans Faktör1

NĠGB* Faktör2 _GUZA* Faktör3 _BAO*

15 Çalıştığınız birimde daha önce yapmadığınız işleri _{yapmak zorunda olup olmayacağınız…} 0.748 .63 13 Çalıştığınız kurumda unvan indirimine maruz kalıp

kalmayacağınız… 0.746 .60

12 Yeni iş vasıfları öğrenmek zorunda kalıp _{kalmayacağınız…} 0.733 .61 11 Çalıştığınız kurumda maaş kesintisine uğrayıp _{uğramayacağınız…} 0.711 .56 14 Çalıştığınız birimde yakın olduğunuz kişilerle

çalışıp çalışmayacağınız…. 0.700 .60

17

İş arkadaşlarınızın ve çalıştığınız birimde yakın olduğunuz kişilerin işlerini kaybedip

etmeyecekleri…

0.698 .59

10 Kurumda terfi edilip edilmeyeceğiniz… 0.566 .43 2 Kurumunuzda çalıştığınız birimden başka bir

birime geçip geçmeyeceğiz… 0.449 .27

1 Şuan ki emeklilik planınızın değişip _{değişmeyeceği…} 0.348 .16 20 Çalıştığınız kurumdaki örgüt kültürüyle uyuşup

uyuşmayacağınız… 0.815 .75

21 Çalıştığınız kurumdaki örgüt kültürünün değişip

değişmeyeceği… 0.796 .70

19 Çalıştığınız kurumun, çalışmak için iyi bir yer olup _{olmayacağı…} 0.772 .71 18 Kurumdaki iş performansınızın nasıl ölçüleceği… 0.663 .60 6 İşinizi yapmak için gerekli bilgiye sahip olup _{olmayacağınız…} 0.808 .66 4 İşinizde kontrolünüzü sağlayabilip

sağlayamayacağınız… 0.752 .63

9 Çalıştığınız birimde kapasitenizin üzerinde bir iş _{yükü üstlenip üstlenmeyeceğiniz…} 0.633 .58 8 İşinizle ilgili değişikliklerde etkinliğinizin olup _{olmayacağı…} 0.590 .53

Faktör Özdeğerleri 4.453 2.943 2.326

Açıklanan Varyans 26.196 17.312 13.684

Toplam Açıklanan Varyansın % 26.196 43.508 57.192

KMO Yeterlilik Ölçütü 0.911

Bartlett’s Testi X2=5112.948; sd=136; p=.000

*_{NĠGB: Nedensel İlişkilerin Genel Belirsizliği; GUZA: Geri Bildirimin Uzun Zaman Alması; BAO:} Bilginin Açık Olmaması

Tablo 15 incelendiğinde, faktörlerin öz değerleri ve açıkladıkları varyans miktarları sırasıyla birinci faktör için %26.19, ikinci faktör için %17.31 ve üçüncü faktör için %13.68 olarak hesaplanmıştır. Üç faktörün bu araştırma dâhilinde birlikte

107

açıkladıkları toplam varyans değeri ise %57.19 olarak bulunmuştur. Faktör analizlerinde faktör yüklerinin toplam varyansın açıklama yüzdesinin %40‟ın üzerinde olmasının kabul edilebilir (Kline, 1994) olduğu söylenebilir. Böylece örgütsel belirsizlik algısı ölçeğinin faktör analizinden elde edilen değerlerin alanyazında kabul edilebilir değerin üzerinde bir değerde olduğu belirlenmiştir.

Burada ilgili alanyazın dikkate alınarak, örgütsel belirsizlik kavramı kapsamında ölçeğe ait üç çekirdek alt boyut için şu isimler belirlenmiştir (Lawrence ve Lorsch, 1967): Nedensel İlişkilerin Genel Belirsizliği (NİGB); Geri Bildirimin Uzun Zaman Alması (GUZA) ve Bilginin Açık Olmaması (BAO). Başka bir deyişle, bir örgütte, örgütsel belirsizlik algısı; örgüt içerisindeki herhangi bir konu veya durum hakkında örgüt üyeleri arasında yetersiz enformasyon akışının bulunması (BAO), yine bu süreçteki nedensel ilişkiler ağının örgüt üyelerince yeterince bilinmemesi (NİGB) ve son olarak, örgüt içerisindeki süreç döngüsünde geri bildirim (feedback) durumunun uzun zaman alması (GUZA) faktörlerinden etkilenmektedir. Bununla birlikte, örgütsel belirsizlik algısı ölçeğine ilişkin açımlayıcı faktör analizi sonuçları neticesinde belirlenen üç faktörlü modele ilişkin korelasyon analizi sonuçları ise Tablo 16‟da verilmiştir.

Tablo 16. Ölçeğin Alt Boyutları Arasındaki Korelasyon Durumları Faktörler*

X SS NĠGB GUZA BAO ÖBA

NĠGB 30.63 8.98 1

GUZA 13.76 4.69 .629** 1

BAO 16.32 4.00 .566** .487** 1

ÖBA 60.72 15.2 .935** .809** .749** 1

**_r<.01; *_{NĠGB: Nedensel İlişkilerin Genel Belirsizliği; GUZA: Geri Bildirimin Uzun Zaman Alması;} BAO: Bilginin Açık Olmaması; ÖBA: Örgütsel Belirsizlik Algısı

Tablo 16 incelendiğinde, ÖBA ölçeği için alanyazına dayalı olarak belirlenen ve NİGB, GUZA ve BAO olarak kodlanan üç ayrı faktörün ölçeğin bütünü (ÖBA) ile olan ilişki düzeyinin .74 ve .93 arasında değişen bir ilişki aralığında olduğu görülmüştür. Yani örgütsel belirsizlik algısı ölçeği ve alt faktörleri arasında pozitif yönlü ve yüksek derecede bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Örgütsel belirsizlik algısı ölçeği için AFA ve korelasyon analizleri sonrasında belirlenen nihai yapıya ilişkin model doğrulaması için ise doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. Buna göre, ölçeğin DFA sonucunda ulaşılan uyum değerlerine ilişkin bilgiler Şekil 14 ve Tablo 17‟de sunulmuştur.

108 ġekil 14. Örgütsel Belirsizlik Algısı Ölçeği DFA

Örgütsel Belirsizlik Algısı ölçeği için DFA sonucunda ulaşılan uyum değerlerine ilişkin bilgiler ise Tablo 17‟de görülmektedir.

Tablo 17. Örgütsel Belirsizlik Algısı Ölçeğinin Uyum Değerleri

Model X2 X2/sd RMSEA RMR CFI NNFI GFI

Üç Faktörlü Model Birinci Düzey DFA

Sonucu (K=17) 416.96 3.79 .066 .080 .98 .97 .93

Tablo 17‟ye göre, örgütsel belirsizlik algısı ölçeği ve alt ölçeklerine yönelik olarak gerçekleştirilen DFA sonrası ulaşılan üç faktörlü doğrulayıcı faktör analizi uyum iyiliği değerlerine bakıldığında, X2

/sd=3.83, GFI=.93, CFI=0.98, NNFI=0.97, RMSEA=.06 ve RMR değerinin ise .08 olduğu görülmüştür. Bu sonuçlara göre, 21 değişken ve üç alt faktörden oluşan örgütsel belirsizlik algısı ve alt ölçeklerine ait yapı modelinin kabul edilebilir bir uyuma sahip ve geçerli bir model oluşturduğu ortaya konmuştur.

Güvenirlik: Örgütsel belirsizlik algısı ölçeği ve alt boyutlarına ilişkin güvenirlik

109

Tablo 18. Örgütsel Belirsizlik Ölçeğine Ait Cronbach‟s Alfa Güven Düzeyleri

Faktörler* _{Cronbach’s Alpha (α) Madde Sayısı (k)}

NĠGB .86 9

GUZA .76 4

BAO .85 4

ÖBA .90 17

*_{NĠGB: Nedensel İlişkilerin Genel Belirsizliği; GUZA: Geri Bildirimin Uzun Zaman Alması; BAO:} Bilginin Açık Olmaması; ÖBA: Örgütsel Belirsizlik Algısı

Tablo 18 incelendiğinde, örgütsel belirsizlik algısı ölçeğinin bütünü ve tüm alt boyutlarında güvenirlik değerlerinin yüksek olduğu söylenebilir. Buna ek olarak, örgütsel belrisizlik algısı ölçeğinden alınabilecek olan en yüksek puan 102, en düşük puan ise 17‟dir. Burada ölçeğin puan aralıkları; (1.00-1.83) tamamen belirgin, (1.84- 2.66) oldukça belirgin, (2.67-3.49) belirsizliğe yakın belirgin, (3.50-4.32) belirsiz (4.33- 5.15) oldukça belirsiz ve (5.16-5.99) tamamen belirsiz düzeylerinde örgütsel belirsizliğin algılandığını ifade etmektedir. Sonuç olarak, 17 madde ve üç ayrı alt boyuttan (faktörden) oluşan örgütsel belirsizlik algısı ölçeğinin geçerli ve güvenilir bir araç olarak eğitim alanındaki araştırmalarda da kullanılabileceği ortaya konmuştur.