3.1 Araştırma Evreninin Belirlenmesi ve Yöntemi
3.1.1 Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı; işletmelerdeki farklı örgüt kültürü yapıları ile zaman yönetimi kavramı arasındaki neden sonuç ilişkisinin çok boyutlu olarak analiz edilmesi ve hangi örgüt kültürü yapısına sahip işletmelerin hangi zaman tuzaklarıyla karşı karşıya kaldığının tespit edilerek, işletmelere sahip oldukları örgüt kültürü yapısında zamanı nasıl daha etkin kullanabilecekleri ile ilgili önerilerde bulunulmasıdır. Ayrıca var olan literatürde eksikliği göze çarpan; örgüt kültürü ve zaman yönetimi ilişkisini, bu kavramların birlikte değerlendirilmesine olanak sağlayacak bir çerçeve çizerek açıklamak ve ileride bu konuda yapılacak akademik çalışmalar için bir altyapı oluşturmak hedeflenmiştir.
Teori bölümünde, örgüt kültürü ve zaman yönetimi kavramları ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Uygulama bölümünde ise araştırma amacımız kapsamında oluşturulan hipotezler ile birlikte işletmelerdeki farklı örgüt kültürü yapılarının zaman yönetimi üzerindeki etkisi ile işletmelerin hangi örgüt yapılarında nasıl zaman tuzaklarıyla karşılaştığı değerlendirilmiş ve işletmelere zamanı nasıl daha etkin kullanabilecekleri yönünde öneriler sunulmuştur.
3.1.2 Araştırma Evreni ile Örnekleme Hacminin Belirlenmesi ve Örnekleme Yöntemi
Araştırmanın ana kütlesini aşağıdaki tabloda hangi sektör ve faaliyet kollarında bulundukları gösterilen ve Bursa İli’nde değişik alanlarda faaliyetlerini sürdürmekte olan işletmelerdeki işgörenler ve yöneticiler oluşturmaktadır. Bu işletmelerin sektör sınıflandırması Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin(TOBB) “sektörel sınıflaması” dikkate alınarak hazırlanmıştır (İnternet 17). Bu nedenle araştırmaya konu olan anket çalışması bu işletmelerde gerçekleştirilmiştir. Bu işletmelerdeki çalışanların toplam sayısı 4.000’den azdır. ± % 5 hata seviyesine göre ana kütle büyüklüğü 4.000 olarak değerlendirildiğinde örneklem büyüklüğü 299 olduğunda yeterli kabul edilmektedir (Aytaç ve diğerleri, 2001:103). Dolayısıyla bizim araştırma projemizdeki ana kütle büyüklüğü için; yaptığımız 360 anket, örneklem büyüklüğü olarak yeterli olmaktadır.
Tablo 3.1 Araştırmaya Katılan İşletmelerin Sektör ve Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı
İşletme İşletme Adı Sektör Faaliyet Kolu
İşletme 1 Elyaf Tekstil Sektörü Kumaş İmalatı
İşletme 2 Etay Tekstil Sektörü Hazır Giyim
İşletme 3 Epiriler Tekstil Sektörü Nakış İpliği Üretimi
İşletme 4 Mako Otomotiv ve Yan Sanayi
Sektörü
Otomotiv Yan Sanayi
İşletme 5 Aktaş Otomotiv ve Yan Sanayi
Sektörü
Oto Aksamı İmalatı
İşletme 6 Bursalı Tekstil Sektörü Havlu ve Bornoz İmalatı
İşletme 7 Zimaş Demir Çelik Sektörü Zincir İmalatı
İşletme 8 Sinta İnşaat Sektörü Malzemeleri ve İnşaat
İnşaat Taahhüt
Araştırmanın uygulama sürecine baktığımızda; anketler basıldıktan sonra araştırma
projesini açıklayan bir üst yazı ile birlikte uygulamanın yapılacağı işletmelere (9 işletme) eşit sayıda anket (40’ar adet) elden götürülerek araştırmanın amacı işletme
yönetimine anlatılmış ve verilen tüm anketlerden (360 adet) %96,66’sı (348 adet) cevaplanarak araştırmacıya geri dönmüştür. Geri dönen anketlerin de %2,87’sinde (10 adet) cevaplanmayan sorular olduğu görülmüş ve bu anketler değerlendirmeye alınmamıştır. Bu nedenle her işletme için değerlendirilecek olan toplam anket sayısında farklılıklar ortaya çıkmıştır. Geri dönüş oranının böyle yüksek çıkmasının, uygulamanın yapılacağı işletmelerin yönetimine araştırmaya ilişkin aydınlatıcı açıklamaların yapılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
Araştırmada kullanılan örnekleme yöntemi ise, gerek uygulamanın yapıldığı işletmelerin gerekse işletmelerdeki katılımcıların seçiminde, araştırma sonuçlarının çabuk ve kolay bir şekilde ortaya konulmasını sağlamak amacıyla basit tesadüfi örnekleme yöntemidir. Ayrıca araştırmanın uygulama bölümünde, örnekleme sonucu elde ettiğimiz verilerden yararlanarak üzerinde çalıştığımız istatistiksel yöntemler ile bulduğumuz sonuçlar ana kütleye yaygınlaştırılmıştır. Bu çalışmada bulduğumuz sonuçları ana kütleye yaygınlaştırdığımız araştırmalarda çıkarımsal istatistik çalışması ve tanımlayıcı araştırma ile de betimsel istatistik çalışması söz konusudur.
3.1.3 Araştırmada Kullanılan Anket Formu
Araştırma projesi yürütülürken; sosyal bilimlerde yapılan araştırmaların çoğunda olduğu gibi bu çalışmada da veri toplama aracı olarak anket yönteminden yararlanılmış ve geniş bir örneklem grubundan veri toplama ve değerlendirme olanağı elde edilmiştir. Yerli ve yabancı, akademik ve popüler, kuramsal ve araştırmaya dayalı yayınlar üzerinde yapılan geniş literatür taraması sonucunda araştırma anketi hazırlanmış ve bir pilot uygulama gerçekleştirilmiştir. Bu uygulamadan sonra gerekli düzenlemeler yapılmış, toplam 43 soru ile dört bölümden oluşan bir anket formu geliştirilmiş ve araştırma anketi uygulanabilir son şeklini almıştır. Uygulanan anket soru formu EK–1 ’de yer almaktadır.
Araştırma anketinin birinci bölümünde ankete katılanların demografik özelliklerine ilişkin 6 adet soru bulunmaktadır. Bu bölümdeki sorular araştırmaya katılan şirketlerin yapısı dikkate alınarak hazırlanmıştır. İkinci bölümde beş ölçekli likert tipi 16 adet soru bulunmaktadır. Bu bölümdeki sorular işletmelerdeki farklı örgüt kültürü yapılarını ölçmeye yönelik olup, Quinn ve Cameron’un örgüt kültürü sınıflandırması dikkate alınarak hazırlanmıştır. Konuyla ilgili literatür taraması sonucunda işletmelerdeki örgüt kültürü yapısını yansıtabilecek uygulamalara ilişkin başlıca değişkenler tespit edilerek, işgören ve yöneticilerin işletmelerindeki örgüt kültürüne ilişkin algıları belirlenmeye çalışılmıştır. Farklı örgüt kültürlerini oluşturan faktörlere göre soruların dağılımı aşağıdaki gibidir:
Farklı Örgüt Kültürleri :
• Klan Kültürü
İşyerimde çalışanlar bir aile gibi birlikte çalışmaya heveslidir. İşyerimde çalışanları birarada tutan, örgüte duydukları bağlılıktır. İşyerimdeki yönetim, yol gösterici babacan bir anlayışa sahiptir. İşyerimde kişiler arası bağlılık çok önemlidir.
• Adokrasi Kültürü
İşyerimde çalışanlar risk almaya heveslidir.
İşyerimde çalışanları birarada tutan, yaratıcılık ve gelişime olan bağlılıktır. İşyerimdeki yönetim, girişimci bir ruha sahiptir.
• Hiyerarşi Kültürü
İşyerimde çalışanlar gözlem ve kontrol altında çalışmaya heveslidir. İşyerimde çalışanları birarada tutan, biçimsel kurallar ve politikalardır. İşyerimdeki yönetim, otoriter bir anlayışa sahiptir.
İşyerimde işlerin dengeli ve sorunsuz bir şekilde yapılması çok önemlidir.
• Pazar Kültürü
İşyerimde çalışanlar üretim odaklı çalışmaları paylaşmaya heveslidir.
İşyerimde çalışanları birarada tutan, hedeflerin başarılmasına verilen önemdir.
İşyerimdeki yönetim, rekabetçi bir anlayışa sahiptir. İşyerimde pazar üstünlüğünün elde edilmesi çok önemlidir.
Üçüncü bölümde de yine beş ölçekli likert tipi 16 adet soru bulunmaktadır. Bu bölümdeki sorular ise zaman yönetimini ölçmeye yönelik olarak hazırlanmış olup, işletmelerdeki işgören ve yöneticilerin karşı karşıya kaldıkları zaman tuzakları belirlenmeye çalışılmıştır. Zaman yönetiminin bileşenlerini oluşturan faktörlere göre soruların dağılımı aşağıdaki gibidir:
Zaman Yönetimi Bileşenleri :
• Kişisel Zamanın Yönetimi
Benden bir iş için yardım istendiğinde hayır diyemiyorum.
Çalışırken zor işlerle karşılaştığımda mazeretler arayıp erteliyorum. Kendimi gereğinden fazla işe adadığımı düşünüyorum.
• İş Zamanının Yönetimi
İşyerimde zamanımın çoğunu rutin ve gereksiz işlere harcıyorum. İşimle ilgili katıldığım verimsiz toplantılar bana zaman kaybettiriyor.
Çalışırken yaptığım telefon görüşmelerimde gereğinden fazla konuşanlar bana zaman kaybettiriyor.
Çalışırken yanıma gelen davetsiz misafirler işlerimi zamanında yapmamı engelliyor.
• Yönetsel Zamanın Yönetimi
İşleri birine devretmek yerine kendi başıma yapmaya çalışmam bana zaman kaybettiriyor.
İşyerimde, çalışanlar arasındaki yetersiz iletişim ortamı işlerin zamanında yapılmasını engelliyor.
İşyerimde, çalışanlar arasındaki koordinasyon eksikliği işlerin zamanında yapılmasını engelliyor.
İşyerimde, ulaşılması gereken net ve ölçülebilir yönetsel hedeflerin belirsizliği işlerin zamanında yapılmasını engelliyor.
• Örgütsel Zamanın Yönetimi
İşyerimdeki sağlıksız çalışma ortamı işlerin zamanında yapılmasını engelliyor.
İşyerimdeki merkezi örgüt yapısı zamanın etkin kullanımını engelliyor. İşyerimdeki bürokrasi ortamı çalışanların işle ilgili kararlarda inisiyatif
kullanımına izin vermiyor.
İşyerimin örgüt politikasındaki yetersizlikler zamanın etkin kullanımını engelliyor.
Araştırma anketinin ikinci ve üçüncü bölümünde temel alınan “likert tipi” ölçeğin değerlendirilmesinde; “kesinlikle katılıyorum” ve “kesinlikle katılmıyorum” biçiminde beşli derecelendirme yapılmıştır. Dördüncü bölümde ise ankete katılanların zaman yönetimi konusundaki genel düşüncelerini değerlendirmeye yönelik 5 adet soru bulunmaktadır.
3.2 Araştırmanın Sorunsalı, Sınırları, Varsayımları ve Hipotezleri
Farklı örgüt kültürü olan işletmelerde zaman yönetiminin incelenmesine dayanan bu araştırmanın sorunsalı; işletmelerde görevli işgören ve yöneticilerin içinde yaşadıkları ve paylaştıkları örgüt kültürüne ilişkin algılarına bağlı olarak, bulundukları işletmede ne düzeyde ve nasıl bir zaman yönetimi uygulaması olduğunun incelenmesi ve böylece işletmelerdeki farklı örgüt kültürü yapıları ile zaman yönetimi kavramı arasındaki neden sonuç ilişkisinin çok boyutlu olarak değerlendirilmesidir.
Araştırmanın sınırını örgüt kültürü ve zaman yönetimi arasındaki neden sonuç ilişkisinin, Bursa İli’nde değişik alanlarda faaliyetlerini sürdüren seçtiğimiz 9 işletmede değerlendirilmesi ve anket sorularını yanıtlayan gönüllülerin bu işletmelerde çalışıyor olması oluşturmaktadır. Zamanın kısıtlı olması ve birinci kaynaklara ulaşılarak araştırma sorularının kısa sürede doğrudan doğruya cevaplandırılmasını sağlamak amacıyla, araştırmanın anket yöntemiyle yapılmasının daha sağlıklı ve uygun olacağı düşünülmüştür. Araştırma projesi çerçevesinde hazırlanan anket formuna alınan farklı örgüt kültürlerine ve zaman yönetimine ilişkin faktörler yapılan literatür taraması sonucunda araştırmacı tarafından oluşturulduğu için hazırlanan anket formunun özellikleri ve soruların dağılımı da araştırmanın sınırları arasında belirtilebilir. Araştırma anketinde yer alan farklı örgüt kültürlerine ilişkin sorular, Quinn ve Cameron’un örgüt kültürü sınıflandırması dikkate alınarak ve örgüt kültürü dört farklı yapıda değerlendirilerek hazırlanmıştır. Zaman yönetimine ilişkin sorular ise araştırmacı tarafından dört grup altında ele alınarak hazırlanmıştır. Araştırmanın sorunsalı çerçevesinde, öncelikle tüm işletmeler ayrı ayrı ele alınarak betimsel istatistik çalışmaları ile sonuçlar değerlendirilmektedir. Daha sonra ise tüm işletme verileri
birlikte değerlendirilerek, farklı örgüt kültürü yapıları ile zaman yönetimi kavramı arasındaki neden sonuç ilişkisi çıkarımsal istatistik çalışmaları ile çok boyutlu olarak incelenmektedir. Bunun dışında araştırmaya ilişkin herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.
Araştırmada yer alan temel varsayıma göre; işletmelerde gerek yönetici gerekse işgören düzeyinde çalışan tüm bireyler zaman tuzaklarıyla karşı karşıya kalmakta ve işletmelerdeki farklı örgüt kültürü yapılarının zaman yönetimi üzerinde etkisi bulunmaktadır. Bu varsayım çerçevesinde örgüt kültürü ve zaman yönetimi ile ilgili var olan literatürün incelenmesi sonucunda araştırmacı tarafından aşağıdaki araştırma modeli geliştirilmiştir.
Zaman Yönetimi Bileşenleri Farklı Örgüt Kültürleri
Şekil 3.1 Araştırmanın Teorik Modeli
Örgüt kültürü ve zaman yönetimi ile ilgili olarak ileride yapılacak olan diğer araştırmalara da dayanak olabilecek bir altyapı oluşturmayı hedefleyen bu araştırmada farklı örgüt kültürü olan işletmelerde zaman yönetimi konusunun değerlendirilmesi çerçevesinde yukarıdaki varsayımlara ve araştırma modeline dayalı olarak oluşturulan hipotezler aşağıdaki gibidir:
Klan
Kültürü AdokrasiKültürü Hiyerarşi Kültürü Kültürü Pazar
Kişisel Zamanın Yönetimi Örgütsel Zamanın Yönetimi Yönetsel Zamanın Yönetimi İş Zamanının Yönetimi
Regresyon analizine ilişkin hipotezler:
Tablo 3.2 Regresyon Analizine İlişkin Hipotezler
H1 İşdavranış biçimleri üzerinde etkisi vardır. letmelerdeki farklı örgüt kültürü tipinin kişisel zaman tuzaklarına yönelik