Hata Önleme çalışmaları, hatanın oluşmadan önce yapılması gereken faaliyetlerin neler olduğu konusunda gerçekleştirilen çalışmalardır. Bu konuyu destekler nitelikte birçok kalite yöntemi bulunmakla birlikte, bunlardan en çok bilineni Toplam Kalite Kontrol (TKK) ‘dür.
“TKK, hataların peşinden koşmak yerine, “hataları önleme” yi hedefler. Hataları önlemek ise, ancak sağlıklı sistemler kurmakla mümkündür. Bu doğrultuda, öncelikle hatalara neden olabilecek faktörler bilimsel metotlarla belirlenmeli, karşılaşılan sorunlar sağlıklı verilerle incelenmelidir. Bir sonraki aşama ise, sorunların oluşmasını ve tekrarlanmasını önlemeye yönelik sistemlerin geliştirilerek uygulamaya konmasıdır.” (Baraçlı, 1998:31)
“Toplam kalite kontrol faaliyetlerinin bir işletme içinde etkili bir şekilde uygulanabilmesi için tüketici isteklerinin saptanması ve değerlendirilmesi, gerekli teknolojik olanakların sağlanması, işletmedeki ilişkilerin iyi sürdürülmesi, kalitenin ve kalite kontrolün işletmede çalışan kişilerce iyi anlaşılması gerekir.” (Özgönenç, 1990:9)
TKK sayesinde hataların daha oluşmadan önlenmesine çalışılacak, bu sayede de, işletme verimliliği artacaktır. Bununla birlikte işletme içerisinde düzeltici ve önleyici faaliyetlere ilişkin oluşturulan prosedür ve talimatlar sayesinde, hem kişilerin bilinçlenmesi sağlanacak, hem de sisteme bir yapı taşı daha eklenerek, sürekli gelişme gerçekleştirilmiş olacaktır.
Hataların önlenmesi aslında sürekli kontrolden geçmektedir. Bir üretim hattı, daha az aralıklarla kontrol edilmek yerine sık aralıklarla kontrol edilirse, hataların tespit oranı artar. Dolayısıyla; sürekli kontrol bize hata tespitinde yardımcı olmaktadır. Yalnız burada önemli olan konu, sürekli kontrolün de bir sınırı olduğudur. Bir noktadan sonra sürekli kontrol, hata tespiti noktasında sabit kalır ve aynı çizgide devam eder. Ayrıca,
36
sürekli kontrolle birlikte kullanılabilecek yeni değerleme teknikleri belirleyerek konuyu detaylandırmak faydalı olacaktır.
Hata Önleme Çalışmalarını temelde 5 alt başlık halinde inceleyebiliriz:
1.7.1. Poka – Yoke Tekniği
Poka – Yoke, istenilen üretim seviyesini yakalayabilmek amacıyla, organizasyondaki operasyonel bir işin, basitleştirilmesi ve diğer operasyonel işlerle uyumu noktasında, istenilen düzeye getirilmesi için makinelerin kullanılması veya bu bağlamda yapılacak yeniliklerin tümüdür.
“Bir poka – yoke aracı, hatanın sürekli oluşmasını önleyecek ve yok edecek şekilde dizayn edilmiş bir araçtır. Bu tip sistemler genellikle az bir tasarım gücü gerektirir ve gayet ucuz olabilir.” (Baraçlı, 1998:86)
Sıfır hataya ulaşmak ve bu konuda çalışmalar yapmak, uygulamada hedefsel bir durumu ifa eder. Sıfır hataya ulaşılması konusunda yapılacak her çalışma, firmada iyileştirme noktasında atılmış bir adımdır. Bu yüzden özellikle sıfır hataya ulaşmak amacıyla sıfır hatayı hedeflemek, firma içerisinde zamanla hataların azalmasına neden olacak, sıfır hataya ulaşılmasa bile, hedef çemberi küçük tutulduğu için firmada hatanın yapılmamasına olan hassasiyet artacaktır.
Sıfır hata, en nihayetinde firmalarda olması istenen, hatasızlaştırma faaliyetlerinin temelinde yatan en önemli konulardan biridir. Hatasızlaştırma faaliyetlerinin bir sonucu olarak düşünebileceğimiz sıfır hata kavramı, uygulamada bazı teknikleri içinde barındırmaktadır.
Poka – Yoke tekniği, sıfır hataya ulaşmada kullanılan tekniklerden biri olup, takipsel ve öz kontrol sistemleri ile birlikte kullanılabilir. Bir Poka – Yoke tekniğinde, hata önleme aracı seçilmeden önce mutlaka; denetleme, düzenleme ve ayar fonksiyonlarının seçilmesi gerekmektedir. Konuyla ilgili olarak Şekil 6. ‘da Poka – Yoke bilgi akış sistemi görülmektedir:
37
Şekil 6. Poka – Yoke Bilgi Akış Sistemi
Kaynak : Baraçlı (1998:129)
1.7.2. Hata Ağacı Analizi (HAA)
“Hata ağacı analizi bir mantıksal diyagramı kullanarak potansiyel sistem hataları ile beklenen tehlikeleri birleştiren grafiksel bir akış şemasıdır.” (Aydın, 2004:27).
“Hata ağacı, karmaşık sistemlerde hataların ve hatalar arası etkileşimin sonuçlarını tanımlamaya yarayan bir araçtır.” (Boran, 1996:37)
Hata Ağacı analizinde bir tepe hata bulunur. Burada amaç, bu tepe hatanın oluşmasındaki nedenleri belirleyerek bunları grafiksel bir arayüzle modelleyebilmektir. Hata ağacı analizinde her bir olay farklı farklı tepe hataları olabileceğinden, HAA
Hata Oluşumu Hata Analizi Denetleme Metodunun Seçilmesi SIFIR HATA Düzenleme Fonksiyonunun Seçimi Ayar Fonksiyonunun Seçimi Hata Önleme Araçlarının Seçimi
38
uygulanırken her bir tepe olay için birbirinden ayrı düşünülmelidir. HAA, HTEA ile birlikte kullanıldığı zaman daha verimli olacaktır. Eğer HAA, aynı olaydaki farklı tepe hataları için ayrı ayrı yapılıp kümülatif bir sonuç veren HTEA ile birlikte kullanılıyorsa, HTEA ‘nın grafiksel gösterimine dönüşür. HAA ‘da asıl amaç, hata olasılıklarına göre potansiyel tehlike olasılıklarını belirlemek ve bunların kombinasyonlarını araştırmaktır.
1.7.3. Otonomasyon (Jidohka)
Otonomasyon ya da diğer bir adı olan “Jidohka”; bir organizasyondaki makinelerin, kullanımdaki tezgahların ve manuel yapılan operasyonel işlerde, normal dışı durumların tespit edildiği zamanlarda makinelerin otomatik bir biçimde durdurulmasını sağlayan özel tasarımlı sistemlerin genel adıdır. Kalite kontrolü bünyesinde barındıran bir teknik olan Otonomasyon ‘un başlıca faydaları şunlardır:
- Hatalar gerçekleştiğinde ani müdahale imkanı tanır, - Hataların düzeltilmesi konusunda zaman tasarrufu sağlar,
- Hatanın nedeninin anlaşılmasını sağlayarak tekrarını önler.
1.7.4. Olay Ağacı Analizi (OAA)
Olay ağacı analizi (OAA), bir organizasyonda; çeşitli sebeplerden oluşan bir tepe olayındaki, hata nedeninin belirlenerek bu tepe olayına ait alt elemanların hata içerip içermediğine göre oluşan hata kümelerinin izlenmesini sağlayan bir yöntemdir.
“Bir olay ağacı, çeşitli nedenler sonucu oluşan başlangıç olayı veya tepe olayı ve ondan hemen sonra gelen birbirinden bağımsız olayları oluşturan ardışık olaylar zincirinden oluşmaktadır.” (Baraçlı, 1998:85)
“Tepe olayını izleyen her bir yol üzerindeki olaylara ait koşullu olasılıkların birbiriyle çarpılmasıyla her bir sonucun gerçekleşme olasılığı hesaplanır.” (Ang ve Tang, 1984). HTEA ile birlikte kullanılması çok yararlı olacak olan olay ağacı analizlerinin sayısal değerlendirmesi, tıpkı karar ağaçlarında olduğu gibi yapılır.
39 1.7.5. Hata Türü Etkileri Analizi (HTEA)
HTEA, ürünlere ait proses akış şemalarında yer alan hata türlerinin belirlenerek, bunların sebeplendirilmesini ve önlenmesini sağlayan bir tekniktir.
“HTEA, müşterilerin ürüne ait beklentilerini sürekli karşılayacak nitelikteki dizayn ve üretim kalite beklentilerini garanti edecek süreç ve ürünleri dizayn etmek için kullanılan önleyici nitelikli bir yaklaşımdır.” (Gevirtz, 1994:115)
HTEA tekniği, belirlenen hata türlerinin oluşma olasılıklarının, yakalanma olasılıklarının ve hatalara ait şiddet katsayılarının belirlenmesini ve bu bağlamda hata türlerine ait Risk Öncelik Sayıları (RÖS) ‘nın hesaplanmasını sağlar. Bulunan RÖS değerleri, hataların oluşturduğu risklerin sayısal ifadesi olarak düşünülür ve bir sıralamaya tabi tutulur.