Çağımızda doğal dengeyi, insan ve hayvan sağlığını tehdit eden en önemli tehlikelerin başında çevre sorunları gelmektedir. Hızla artan dünya nüfusunun beslenmesi, gelişen endüstrilerin ve daha uygar yaşama düzeyi sağlama amacı ile sürdürülen çabaların istenilmeyen bir sonucu olarak ortaya çıkan bu konu günümüzde de giderek artan boyutlarda önemini korumaktadır (Baş ve Demet, 1992).
Metaller ve diğer artıklardan oluşan kirleticiler çok çeşitli kaynaklardan ortaya çıkabilmeleri, yaygın kirlenme nedeni oluşturmaları, çevre koşullarına dayanıklı olmaları, daima biyolojik sistemlere yönelik etki göstermeleri ve kolaylıkla besin zincirine girerek canlılarda artan yoğunluklarda birikebilmeleri nedeniyle diğer kimyasal kirleticiler arasında ayrı bir önem taşırlar (Klassen ve diğerleri, 1986).
Kurşun kullanımının tarihçesi eski romalılara kadar uzanır. Günümüzde boya, pil, seramik, porselen, kauçuk sanayi, benzin katkı maddesi, oyuncak yapımında ve matbaacılıkta kullanılmaktadır (Aberhart ve diğerleri, 1984; Klassen ve diğerleri, 1986).
Vücuttaki kurşun özellikle iskelet sisteminde birikir. Burada kurşunun yarı ömrü 20 yıldan fazladır. Kurşunun yoğun olarak bulunduğu diğer birikim yeri yumuşak dokulardır (Baş ve Demet, 1992).
Kurşunun karsinojenik etkisi genellikle solunum ve sindirim sisteminde tümöral oluşumlar şeklinde ortaya çıkmaktadır (Klassen ve diğerleri, 1986).
Böbreklerde kurşun birikimi yaşa bağlı olarak değişir. Yüksek düzeyde kurşun içeren gıdalarla beslenen rodentlerin böbrek hücrelerinde nekroz oluştuğu gözlenmiştir (Cheville, 1983).
Kurşun nitrat muamelesinde rat kemik iliğinde çekirdek sayısında ve DNA parçalarında artış olduğu ayrıca karaciğerde hiperplazi meydana geldiği vurgulanmıştır (Jagetia, 1998).
Kurşunun en önemli etkisi hematopoetik sistem üzerinedir. Kurşun eritrositlerle ekstra sellüler sıvı arasındaki su-elektrolit alışverişini bozarak, eritrositlerin su ve potasyum kaybetmesine neden olur. Eritrositlerin zar bütünlüğünü bozar ve parçalanmasına neden olur (Vural, 2005). Hematolojik bozuklukların başında anemi gelmektedir. Anemi eritrositlerin ömrünün kısalması ve hem sentezinin bozulmasından dolayı oluşmaktadır.
Bunun sonucu olarak kanda demir seviyesi yükselir (Mertz, 1986).
Histolojik çalışmalarda kurşunun ratlarda testislere zarar verdiği ve spermatogenezisi bozduğu gözlemlenmiştir (Hildebrand, 1973).
Geçiş metallerinin özellikle demir ve bakırın reaktif oksijen türleri ile lipid peroksidasyonunu arttırdığı, antioksidan savunma sistemini zayıflattığı ve DNA’ nın zarar gördüğü vurgulanmıştır (Hermes-Lima, 1991).
Hamile bayanlarda yapılan çalışmada kurşunun dozuna bağlı olarak kurşun düzeyinin lipid peroksidasyonunu arttırdığı rapor edilmiştir (Bechara, 1993).
Tavşanlarda yapılan çalışmada solunum yoluyla verilen kurşunun akciğer makrofaj hücrelerinde bozulmalar meydana getirdiği belirtilmiştir (Zelikoff, 1993).
Düşük dozdaki kurşunun insan ve hayvanlarda hipertansiyona neden olduğu bunun da reaktif oksijen türlerindeki artışdan kaynaklandığı ifade edilmiştir (Ding, 2001).
Kurşunun insanlardaki erkek sperm yapılarında patolojiye neden olduğu ve olgunlaşmamış sperm sayısında artma meydana geldiği açıklanmıştır (Telisman ve diğerleri, 2007).
Ratlara uygulanan kurşun asetatın antioksidan enzim aktivitelerini azalttığı, histopatolojik olarak kan damarlarında doku sertleşmesi ve elastik liflerde körelme oluştuğu vurgulanmıştır (Newairy, 2009).
Bu tez çalışmasında ratlara günlük 1/100 LD50 dozunda 22,5 mg/kg dozunda kurşun nitrat distile su içinde çözülerek gavaj yoluyla verilmiştir. Muameleden 4 hafta sonra ince bağırsak dokusunda villuslarda nekrotik alanlar, villus atrofisi, epitelde dökülmeler ve hücre infiltrasyonu gibi histopatolojık değişiklikler belirlenmiştir.
Poet ve diğerleri (2003) tarafından yapılan çalışmada olduğu gibi, bu tez çalışmasında da ince bağırsak dokusunda meydana gelen patolojik değişikliklerin kimyasalların ilk geçiş metabolizmasında ve de emiliminde önemli bir yeri olması nedeniyle meydana geldiği söylenebilir.
Antioksidanlar, peroksidasyon zincir reaksiyonlarını engelleyerek veya reaktif oksijen türlerini toplayarak lipid peroksidasyonunu inhibe ederler (Cheeseman ve Slater, 1993;
Bagchi ve diğerleri, 1995).
Selenyum önemli enzimatik işlevleri olan esansiyel bir eser element olması yanı sıra insan sağlığı için de önemli yere sahiptir (Rayman, 2000). Selenyum vücutta emildikten sonra glutatyon peroksidaz enzimini oluşturmak ve hemoglobin ve miyoglobin gibi çeşitli proteinlerle birlikte olmak için sülfür içeren aminoasitlerle (sistein ve metionin) reaksiyona girerek selenoproteinleri oluşturur (Rayman, 2000; Stazi ve diğerleri, 2008).
Selenoproteinler antioksidan olarak serbest radikaller tarafından meydana getirilen hücre hasarını önlemeye ve tiroid fonksiyonlarının düzenlenmesine yardımcı olurlar (Ünal ve diğerleri, 2012).
Önceleri toksik ve karsinojen özelliğiyle bilinen selenyum (Se), yapılan son çalışmalar sonucunda biyolojik sistemler için önemli ve faydalı bir element olarak değerlendirilmiştir.
Deneysel olarak oluşturulan karaciğer tümörlerinde Se verilmesiyle tümör insidansında % 50 oranında azalma olduğu tespit edilmiştir (Günaldı, 2009).
Selenyum, sıçanlarda E vitamini eksikliğinde görülen karaciğer nekrozunu da önlemektedir. Selenyum, düşük konsantrasyonda insan ve hayvanların büyümesi için gerekli olan esansiyel bir elementtir; fakat yüksek konsantrasyonlarda toksik özelliklere sahiptir (Günaldı, 2009).
Selenyum antioksidan özellikteki GPx enziminin yapısında bulunur. Se’un biyolojik önemi bu enzimin bir kofaktörü olmasından kaynaklanmaktadır. Her alt ünitesinde selenosistein şeklinde bir adet Se atomu içeren GPx, hücre içinde hidrojen peroksitin (H2O2) suya indirgenmesinde rol oynamaktadır. Selenyum, E vitamini ile etkileşerek lipit
metabolizması sonucu oluşan peroksitlerin neden olduğu oksidatif hasarlardan hücre membranını korumaktadır (Günaldı, 2009).
Othman ve diğerleri (1998) ratlara uyguladıkları kurşunun karaciğer lipid peroksidasyonunu arttırıp, süperoksit dismutaz ve glutatyon seviyelerini azalttığını gözlemlemişlerdir. Buna karşılık selenyum desteği verildiğinde ise kurşun toksisitesinde azalma olup iyileşme meydana geldiğini ifade etmişlerdir.
Selenyumun vücuttan başlıca atılım yolu böbreklerdir ve eksikliğinde kas yorgunlukları ve bağırsak hastalıkları görülmektedir (Aras ve diğerleri, 2001; Vural, 2005).
İnsan sağlığı için selenyum takviyesi dışarıdan temin edilebilmektedir. Selenyum, hayvan dokularında proteinle birleştiğinden et, et ürünleri ve balık en güvenilir kaynaklardır. Tahıl ve tohumlar da yetiştiği toprağın selenyum içeriğine bağlı olarak çeşitli miktarlarda selenyum içermektedir (Günaldı, 2009).
Bu tez çalışmasında sodyum selenit ve kurşun nitrat ratlara distile su içinde çözülerek oral gavaj yoluyla verilmiştir. 4 hafta sonra kurşun nitratın ince bağırsakda neden olduğu toksik hasarı, sodyum selenitin azalttığı ve kurşun nitrata karşı koruma sağladığı görülmüştür.
Selenyum kurşuna bağlanarak sıkı bir şekilde kurşun selenit bileşiklerini oluştururlar ve böylece selenyumun koruyucu rolü, kurşun toksisitesine karşı bu şekilde görülmüş olur (Çaylak ve Halifeoğlu, 2010).
Diyabet (DM) sonucunda gözlenen karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmasındaki anormalliklerin altında insülinin hedef dokulardaki etkilerinin eksikliği bulunmaktadır (Ada, 2011).
Tip I diabette en önemli özellik ß hücre yıkımıdır. Bunun sonunda insulin azlığı veya yokluğunun yanında insulin reseptörlerinde, insuline karşı normal olmayan cevaplar göze çarpar (Yalçın, 2004).
Diyabette ß hücreleri harabiyetiyle hücreler glikozu kullanamaz ve hücreler ihtiyaç olan glikozu lipolizis ve glikoneogenezis sayesinde elde etmeye çalışır bundan dolayı da vücut ağırlığında azalma meydana gelmektedir (Quinn ve diğerleri, 2002).
Yapılan çalışmalarda diyabetin serbest radikalleri arttırdığı ve bundan dolayı dokulardaki membranlarda lipid peroksidasyonu seviyesinde yükselmeye neden olduğunu belirtmişlerdir (Büyükakyüz ve diğerleri, 2000).
Diyabetli insanlarda, normal sağlıklı insanlara göre oksidatif hasarın daha çok olduğu ve plazmadaki ortalama lipid peroksidaz düzeyinin daha yüksek olduğu rapor edilmiştir.
Damar içindeki kan düzeyinde lipid peroksidazın yükselmesinin kalp rahatsızlıklarını arttırdığı gözlemlenmiştir (Jain ve diğerleri, 1998).
Reaktif oksijen türlerinin (ROS) diyabetiklerde daha yüksek olması nefropati riskini arttırmaktadır (Kornhausera ve diğerleri, 2008).
Bu tez çalışmasında diyabetik gruplarda ince bağırsak dokusunda villuslarda genişleme, epitel dokusunda dejenerasyon, epitelin bazal laminadan ayrılması gibi histopatolojik değişikliklere rastlanmıştır.
Böylece bu tez çalışması kapsamında uygulanan kurşun nitratın diyabetik ve diyabetik olmayan ratlarda toksik etki yaptığı ortaya konmuştur. Kurşun ve selenyum beraber verildiğinde diyabetsiz gruplarda selenyumun toksisiteyi azalttığı ortaya konmuştur.
Diyabetli ratlarda da benzer histopatolojik farklılıklar oluşmuştur fakat selenyumun bu farklılıklar üzerinde destekleyici etkisi gözlenmemiştir. Sonuç olarak kurşun nitratın ratların ince bağırsak dokusu üzerinde ciddi histopatolojik değişikliklere yol açtığı, sodyum selenitin bu histopatolojik değişiklikleri diyabetik olmayan gruplarda azalttığı fakat tamamen ortadan kaldırmadığı, diyabetik gruplarda ise koruma sağlamadığı ortaya konmuştur.
KAYNAKLAR
Aberhart, A. R., Larson, G. L., Mathews, J. R. (1984). Heavy metals in surficial sediments of fontana lake. North Carolina. Macmillan Science and Education and Macmillan Publishers, 18(13), 351-354.
Aboul-Ela, E. I. (2002). The Protective Effect of Calcium Against Genotoxicity of Lead Acetate Administration on Bone Marrow and Spermatocyte Cells of Mice In Vivo.
Mutation Research, 516, 1-9.
Adonaylo, V. N. Otezia, P. I. (1999). Lead Intoxication: Antioxidant Defenses and Oxidative Damage in Rat Brain. Toxicology, 135, 77-85.
Ahmed, N. (2005). Advanced Gycation Endproducts--Role in Pathology of Diabetic Complications. Diabetes Research and Clinical Practice, 67(1), 3-21.
Al-Attar, A. M. (2011). Vitamin E attenuates liver injury induced by exposureto lead, mercury, cadmium and copper in albino mice. Saudi Journal of Biological Sciences, 18, 395–401.
Altun, B. U. (2011). Endokrinolojide Temel ve Klinik Bilgiler. İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri, 141-157.
Amara, I. B., Troudi, A., Soudani, N., Guermazi, F., Zeghal, N. (2012). Toxicity of Methimazole on Femoral Bone in Suckling Rats: Alleviation by Selenium.
Experimental and Toxicologic Pathology, 64, 187-195.
American Diabetes Association (ADA) (2011). Diagnosis and Classification of Diabetes Mellitus (Position Statement). Diabetes Care, 34, 62-9.
Ames, B. N., Shigenega, M. K., Hagen, T. M. (1993). Oxidants, Antioxidants, and the Degenerative Diseases of Aging. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 90 (17), 7915-7922.
Ammar, E. M., Couri, D. (1981). Acute Toxicity of Sodiumselenite and Selenomethionine in Mice After ICV or IV Administration. Neurotoxicology, 2, 383-386.
Anjum, M. R., Sainath, S. B., Suneetha, Y., Reddy, P. S. (2011). Lead Acetate Induced Reproductive and Paternal Mediated Developmental Toxicity in Rats. Ecotoxicology and Environmental Safety, 74(4), 793-799.
Ansari, M. A., Maayah, Z. H., Bakheet, S. A., El-Kadi, A. O., Korashya, H. M. (2013).
The role of aryl hydrocarbon receptor signaling pathway in cardiotoxicity of acute lead intoxication in vivo and in vitro rat model. Toxicology, 306, 40–49.
Aras, N. K., Nazlı, A., Zhang, W., Chatt, A. (2001). Dietary intake of zinc and selenium in Turkey. Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, 249, 33-37.
Attia, A. M. M., Fatma A. A., Ibrahim, G. M. N., Aziz, S. W. (2013). Antioxidant effects of ginger (Zingiber officinale Roscoe) against lead acetate-induced hepatotoxicity in rats. African Journal of Pharmacy and Pharmacology, 7(20), 1213-1219.
Ayaz, M., Akçelik, H., Aydın, H. H., Turan, B. (2006). Sodium selenite protects against diabetes induced alterations in the antioxidant defense system of the liver.
Diabetes/Metabolism Research and Review, 22, 295-299.
Bagchi, D., Bagchi, M., Hassoun, E. A., Stohs, S. J. (1995). In vitro and In vivo Generation ofReactive Oxigen Species, DNA Damage and Lactate Dehydrogenase Leakage by Selected Pesticides. Toxicology, 104(1-3), 129-140.
Baranowska-Bosiacka, I., Gutowska, I., Marchlewicz, M., Marchetti, C., Kurzawski, M., Dziedziejko, V., Kolasa, A., Olszewska, M., Wiszniewska, B., Chlubek, D. (2012).
Disrupted pro- and antioxidative balance as a mechanism of neurotoxicity induced by perinatal exposure to lead. Brain Research, 1435, 56–71.
Baş, L., Demet, Ö. (1992). Çevresel toksikoloji yönünden bazı ağır metaller. Ekoloji, 5, 42-46.
Bechara, E. J. H., Medeiros, M. H. G., Monteiro, H. P., Hermes-Lima, M., Pereira, B., Demasi, M., Costa, C. A., Abdalla, D. S. P., Onuki, J., Wendel, C. M. A., Di Mascio, P. (1993). A Free Radical Hypothesis of Lead Poisoning and Inborn Porphyrias Associated with 5-Aminolevulinic Acid Overload. Quimica Nova, 16, 385-392.
Borges, L. P., Brandao, R., Godoi, B., Nogueira, C. W., Zeni, G. (2008). Oral Administration of Dipheniyl Diselenide Protects Against Cadmium – Induced Liver Damage in Rats. Chemico –Biological Interactions, 171, 15-25.
Büyükakyüz, N., Altuğ, T., Yaltırık, M. (2000). Kanser proflaksisinde antioksidan maddelerden E vitamini ve selenyumun önemi. Dişhekimliğinde Klinik Dergisi, 12, 136-139.
Chattopadhyay, R. R., Chattopadhyay, R. N., Maira, S. K. (1997). Effect of Azadirachta India on Hepatic Glycogen in Rats. Internatioanl Journal of Pharmaceutics, 25, 174-175.
Cheesman, K. H., Slater, T. F. (1993). An Introduction to Free Radical Biochemistry.
British Medical Bulletin, 49(39), 479-480.
Chen, J., Berry, M. J. (2003). Selenium and Selenoproteins in the Brain and Brain Diseases. Journal of Neurochem, 86, 1-12.
Chen, Q. (1992). Lead Concentrations in Urine Correlated with Cytogenetic Damages in Workers Exposed to Lead. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi, 26(6), 334-335.
Chen, S. M., Swilley, S., Bell, R., Rajanna, S., Reddy, S. L. N., Rajanna, B. (2000). Lead Induced Alterations in Nitrite and Nitrate Levels in Different Regions of the Rat Brain. Comparative Biochemistry and Physiology Part C, 125, 315-323.
Cheville, N. F. (1983). Cellular pathology. The Iowa State University, Ames, Iowa, USA, Selenium but not Iron Prevents Fuoride Toxicity in Rats. Biomedicine & Preventive Nutrition, 3, 113–120.
Columbano, A., Ledda, M. G., Sırıgu, P., Perra, T., and Pani, P. (1983). Liver Cell Proliferation Induced by a Single Dose of Lead Nitrate. American Association of Pathologists, 110, 83-88.
Cortigiani, L., Nutini ,P., Caiulo, V. A., Ughi, C., Ceccarelli, M. (1989). Selenium in Celiac Disease. Minerva Pediatrica, 41, 539-542.
Çaylak, E., Halifeoğlu, İ. (2010). Kurşunun çocuklardaki antioksidan enzimler üzerine etkileri ve antioksidanların tedavi edici/koruyucu rolü. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 52, 159-173.
De Cherney, A. H., Goodwin, T. M., Nathan, L., Laufer, N.,M. B. Tıraş, (Çeviri editörü) (2010). Güncel Obstetrik ve Jinekoloji Tanı ve Tedavi (Onuncu Baskı). Ankara:
Güneş Tıp Kitabevleri, 509-510.
Dewanjee, S., Sahu, R., Karmakar, S., Gangopadhyay, M. (2013). Toxic effect of lead exposure in Wistar rats: Involvement of oxidate stres and the beneficial role of edible jute (Corchorus olitorius) leaves. Food and Chemical Toxicology, 55, 78-91.
Ding, Y., Gonick, H. C., Vaziri, N. D., Liang, K., Wei, L. (2001). Lead-induced hypertension. III. Increased hydroxyl radical production. American Journal of Hypertension, 14, 169-173.
El-Demerdash, F. M., Nasr, H. M. (2013). Antioxidant Effect of Selenium on Lipid Peroxidation, Hyperlipidemia and Biochemical Parameters in Rats Exposed to Diazinon. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 28(1), 89-93.
El-Neweshy, M. S., El-Sayed, Y. S. (2011). Influence of Vitamin C Supplementation on Lead-Induced Histopathological alterations in Male Rats. Experimental and Toxicologic Pathology, 63, 221-227.
El-Sokkary, G. H., Abdel-Rahman, G. H., Kamel, E. S. (2005). Melatonin Protects Against Lead-Induced Hepatic and Renal Toxicity in Male Rats. Toxicology, 213, 25-33.
Erdoğan, D., Görgün, M., Hatiboğlu, T., Ilgaz, C. (1996). Özel Histoloji. Ankara: Sbad Yayınları, 85-91.
Farokhi, F., Farkhad, N. K., Togmechi, A., Band, K. S. (2012). Preventive effect of Prangos Ferulacea (L) Lindle on liver damage of diabetic rat induced by alloxan.
Avicenna Journal of Phytomedicine, 2(2), 63-71.
Fesus, L., Thomazy, V., Falus, A. (1987). Induction and Activation of Tissue Transglutaminase During Programmed Cell Death. Published by Elsevier Science Publishers B. V , 1(224), 104-108.
Finkelstein, Y., Markowitz, M. E., Rosen, J. F. (1998). Low-level Lead-Induced Neurotoxicity in Children: an Update on Central Nervous System Effects. Brain Research Reviews, 27, 168-176.
Frei, B. (1994). Reactive Oxgen Species and Antioxidant Vitamins: Mechanisms of Action. The American Journal of Medicine, 97 (3), 5-13.
Galazyn-Sidorczuk, M., Brzóska, M. M., Rogalska, J., Roszczenko, A., Jurczuk, M.
(2012). Effect of Zinc Supplementation on Glutathione Peroxidase Activity and Selenium Concentration in the Serum, Liver and Kidney of Rats Chronically Exposed to Cadmium. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 26, 46–
52.
Gebre-Medhin M., Ewald U., Platin L. (1984). Elevated Serum Selenium in Diabetic Children. Acta Paediatrica Scandinavica, 73, 109-114.
Goyer, R. A. (1990). Transpiacental Transport of Lead. Environmental Health Perspectives, 89, 101-105.
Guerra, M. C., Speroni, E., Broccoli, M., Cangini, M., Pasini, P., Minghetti, A. (2000).
Comparison Between Chinese Medical Herb Pueraria Lobata Crude Extract and its Main Isoflavone Puerarin Antioxidant Properties and Effects on Rat Liver CYP-Catalysed Drug Metabolism. Life Science Journal, 67(24), 2997–3006.
Günaldı, M. (2009). Kan selenyum düzeyi ve glutatyon peroksidaz aktivitesinin akut miyokart enfarktüsü gelişimi üzerine etkisi. Uzmanlık Tezi, İstanbul: T.C. Sağlık Bakanlığı Okmeydanı Eğitim ve Araştırma Hastanesi II. İçhastalıkları Kliğini, 28-35.
Hatiboğlu, M.T. (2005). Anatomi Sözlüğü (Altıncı Baskı). Ankara: Hatiboğlu Yayınevi, 108.
Hermes-Lima, M., Valle, V. G. R., Vercesi, A. E., Bechara, E. J. H. (1991). Damage to rat liver mitochondria promoted by d-aminolevulinic acid-generated reactive oxygen species: connections with acute intermittent porphria and leadpoisoning. Biochimica et Biophysica Acta, 1056, 57-63.
Hilderbrand, D. C., Der, R., Griffin, W. T., Fahim, M. S. (1973). Effect of lead acetate on reproduction. American Journal of Obstetrics & Gynecology, 115, 1058-1065.
Internatioanl Agency for Research on Cancer (1980). Some metals and Metallic compounds. In IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemical to Humans. Lyon, France, 325-416.
İnternet: Apaydın, F. G., Kalender, S., Kalender, Y., Demir, F., Baş, H. (August, 2014).
Lead Nitrate Induced Testicular Toxicity in Diabetic and Non-Diabetic Rats:
Protective Role of Sodium Selenite. Brazilian Archives of Biology and Technology, http://www.webcitation.org/6TZUay7vi adresinden 25 Ekim 2014’de alınmıştır.
İnternet: Kumar, P., Singh, R., Nazmi, A., Lakhanpal, D., Kataria, H., Kaur, G. (May, 2014). Glioprotective effect of ashwagandha leaf extract against lead induced toxicity.Hindawi Publishing Corporation, http://www.webcitation.org/6V0mWRdPo adresinden 27 Ekim 2014’de alınmıştır.
Jagetia, C. G., Aruna, R. (1998). Effect of Various Concentrations of Lead Nitrate on the Induction of Micronuclei in Mouse Bone Marrow. Mutation Research, 415, 131-137.
Jain, S. K., McVie, R., Jaramillo, J. J., Chen, Y. (1998). Hyperketonemia (acetoacetate) increases the oxidizability of LDL + VLDL in type 1 diabetic patients. Free Radical Biology & Medicine, 24(1), 175-181.
Jarup, L. (2003). Hazards of Heavy Metal Contamination. Bristish Medical Bulletin, 68, 167-182.
Jihen, E. H., Imed, M., Fatima, H., Abdelhamid, K. (2008). Protective effect of selenium (Se) and zinc (Zn) on cadmium (Cd) toxicity in the liver and kidney of the rat:
histology and Cd accumulation. Food and Chemical Toxicology, 46, 3522-3527.
Kakkar, P., Jaffery, F. N. (2005). Biological Markers for Metal Toxicity. Environmental Toxicology and Pharmocology, 19, 335-349.
Kalender, S., Uzun, F. G., Demir, F., Uzunhisarcıklı, M., Aslanturk, A. (2013). Mercuric chloride-induced testicular toxicity in rats and the protective role of sodium selenite and vitamin E. Food and Chemical Toxicology, 55, 456-462.
Kaya, C. (2013). Diyabet ve Normal, Genç ve Yaşlı Gebelerde Serviks Kollajenleri ve Damar Yapısı. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Ankara, 1-39.
Kelley, J. H., Koussayer, T., He, D., Chong, M. G., Shang ,T. A., Whinennand, H. H.
(1992). An Improved Model of Acetaminophen-Induced Fulminant Hepatic Failure in Dogs. Journal of Hepatology, 15, 329-335.
Kim, C. Y., Lee, S. M., Lee, M. J., Lee, W. C., Kim, J. S. (1998). Effect of melatonin on cadmium- induced hepatotoxicity in male sprague – dawley rats. Tohoku Journal of Experimental Medicin, 186(3), 205- 213.
Kim, C. Y., Nakai, K., Kameo, S., Kurokawa, N., Lıu, M. Z., Satoh, H. (2000). Protective Effect of Melatonin on Methymercury-Induced Mortality in Mice. Tohoku Journal of Experimental Medicine, 191, 241-246.
Klassen, C. D., Amdur, M. O., Doull, J. (1986). Toxicology. Newyork, USA: 3th Ed.
Macmillan Publishing Company, 810.
Koloğlu, S., G., Erdoğan, (çeviri editörü) (2005). Endokrioloji: Temel ve klinik (İkinci Baskı). Ankara: MN Medikal Nobel, 85-91.
Kopp, S. J., Barron, J. T., Tow, J. P. (1998). Cardiovascular Actions of Lead and Relationship to Hypertension. Environmental Health Perspectives, 78, 91-98.
Kornhausera, C., Ramireza, J. R. G., Wrobel, Luque, E. L. P., Sevilla, M., E. G., Wrobel, K. (2008). Serum Selenium and Glutathione Peroxidase Concentrations in Type 2 Diabetes Mellitus Patients. Primary Care Diabetes, 2, 81-85.
Lakshmi, B. V. S., Sudhakar, M., Aparna, M. (2013). Protective Potential of Black Grapes Against Lead Induced Oxidative Stress in Rats. Environmental Toxicology and Pharmacology, 35, 361-368.
Lanphear, B. P., Hornung, R., Khoury, J., Yolton, K., Baghurst, P., Bellinger, D. C., Canfield, R. L., Dietrich, K. N., Bornschein, R., Grene, T., Rothenberg, S. J. (2005).
Low-level environmental lead exposure and children’s intellectual function: An international pooled analysis. Environmental Health Perspectives, 11 (7), 894-899.
Li, Q., Hu, X., Bai, Y., Alattar, M., Ma, D., Cao, Y., Hao, Y., Wang, L., Jiang, C. (2013).
The Oxidative Damage and Inflammatory Response Induced by Lead Sulfide Nanoparticles in Rat Lung. Food and Chemical Toxicology, 60, 213-217.
Liu, C., Ma, J., Sun, Y. (2010). Quercetin protect the rat kidney against oxidative stres-mediated DNA damage apoptosis induced by lead. Environmental Toxicology and Pharmacology, 30, 264-271.
Mansour, S. A., Mossa, A. H. (2009). Lipid peroxidation and oxidative stress in rat erythroctyes induced by chlorpyrifos and protective effect of zinc. Pesticide Biochemistry and Physiology, 93(1), 34-39.
Mazıcıoğlu, M. M., Kaynar, L., Çetin, A., Mumcuoğlu, H., Saraymen, R., Karadağ, Ö. K.
(2008). Endüstriyel Kurşuna Maruz Kalmanın Pıhtılaşma Sistemi Üzerine Etkileri.
Erciyes Medical Journal, 30(3), 150-156.
McNeill, J. H., Delgatty, H. L. M., Battell, M. L. (1991). Insulinlike Effects of Sodium Selenate in Streptozotocin-Induced Diabetic Rats. Diabetes, 40, 1675–1678.
Menegazzi, M., Prati, A. C., Ogurab, T., Columbano, A., Columbano, G. M. L., Libonati, M., Esumib, H., Suziki, H. (1992). Involvement of DNA Polymerase Beta in Proliferation of Rat Liver Induced by Lead Nitrate or Partial Hepatectomy.
Federation of Eurpean Biochemical Societies, 310(2), 135-138.
Mertz, W. (1986). Trace Elements In Human And Animal Nutrition. Academic Pressure, 5(2), 534.
Messarah, M., Klibet, F., Boumendjel ,A., Abdennour, C., Bouzerna, N., Boulakoud, M.
S., El Feki, A. (2012). Hepatoprotective Role and Antioxidant Capacity of Selenium on Arsenic-Induced Liver Injury in Rats. Experimental and Toxicologic Pathology, 64, 167–174.
Miao, K., Zhang, L., Yang, S., Qian, W., Zhang, Z. (2013). Intervention of Selenium on Apoptosis and Fas/FasLexpressions in the Liver of Fluoride-Exposed Rats.
Environmental Toxicology and Pharmacology, 36, 913–920.
Min Liu, C., Ma, J. Q., Sun, Y. Z. (2012). Puerarin Protects the Rat Liver Against Oxidative Stress-Mediated DNA Damageand Apoptosis Induced by Lead.
Experimental and Toxicologic Pathology, 64, 575–582.
Min Liua, C., Lin Zhenga, Y., Jun Lua, Zhanga, Z. F., Fana, S. H., MeiWua, D., Mab, J. Q.
(2010). Quercetin Protects Rat Liver Against Lead-Induced Oxidative Stress and Apoptosis. Environmental Toxicology and Pharmacology, 29, 158-166.
Min Liua, C., Mab, Q., Zhi Suna, Y. (2010). Quercetin Protects the Rat Kidney Against Oxidative Stress-Mediated DNA Damage and Apoptosis Induced by Lead.
Environmental Toxicology and Pharmacology, 30, 264–270.
Morales, A., Sanchez, V. C., Sandoval, S. M. J., Edigo, J., Mayoral, P., Arevalo, A. M., Tagarro, F., Novoa, L. J. M., Barriocanal, P. F. (2006). Protective effect of Quercetin experimental chronic cadmium nephrotoxicity in rats is based on its antioxidants properties. Food and Chemical Toxioxology, 44, 2092 -2100.
Mueller, A. S., Pallauf, J. (2006). Compendium of the Antidiabetic Effects of Supranutritional Selenate Doses: in vivo and in vitro Investigations with Type II Diabetic db/db Mice. The Journal of Nutritional Biochemistry, 17, 548–560.
Murathanoğlu, O. (1996). Histoloji.İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Basımevi, 206-210.
Narayana, K., Al-Bader, M. (2011). Ultrastructural and DNA damaging effect of lead nitrate in the liver. Experimental and Toxicology Pathology, 63, 43-51.
Navarro-Alarcon, M., Lopez-Martinez, M. C. (2000). Essentiality of Selenium in the Human Body: Relationship with Different Diseases. Science of the Total Environment, 249, 347-371.
Nayak, B. N., Ray, M., Persaud, T. V. N., Nigli, M. (1989). Relationship of Embryotoxicity to, Genotoxicity of Lead Nitrate in Mice. International Journal of Experimental Pathology, 36, 65–73.
Needleman, H. L., Schell, A., Bellinger, D., Leviton, A., Allred, E. N. (1990). The Long-Term Effects of Exposure to Low Doses of Lead in Childhood: an 11 Year Followup Report. The New England Journal of Medicine, 32, 83–88.
Nemoto, K., Miyata, S., Nemoto, F., Yasumoto, T., Murai, U., Kageyama, H., Degawa, M.
(2000). Gene Expression of Neurotrophins and Their Receptors in Lead
(2000). Gene Expression of Neurotrophins and Their Receptors in Lead