2 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Başkonuş (1982), ‘‘İhracat Potansiyeli Olan Yaş Meyve ve Sebze İle Baklagiller Dışsatımı ve Pazarlama Maliyet Analizleri’’ konulu çalışmasında, yaş meyve ve sebze ile baklagiller üretim ve ihracatı, ihracatta uygulanan teşvik tedbirlerini araştırmıştır. Ayrıca yaş meyve ve sebze ile baklagiller ithalatçısı ülkelerdeki üretim, ithalat ve ihracat durumları, yaş meyve sebze ile baklagiller ihracatçısı işletmelerde pazarlama maliyetleri üzerinde durmuştur.
Maçinli (1982), “Yaş Meyve Ve Sebze Dışsatımının Genel Durumu” konulu bildirisinde, dış pazarların istedikleri tür ve kalitede malın hazırlanması, nakliye sorunlarının temelden ele alınarak çözümlenmesi, malın nakliyesinde gereken hızın sağlanması, yurtiçi firmalar arasına rekabetin kaldırılması, ambalajın iyileştirilmesi ve kısa vadede yüksek kazanç peşinde koşan teşebbüslerin olumsuzluğu üzerinde durmuştur.
Baumeister (1984), “Ortak Pazar Topluluğunda Tarım Ürünleri İle İlgili Pazar Düzenleme Kuralları ve Konunun Türk Yaş Meyve Sebze Dışsatımı Açısından Değerlendirilmesi” konulu bildirisinde Ortak Pazar Topluluğu ülkelerinde nüfusun azalma eğiliminde olduğunu, tüketimin doyum noktasına ulaştığını, bu nedenle uluslar arası pazarda Türkiye’nin çok sayıda rakibi bulunduğunu belirtmiştir. Aynı zamanda reklam ve markaya önem vermek şartıyla yüksek kaliteli, lezzetli ve gerektiği şekilde ambalajlanmış yaş meyve ve sebzelerin her zaman pazar şansının olacağını ifade etmiştir.
Blanckertz (1984), “Türkiye’den B.Almanya’ya Dışsatımı yapılan Yaş Meyve ve Sebzelerin Kalite Kontrol Sonuçları, Hatalar ve Giderilmesi İçin Alınması Gerekli Önlemler” konulu bildirisinde, pazarın çok iyi izlenmesi, sevkıyatın düzenlenmesi, erkenci ve mevsim dışı ürünlerin gönderilmesi, standart ve normlara uyulması, istenen lezzette yeni ürünlerin arz edilmesi, istenen tarihte sürekli sevkıyat yapılması durumunda Türk ürünlerinin her zaman Pazar şansının olabileceğini vurgulamıştır.
Emeksiz (1988), “Türkiye’de Turunçgil Üretimi ve Pazarlanması ve Dışsatımını Geliştirme Olanakları” konulu çalışmasında, Türkiye’de turunçgil
3
üretim, pazarlama yapısı hakkında bilgiler vermiş ve turunçgil ihracatının geliştirme olanakları üzerinde durmuştur.
Yıldırım ve ark (1989), “Türkiye’de Yaş Meyve ve Sebzelerin İç ve Dış Pazarlaması İle İlgili Altyapının İyileştirilmesi” konulu araştırmada, yaş sebze meyve sektöründe altyapı koşullarının iyileştirilebilmesi için yapılabilecek seçeneklere yer verilmiştir.
Koç (1990), “Çukurova Bölgesinde Avrupa Topluluğuna Yapılan Yaş Meyve Sebze Dışsatımının Sorunları” konulu çalışmasında, AT ve Türkiye yaş meyve ve sebze üretimi, dış ticareti ve dış ticaret politikalarının karşılaştırmalı analizi ile Çukurova bölgesinden AT’ ye yaş meyve ve sebze dışsatımı yapan firmaların dış pazarlama hizmetlerinde karşılaştıkları sorunları araştırmıştır. Araştırma sonucunda dış satım pazarlama hizmetlerinde önemli sorun olduğunu ifade etmiştir. Türkiye’nin yaş meyve ve sebze dış satımının hem toplamının hem de Avrupa Topluluğuna yönelik kısmının üretimine oranla düşük olmasının nedeninin Topluluğun, dış alımına getirdiği kısıtlayıcı uygulamaların olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca nedenler arasında Türkiye’nin pazarlarda benzer ürünleri üreten Topluluk içi ve dışı Akdeniz ülkeleriyle rekabet olmasını da belirtmiştir.
Şenyurt (1994), “Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticaret Yapısı ve Gelişimi”
konulu çalışmasında, 1980–1992 döneminde Türkiye’nin tarım ürünleri dış ticaret yapısını ve gelişimini inceleyerek, o dönemdeki gelişmeleri ve bunları doğuran etkenleri araştırmıştır. Ayrıca 1980 sonrasında Türkiye’nin tarım ürünleri dış ticaretinde yöneldiği pazarlardaki değişimi araştırmıştır. Araştırma sonunda 1980 öncesinde Türkiye’nin toplam ihracatının dörtte üçünü tarım ürünleri ihracatı oluştururken, bu oranın 1980 sonrasında sanayi ürünleri lehine çevrildiğini ortaya koymuştur. Tarım ürünleri ihracatının mutlak değer olarak artmasına karşın, oransal olarak gerilediğini belirtmiştir. Bunun yanı sıra Yunanistan, G. Kore, Yugoslavya, Fas, Cezayir, Hindistan, KKTC, Endonezya, Kanada, K. Kore, İsveç, Avustralya ve G. Afrika ülkelerinin Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatında gelişen ve önemli yer tutan pazarları olduğunu ifade etmiştir.
Güllenoğlu (1993), “Marmara Bölgesi Yaş Meyve ve Sebze Üretimi, Taşıması ve Soğuk Hava Depoculuğunun Ekonomik Analizi” konulu çalışmasında,
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
4
Marmara Bölgesinde yaş meyve ve sebze yetiştiriciliği üretim aşamasını ele alarak, taşıma ve depolama aşamalarını da inceleyip, özellikle soğuk hava depoculuğunun ekonomik analizini irdelemiştir.
Küçükkoca (1996), “A.B Uyumlaştırılmış Ambalajlama Etiketleme Standartlarının Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Üzerine Etkileri” konulu çalışmasında, Türkiye’nin yaş meyve ve sebze ihracatında, AB’ye uyumlaştırılmış ambalajlama ve etiketleme standartlarının etkilerini araştırmış, ihracat sürecinde bu standartların önemini vurgulamıştır.
Özdoğan (1997), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan Paketleme, Standardizasyon, Depolama ve Taşıma Sorunları” konulu çalışmasında, ihracatta karşılaşılan spesifik olarak belirlenmiş paketleme, standardizasyon, depolama ve taşıma sorunları üzerinde durarak bu sorunların çözüm önerilerinde bulunmuştur.
Türkmen (1998), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması Uygulamalarında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Önerileri” konulu çalışmasında, Türkiye’de yaş meyve ve sebze üretimi aşaması sonrası kullanılan taşıma, depolama, ulaşım gibi pazarlama aşamaları problemlerini ayrıntılı olarak ortaya koyarak çözüm önerilerinde bulunmuştur.
Akyıldız (1999), “Dondurulmuş ve Yaş Meyve Sebze İhracatında Pazar Fırsatlarının Analizi ve İhracat Olanaklarının Araştırılması: Japonya Pazarı ve Genel Değerlendirme” konulu çalışmasında, dondurulmuş yaş meyve sebze ihracatında girilebilecek pazarları, pazarların özelliklerini, yapısı ve fırsatlarını ortaya koymuş ve Japonya Pazarını ayrıntılı olarak incelemiştir.
Bayuk (2000), “Türkiye’de Yaş Meyve Sebze Ticareti ve Toptancı Hali İşleyişi (Trabzon Toptancı Hali Örneği)” konulu çalışmasında, Trabzon Toptancı Halinin işleyişi, yapısı üzerinde durmuştur. Ayrıca, Türkiye’de yaş meyve sebze ticareti ve toptancı hallerinin işleyişini de araştırmıştır.
Mutlu (2001), “Çukurova Bölgesinde Turunçgil İhracat Sektör Yapısı”
konulu çalışmasında, Türkiye ve dünyadaki turunçgil üretim ve ihracat durumunu ve ihracattaki uygulamaları araştırmıştır. Turunçgil ihracatını etkileyen faktörleri incelemiş ve sektörle ilgili karar alıcı birimlere yardımcı olacak bilgiler sunmaya
5
çalışmıştır. Ayrıca Çukurova Bölgesindeki turunçgil ihracatçısı firmaların yapısı ve bu firmaların sorunlarına da yer vermiştir. Araştırma sonunda turunçgil ihracatını etkileyen en önemli faktörün, destekleme politikası olduğunu ve turunçgil ihracatının artması için ürün, ambalaj kalitesi, gibi özelliklere dikkat edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bunun yanı sıra teşviklerin sadece ihracatçı firmalara değil, aynı zamanda üreticiye de verilmesi gerektiğini ifade etmiştir.
Çolak (2002), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan Pazarlama Sorunları Çözüm Önerileri ve İhracatçıların Eğitimi” konulu çalışmasında, sorunları tespit ederek çözüm önerileri sunmuş ve ihracatçıları ihracat süreci hakkında, pazar bulma, ürünü temin, tanıtma gibi konularda bilgilendirmeye çalışmıştır.
Çetin (2005), “Dünyada ve Türkiye’de Organik Tarım Dış Ticaret ve Türkiye’nin AB’ye Uyumu” konulu çalışmasında, son yıllarda tarımsal üretimde, yeni bir üretim yöntemi olarak kabul edilen organik tarım üretimini araştırmıştır.
Organik tarım ürünleri pazarının dünyada ve Türkiye’deki durumunu araştırmıştır.
Türkiye organik tarım ürünleri ihracatı için önemli bir pazar olan Avrupa Birliği’ndeki ve Türkiye’deki yasal düzenlemeler ile Avrupa Birliği ile Türkiye’nin uyum durumunu incelemiştir.
Aldemir (2006), “Türkiye’de Döviz Kuru İle Dış Ticaret Fiyatları Arasındaki Yansıma Etkisi Analizi” konulu doktora tezinde, nominal döviz kuru ile dış ticaret fiyatları arasındaki ilişkiyi ifade eden yansıma etkisi, dış ticaret bilançosunun döviz kuru değişmelerine uyum sürecinde önemli gecikmelerin görülmesi üzerine incelenen teorik ve ampirik bir çalışma yapmıştır.
Erdoğan (2006), “Türkiye’nin İhracat Yapısındaki Değişme ve Büyüme İlişkisi: Koentegrasyon ve Nedensellik Testi Uygulaması” adlı çalışmasında, 1923–
2004 yılları arasında ihracat ile büyüme arasında bir ilişkinin ve karşılıklı bir nedenselliğin olup olmadığını araştırmıştır. Çalışmanın sonucunda, Türkiye için ihracatın önemini vurgulayarak, ihracat ile büyüme arasında uzun süreli bir ilişkinin olduğunu belirlemiştir. Ayrıca, 1980 sonrası büyüme ile ihracat arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisi olduğunu belirtmiş, 1980 öncesinde ise değişkenler arasında bir nedensellik ilişkine rastlanmadığını ifade etmiştir.
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
6
Erol (2006), “Gıda Ürünlerinin Dış Ticaret Yapısının İncelenmesi” konulu çalışmasında, Türkiye’de ve dünyada gıda dış ticaretine konu olan ürünlerin ticaretini araştırmış ve bunların dökme ürünler, işlenmiş ürünler ve paketlenmiş ürünler olduğunu belirtmiştir. Araştırmada incelenen ülkelerin gıda ticareti politikalarını belirlerken, üreticilere yüksek destekler verip, iç piyasanın talebi doğrultusunda ithalata sıkı koruyucu önlemler uyguladıklarını ifade etmiştir.
Gökçek (2006), “Hatay İli’nde Turunçgil İhraç Eden Firmaların Mevcut Durumu, Sorunları Ve İhracatı Geliştirme Olanakları” adlı çalışmasında, Türkiye ve Hatay ili turunçgil ihracatı ve üretimindeki gelişmeleri incelemiştir. Ayrıca, Türkiye’deki ihracat uygulamaları, kalite kriterleri, Akdeniz ülkelerinin turunçgil ihracatındaki yeri, AB ülkeleri tarafından ihracatta istenen belge ve sertifikaları belirlemeye çalışmıştır. Çalışmanın sonucunda, turunçgil ihracatının durumu ve ihracatı etkileyen faktörleri de araştırmıştır.
Tuncer (2006), “Yaş Sebze Meyve İhracatında Dağıtım Kanalları ve Bir Uygulama” adlı çalışmasında, yaş meyve sebzelerin pazarlanmasında dağıtım kanalının önemini ve ortaya çıkabilecek sorunları ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu çalışmanın uygulamasını, Antalya’da Yaş Sebze Meyve Hali’nde faaliyetlerini sürdüren işletmelerde gerçekleştirmiştir. Dağıtım kanalının faaliyetlerine yönelik sorunları tespit etmiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirmeye çalışmıştır.
Çalışmanın sonunda meyve ve sebzelerin daha çok taze tüketiliyor olması ve üretimden tüketime kadar geçen sürede ürün kaybının çok olması nedeniyle yaş meyve sebzelerin pazarlanmasında dağıtım kanalının önemini vurgulamıştır.
7 3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Bu araştırmanın ana materyali, Hatay’daki yaş sebze meyve ihracatı yapan işletmelerle yüz yüze yapılan anket yoluyla elde edilen bilgilerden oluşmuştur.
Akdeniz İhracatçılar Birliği Antakya İrtibat Bürosundan alınan bilgiye göre bu konuda faaliyette bulunan 100’ü aşkın kayıtlı işletme olmasına rağmen, sadece 25’inin düzenli ve aktif bir şekilde ihracat yaptıkları saptanmıştır. Diğerlerinin ise düzenli olmayan sadece zaman zaman ihracat yapan ya da hiç ihracat yapmayan sadece kayıtlı olan işletmeler olduğu belirlenmiştir. Bunlar arasında da birleşen firmaların ve anket çalışmalarının başladığı dönemde faaliyetlerine ara veren firmaların varlığı sebebiyle 21 firma ile anket çalışması yapılmıştır. Yapılan anketler ile ihracat yapan firmaların genel özellikleri, yaş sebze meyve ihracatındaki payı, ihracatla ilgili faaliyetleri, ihraç ürünleri, ihraç edilen ülkeler, ihracat ile ilgili bilgilerden; ihraç ürününü nereden sağladıkları, ürünü üreticiden ne şekilde aldıkları, firmanın dış pazarda nasıl temsil edildiği, ihracatın hangi teslim şekillerine göre yapıldığı; pazarlama ile ilgili bilgilerden; ne tür bilgilere ihtiyaç duydukları, bilgileri nereden sağladıkları, ihraç fiyatlarından; ihracat fiyatının nasıl belirlendiği, firmalar arası işbirliği, marka kullanımı, firma sorunları ve çözüm yöntemleri, yaş sebze meyve ihracatını etkileyen faktörlerin neler olduğu tespit edilmiştir.
Çalışmada kullanılan anket formu daha önceki araştırmalarda kullanılan anket formlarının incelenmesi ve yeniden düzenlenmesiyle oluşturulmuştur. Çalışmada uygulanan anket formu ekte mevcuttur.
Ayrıca konuyla ilgili olarak özellikle Akdeniz İhracatçılar Birliği (AKİB), İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi (İGEME), Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM), Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) istatistiksel verilerinden de yararlanılmıştır.