Öğretmenlerin Örgütsel Adanmalarının Boyutları 77

Öğretmenlerin örgütsel adanmışlık düzeyi, okuldaki öğretmenler arası etkileşime, öğretmen öğrenci iletişimine, işlerin niteliğine ve öğretmenlerin mesleklerini algılama derecelerine bağlı görünmektedir. Ayrıca, öğretmenlerin adanmışlıklarının nasıl sağlanacağı önemli bir sorun olarak varlığını sürdürmektedir. Düşük adanmışlık düzeyi, öğretmenlerin düşük iş başarısı göstermesine ya da okuldan ayrılmasına neden olabildiği gibi, okul verimliliğini etkileyebilen sorunlar arasında da yer almaktadır. Düşük adanmışlık gösteren öğretmenler, çalışma ortamında engelleyici davranış gösterdiği gibi, okulun öğretim amacından sapmasına da neden olabilmektedir.

Öğretmenin, sınıf ortamında, öğrenciyi okul amacı dışında davranış geliştirmeye yöneltmesi ve bu doğrultuda çaba göstermesi söz konusu olabilir. Bu tür olumsuz davranışları zamanında kontrol etmek veya farkına varmak olanaklı olmayabilir. Çünkü bu, eğitimde ürünü nesnel olarak değerlendirmenin güçlüğünden kaynaklanmaktadır. Öğrencideki davranış değişikliğinin sonuçları, ancak uzun yıllar sonra gerçek anlamda anlaşılabilir. Eğitim süreci uzun zamana yayıldığından, öğretmenin olumsuz tutum ve davranışlarından kaynaklanan öğrencideki davranışsal ürünleri anında tam olarak gözlemek olası değildir (Celep, 2000).

Eğitim örgütlerinde, öğretmenlerin iş başarısını nesnel olarak değerlendirmenin güçlüğünün yanısıra, eğitimin çıktısı olan öğrencideki davranış değişikliğini değerlendirmek ve öğrencinin okulun amacına uygun bilgi ve beceriyi kazanıp kazanmadığını saptamak kolay olamamaktadır. Diğer taraftan, öğretim etkinliği ağırlıklı olarak öğretmen-öğrenci etkileşimine dayalı olarak sınıf ortamında gerçekleşmektedir. Bu bağlamda, öğretmenin etkinliğinin eğitim kurumunun amacına yönelik olup olmadığını kontrol edebilmek de güç görünmektedir. Bu nedenle, öğretim etkinliğinin kurum amacına yönelik olarak etkin bir biçimde gerçekleştirilmesinde, öğretmene büyük yükümlülük düşmektedir. Öğretmenin sınıf ortamındaki etkinliğini kontrol edebilme ve öğrencideki davranış değişikliğinin kurum amacına yönelikliğini saptama güçlüğünden dolayı, öncelikle öğretmenin öğretme sürecinde kendisine kaynak olarak aldığı amaç ve değerler önem taşımaktadır (Celep, 2000).

Öğretmenlerin adanma odaklarının değişkenlik gösterdiği; öğretmenlerin öğretim etkinliklerine ve okullarına ve meslektaşlarına adanabildikleri; davranış örüntülerinin önem verilen adanmışlıklara bağlı olarak değiştiği saptanmıştır (Fireston and Pennell,1993). Bu amaçla örgütsel adanmışlık yaklaşımına dayalı olarak, öğretmenlerin okul, okuldaki öğretmen grupları, meslekleri ve işleri olmak üzere 4 adanma odağının önemli olduğu görülmektedir. (Celep, 2000: 137).

2.3.3.3.1. Okula Adanma

Öğretmenlerin okula adanmışlığının dayanağını okulun amaç ve değerlerinin benimsenmesi, bunların gerçekleştirilmesi için fazla çaba gösterme ve okulda kalmayı sürdürme isteği oluşturmaktadır. Bir okulun amacı eğitim sisteminin genel amacı doğrultusunda ön görülen tutum ve davranışı öğrenciye kazandırmaktır. Bu açıdan okulun amacı, öğretmen için içsel bir güdülenme kaynağıdır. Çünkü, çıktının (öğrenci başarısı) kendisi güdüleme kaynağıdır. Öğretmenin okula adanmasını etki eden etmenlerden birisi de okulun yönetsel uygulamalarıdır. Okul yönetiminin uyumlu ve ahenkli uygulamalarının öğretmenin adanmışlığını artırdığı gözlenmiştir. Öğretmenin okulda kalma isteği, okulun başarısı için fazla çaba gösterme, okuldaki yönetsel uygulamaları onaylama, okula adanmışlığı oluşturan etmenler arasında yer almaktadır (Celep, 2000: 138). Eğitim’de kuruma adanmışlık, okulla özdeşleşmek, okulun parçası gibi hissetmek, okula sadakat olarak kendini gösterir (Glickman, 1993).

Öğretmenlerin bir okula adanmışlıkları, konsepti farklılaştırabilir, genişletebilir ve ölçülebilir (Nir, 2002: 323-341). Öğretmen, okulun bulunduğu çevrenin doğal, sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Aileleri ve toplumu eğitim sürecine ve okulun gelişimi ile ilgili çalışmalara katılmaları yönünde teşvik eder. Öğretmen, Türk Millî Eğitim Sisteminin dayandığı temel değer ve ilkeler ile özel alan öğretim programının yaklaşım, amaç, hedef, ilke ve tekniklerini bilir ve uygular (MEB, 2006). 2.3.3.3.2. Öğretim İşlerine Adanma

“İşe adanma, işe sarılma” olarak da adlandırılmaktadır. “İş görenin işindeki etkinliğinin günlük yaşantısını meşgul etme derecesi”, “İş görenin psikolojik olarak işiyle özdeşleşmesi”, “İşin, işgörenin benlik bilinci üzerinde etkisi”, “Toplumsallaşma sürecinin ilk zamanlarında, işe yönelik değer yönelimi” olarak ele alınmaktadır” (Celep, 2000: 140). Biz yine de öğretmenin neye adanmışlığı olduğunun önem olduğunu ve önemli değişiklikler yaratabileceğini tartışıyoruz. “Öğrencilere adanmışlık sıcak ve destekleyici bir ortam hazırlayabilir ve öğrencilerin okulu terk etme oranlarını

düşürebilir. Ama akademik başarılarına katkıda bulunmayabilir; fakat öğretmeye adanmışlık tam tersi bir etki yaratabilir (Firestone ve Pennell, 1993:491).”

Öğretmen,, öğrencinin tüm özelliklerini, ilgi, istek ve ihtiyaçlarını bilir, geldiği ailenin ve çevrenin sosyo kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Öğretmen, öğretme ve öğrenme süreçlerini plânlar, uygular ve yönetir. Öğrencilerin öğrenme sürecine etkin katılımını sağlar (MEB, 2006).

2.3.3.3.3. Öğretmenlik Mesleğine Adanma

Mesleğe adanma, iş görenin mesleğe yönelik tutumları olarak tanımlanabilmektedir. Dahası iş görenin mesleğinin gerektirdiği amaç ve değerlere uygun davranma istediği ve meslekî rollerini etkin olarak yerine getirme beklentisidir (Celep, 2000: 139). “Öğretmenler, bilgi taşıyıcı ve aktarıcı değil, bilgi kaynaklarına giden yolları gösterici, kolaylaştırıcı birer eğitim lideri olmalıdır. Okullarımızın bir örnek ve sınırlanmış yapıları buna uygun olarak değiştirilmeli; yalnızca yaptığını doğru yapan değil, doğru olanı yapan insanlar yetiştirilmelidir” (Başar, 1999: 12).

Başarılı okullarda öğretmenler hem mesleklerine hem de kurumlarına adanmışlardır. Bu adanmışlık yeniden yapılanmalarda itici güç, kaynak ve temel oluşturur. Grup çalışması ve adanmışlık arasındaki ilişki geliştirilip, adanmışlık iş performansı ve işten soğuma arasındaki ilişki incelenebilir (Allen ve Meyer, 1993).

Öğretmen, öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini değerlendirir. Öğrencilerin kendilerini ve diğer öğrencileri değerlendirmelerini sağlar. Ölçme sonuçlarını daha iyi bir öğretim için kullanır; sonuçları öğrenci, veli, yöneticiler ve öğretmenlerle paylaşır (MEB, 2006).

2.3.3.3.4. Çalışma Grubuna Adanma

Adanmışlık ile ilgili yapılan araştırmalar, odağı kuruma adanmışlıktan gruba adanmışlığa çevirmiştir ve çalışma grubunda yer alan bir öğretmenin gruba karşı kendini daha bağlı hissettiği vurgulanmıştır. Araştırmalar, grup çalışmalarının

öğretmenlerin gruba adanmışlığı konusunda anlamlı bir etkene sahip olduğunu göstermiştir. Grup çalışması davranışlarını yüksek düzeyde gösteren öğretmenler, yüksek düzeyde gruba adanmışlığı olan öğretmenler bazı alt testler (grup oryantasyonu, takım liderliği, destekleyici davranışlar) gruba adanmışlıkla doğrudan ilişkilidir.

“Öğretmenlerin birlikte çalıştığı diğer öğretmenlerle olan toplumsal ilişkilerinin değer ve amaçları çalışma grubuna adanmanın dayanaklarını oluşturmaktadır. Çalışma grubuna adanma, öğretmenlerin okuldaki diğer öğretmenlerle özdeşleşme ve bağlılık duygusunu yansıtmaktadır. Bununla birlikte, işgörenin kendisine referans grubu olarak seçtiği çalışma grubu, işgörenin rehberlik ve güvence gereksinimini doyurmakta ve örgütteki işgören tutumları etkişini sürdürmektedir. Bu açıdan öğretmenin, birlikte çalıştığı diğer öğretmenlerle birlikte olmaktan hoşlanması, en yakın dostlarının okuldaki bu öğretmenler olması öğretmenin çalışma grubuna adanmasını arttırmaktadır (Celep, 2000: 138-139).”

Sonuç olarak, okullarda yüksek düzeyde grup çalışması öğretmenlerin gruba adanmışlığını destekliyor ve artırıyor. Öğretmenlerden oluşan gruplar öğretmenlerin adanmışlığını güçlendirebilir. En çok, grup üyelerinin uygun grup çalışması becerilerine sahip olması gerekebilir. Okuldaki takım çalışmalarının başarısı öğretmenlerin becerilerini yeni rollerine ve kolektif etkinliklerde aldıkları sorumluluklara ne kadar adapte edilebildiklerine bağlıdır (Dee, Henkin, 2001: 30-34).