Tabloda görüleceği üzere öğretmenlerin farklı miktarlarda maaş aldığı anlaşılır. Bu şekilde II. Meşrutiyet döneminde açılan ana muallim mektebi veya darülmuallimat ana sınıfı, 1919 senesinde kapatılmıştı181. 1914-1915 eğitim yılında beş yıllık eğitim neticesinde bu okulda toplam 370 kişiye şehadetname verilmiştir182.
1.4. ÖĞRETMEN YETİŞTİREN DİĞER KURUMLAR
Askeri mekteplere muallim yetiştiren Menşe-i Muallimin eğitim tarihimizde öğretmen yetiştiren başka bir kurum olarak karşımıza çıkar. Bu mektep ile müzik öğretmeni yetiştiren Darülmuallimin-i Musiki’ye aşağıda kısaca değinilmiştir.
1.4.1. Menşe-i Muallimin
Osmanlı Devleti’nde sınırlı sayıdaki askeri okulların öğretmen ihtiyaçlarının önemli bir kısmı yabancı uzmanlarla karşılanmıştı183. Bunun yanında, öğretmenin yerinden yetiştirilmesi amacıyla, eğitim tarihimizde askeri okullara öğretmen sağlayan Menşe-i Muallimin isminde bir kurum bulunuyor idi.
Menşe-i Muallimin 1875 senesinde askeri okulların meslek dışı derslerini okutmak üzere açılan bir eğitim kurumudur. Topoğrafya, tarih, coğrafya, matematik, edebiyat, resim vb. branşlarda uzman öğretmenlerin yetiştirilmesi düşünülerek Harbiye Mektebi içinde açılmıştı184. Mekâtib-i Askeriye ve Daruşşafaka ders nazırı Süleyman Hüsnü Paşa, askeri mekteplerin asker hocalarından sivil muallim yetiştirmek üzere Menşe-i Muallimin’in açıldığını ifade etmişti. Bu okul idadi ve âli derecede idi ve programı askeri idadilerin aynısıydı. Beş sınıf üzere kurulan okulda, dördüncü sınıfı bitirenler beşinciye geçerken edebiyat ve fen diye iki şubeye ayrılırlardı. Mektepten çıkanlar öncelikle muallim muavinliği yapmaktaydılar ve okula ilk olarak 50 öğrenci kabul edilmişti185.
181 BOA., MF.ALY., 140-74, 1338.S.11. 182 Ergin, age., s.679. 183
Tayyip Duman, Türkiye’de Ortaöğretime Öğretmen Yetiştirme, MEB, İstanbul, 1991, s.13.
184
Kına, age, s.88.
185
Askeri mektepte okutulan dersler için menşe-i muallimin açılmasına karar verilmesinin ardından, mevcut bir mektebin dershanelerinden yararlanılması uygun görülmüştür.
Askeri mektepler ile umumi mekteplere ulum-ı tabiye ve riyaziye için ehliyetli muallimler yetiştirmek üzere bakanlık idaresinde ve darülfünun dairesinde bulunan darülmuallimin tahsisâtının bir miktarının bu okula ayrılması için, 29 Receb 1292 (31 Ağustos 1875) tarihinde irade kılınmıştır. Buradan çıkacak muallimlere 2.300 kuruş maaş verilmesi ve on beş sene muallimlik edenlere de 3.000-5.000 kuruş arası maaşlarla meclis-i maarif-i askeriye üyeliğine veya mekatib müdürlüğü gibi hizmetlere getirilmeleri, menşe-i muallimin ile ilgili olarak alınan hükümler arasındaydı. Menşe-i Muallimine, mekâtib-i idadiye-i askeriye’den gelip muallimlik yapmak isteyenler eğitim almışlardı186. Menşe’i Muallimin eğitim faaliyetlerine uzun süre devam edememiş ve 1877’de kapatılmıştı187. Okul hakkında arşivden ve diğer kaynaklardan elde edilen bilgiler bu şekilde olup, bu okul hakkında fazla bir kayıt bulunmamaktadır.
1.4.2. Darülmuallimin-i Mûsiki
Darülmuallimin Müdürü Satı Bey zamanında, çocuklara ve gençlere mahsus müzikler olmadığı görülerek, bestekârlara müracaat edilmek suretiyle Darülmuallimin-i Mûsiki açılmıştır188. Müzik, ilimlerin tasnifi sonrasında, eğitim tarihimizde riyazî bilimler grubunda yer almıştır. Medreselerin müfredatlarında da müzik dersi bulunmamaktaydı189. Darülmuallimin ve muallimat müfredatında da müzik derslerine yer verilmiştir. Dâr-ül-muallimin-i Mûsiki, Musiki Muallim Mektebi’nin temelini oluştursa gerektir. Fakat Musiki Muallim Mektebi’nin Ankara’da açıldığını göz önüne almak gerekmektedir.
186 BOA., MF.MKT, 40-24, 1293.C.26. 187 Akyüz, age., s.238. 188 Ergin, age., s.584. 189 İzgi, age., s.465.
Musiki Muallim Mektebi ortamektepler için, musiki eğitimi görmüş musiki muallimi yetiştirmek maksadıyla 1924-1925 senesinde Ankara’da Cebeci’de dört sınıf üzere açılmıştı190.
1.5. TAŞRA DARÜLMUALLİMİNLERİNİN KURULUŞU
İstanbul dışında Osmanlı Devleti’nde çeşitli vilayetlerde darülmualliminler eğitim vermişti. Bu darülmualliminlerin açılış tarihleri ile ilgili arşiv belgeleri ve çeşitli kaynak eserlerde bilgiler bulunmaktadır. Fakat Osmanlı Devleti’ndeki darülmualliminlerin toplam sayısını net olarak söylemek zordur. Ancak, belli bir senede eğitim veren öğretmen okullarının rakamı ifade edilebilir. Çünkü seneden seneye bu kurumların sayısı değişebilmekteydi. Bazı vilayet darülmualliminleri açılırken bazıları çeşitli nedenlerle kapanmıştı. Bazıları da mali sebeplerle belli bir süre tatil edilmekteydi.
Taşrada kurulan ilk darülmualliminler arasında Bosna, Girit ve Konya darülmualliminleri gelmektedir. Konuyla ilgili muhtelif eserlerde, taşrada ilk darülmualliminlerin kurulması konusunda, Bosna, Girit ve Konya birlikte ele alınmakta ve İstanbul dışında kurulan bu ilk darülmualliminlerin 1875’de açıldığına değinilmektedir191. Oysa, yaptığımız araştırmada Bosna Darülmuallimini 1870 senesinde açılmıştı ve darülmualliminlerin taşrada açılma süreci de 1870 senesinde başlamıştı. İstanbul’da kurulan Darülmuallimin-i Rüşdiye’den yaklaşık yirmi iki sene sonra Bosna Darülmuallimini eğitime başlamıştı. Böylece, Bosna Darülmuallimini ile İstanbul Darülmuallimin-i Sıbyan’ın açılış tarihi kıyas edildiği zaman arada iki sene gibi bir zaman farkı olduğu görülür. İstanbul Darülmuallimin-i Sıbyan 1868’de, Bosna Darülmuallimini 1870’de kurulmuştu. Dolayısıyla şöyle bir
190
Hasan Ali Yücel, Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1994, s.523.
191
Darülmualliminlerin taşrada kurulması meselesinde Yahya Akyüz’ün “Türk Eğitim Tarihi” adlı kitabında s.250’de “Taşrada ilkokul öğretmeni yetiştirilmesine 1875’lerden itibaren Bosna, Girit ve Konya’da girişilmiştir” ifadeleri yer alır. Faik Reşit Unat’ta “Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış” adlı eserinde aynı tarihleri verir ve s.33’te “…1875’de Bosna, Girit ve Konya’da açılanlardan başlayarak…” şeklinde konuya değinir. Bayram Kodaman, “Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi” isimli kitabında taşrada darülmuallimin kurulması ile ilgili olarak ilk teşebbüsün 1880’de Kosova Vilayeti’nin Priştine şehrinde gerçekleştiğine (s.150) yer verir. Cemil Öztürk’ün “Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar” adlı eserinde de ilk taşra darülmualliminlerinin Bosna, Girit ve Konya:’da 1874-1875 senelerinde açıldığı ifade edilir(s.15). Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür