Öğrencilerin Bilinçli Tüketicilik Kavramına ĠliĢkin Algıları

Bulguların bu bölümünde, araĢtırmanın sonunda öğrencilerle yapılan yapılandırılmıĢ görüĢmelerde yer verilen sorulara, öğrencilerin vermiĢ olduğu cevaplar değerlendirilmiĢtir. Bilinçli tüketici kavramına iliĢkin algıları tespit etmek amacıyla öğrencilere "Bilinçli tüketici deyince aklına ne geliyor?" sorusu yöneltilmiĢtir. GörüĢmelerde öğrencilerin vermiĢ oldukları cevaplar kodlanarak anlamlı hale getirilmiĢtir. Tablo 12‟de öğrencilerin bilinçli tüketici kavramına iliĢkin algıları yer almaktadır:

Tablo-12: Öğrencilerin Bilinçli Tüketici Kavramına ĠliĢkin Algıları

Verilen cevaplar f

Haklarını bilme ve kullanma 17

Ürün ambalajına dikkat etme 16

Ġhtiyaçlarına öncelik verme 10

Bütçeye uygun alıĢveriĢ yapma 9

Tasarruf etme 9

Ġsraftan kaçınma 5

Sağlıklı beslenme 4

FiĢ, fatura veya garanti belgesi alma 4

Yerli ürün tercih etme 2

Fiyat araĢtırması 2

Sosyal bilgiler 1

Ekonomi 1

Kaliteli mal 1

Tablo 12'de görüldüğü gibi öğrencilerin büyük çoğunluğu bilinçli tüketici denince aklına en fazla "haklarını bilme ve kullanma" (17) geldiğini belirtmiĢlerdir. Örneğin; Ö6, bilinçli tüketici kavramı hakkındaki düĢüncelerini: "Sorumluluk sahibi, haklarını bilen, Alo 174 ve Alo 175 tüketici hatlarını ne zaman arayacağını bilen kişi." olarak ifade etmiĢtir. Burada öğrenci, bilinçli tüketiciyi tüketici haklarını bilen ve gerektiğinde Ģikâyet etme hakkını kullanan kiĢi olarak görmektedir. 2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programında, "Bilinçli bir tüketici olarak haklarını kullanır." kazanımına yer verilmiĢ olması ve öğrencilerin de buna vurgu yapması öğrencilere

verilen bilinçli tüketicilik eğitiminin ve öğrenci cevaplarının programla örtüĢtüğünü göstermektedir. Bununla birlikte ilgili kazanım doğrultusunda yapılan etkinliklerin de bu sonuçların ortaya çıkmasında etkisi olmuĢtur. Bu etkiyi, "Yarı YapılandırılmıĢ Senaryo Tamamlama " etkinliğiyle açıklamak mümkündür. Öğrencilerin tüketici haklarını bilmesi ve kullanması çerçevesinde yapılan bu etkinliğin bir örneği aĢağıda yer almaktadır:

Fotoğraf-16: Yarı YapılandırılmıĢ Senaryo Tamamlama Örneği

Örnekte de görüldüğü üzere, öğrencinin çözüm önerisinde tüketici haklarının etkin kullanımı üzerinde durulmuĢtur. Bu durum, yapılan etkinlik ve öğretim programındaki ilgili kazanımın uyuĢtuğunu göstermektedir.

Öte yandan bu bölümde öğrencilerin bilinçli tüketiciyi sorumluluk sahibi olarak nitelendirmesi dikkat çekicidir. SBÖP'de bilinçli tüketicilik becerilerinin geliĢtirilmesi kapsamında sorumluluk değeri ve araĢtırma becerisine de yer verilmiĢtir. Bilinçli tüketiciyle sorumluluk değerini iliĢkilendiren Ö14: "...alışverişten sonra fiş, fatura veya garanti belgesi alan kişi." Ģeklinde görüĢ bildirmiĢtir. AraĢtırma becerisi ile bilinçli tüketiciyi iliĢkilendiren Ö23 ise bilinçli tüketiciyi "...fiyat araştırması yapan kişi." olarak açıklamıĢtır. Öğrencilerin de bu beceriye vurgu yapması öğrencilere verilen eğitimin programla uyuĢtuğu Ģeklinde değerlendirilebilir. AraĢtırma becerisi ile yakından iliĢkili olan fiyat araĢtırması konusunda, uygulama sürecinde "Piyasa AraĢtırması" adıyla bir etkinlik de tasarlanmıĢtır. Bu etkinlikte, öğrencilere piyasa araĢtırması formu üzerinde yer alan gıda ürünlerinin farklı satıĢ yerlerinde hangi fiyatlarla satıĢa sunulduğunu araĢtırmaları istenmiĢtir. Etkinlik kâğıdını dağıtmadan önce öğrencilere piyasa

araĢtırması ile ilgili bazı bilgiler verilmiĢtir. Piyasa araĢtırmasının, satın alınması düĢünülen ürün veya hizmetlerin fiyatlarının farklı yerlerden araĢtırılarak çeĢitli bakıĢ açılarıyla karĢılaĢtırmaların yapılması olduğu öğrencilere anlatılmıĢtır. Öğrencilerin satıĢ yerlerine bizzat giderek ya da genel ağ hizmetlerini kullanarak form üzerindeki ürünlerin fiyat araĢtırmalarını yapmalarının ardından etkinliğin sınıf ortamında değerlendirmesi aĢamasına geçilmiĢtir. Bu bağlamda piyasa araĢtırmasının nasıl yapıldığı, piyasa araĢtırması yapmanın faydalarının neler olduğu, aynı ürünün farklı satıĢ yerlerinde farklı fiyatlarda satıĢa sunulmasının neyi ifade ettiği üzerine sınıf ortamında öğrenci görüĢleri doğrultusunda çeĢitli değerlendirmelerde bulunulmuĢtur. AĢağıda etkinliğin bir örneği yer almaktadır:

Fotoğraf-17: Piyasa AraĢtırması Etkinliği Örneği

Video kayıtları incelendiğinde, öğrencilerin piyasa araĢtırmasını genel ağ (internet) üzerinden veya pazar, market, mağaza gibi satıĢ yerlerinden yaptıklarını anlattıkları görülmüĢtür. Yine video kayıtlarında, öğrencilerin piyasa araĢtırması yoluyla aynı ürünün çok daha uygun fiyata alınabileceği yönünde fikirler ifade

ettikleri tespit edilmiĢtir. Bu yönleriyle, piyasa araĢtırması etkinliğinin bilinçli tüketicilik özelliklerinin ve programda yer alan araĢtırma becerisinin öğrencilere kazandırılması açısından faydaları olmuĢtur.

Öte yandan öğrenci görüĢleri sadece programda yer verilen beceri ve değerlerle sınırlı kalmamıĢtır. Öğrenciler, 5. sınıf düzeyindeki ilgili öğrenme alanındaki beceriler arasında bulunmayan öz denetim, karar verme, finansal okuryazarlık becerilerinin yanı sıra tasarruf değerine de vurgu yapmıĢlardır. Örneğin Ö7: "Bir şeyi ihtiyacı kadar alan kişi." olarak bilinçli tüketiciyi algıladığını ifade etmiĢtir. Öğrencinin cevabı, öz denetim becerisi ile bilinçli tüketicilik kavramı arasında bağlantı kurulduğunu göstermektedir.

Öğrencilerin bilinçli tüketici algılarında haklarını bilme ve kullanma (17) cevabının ardından en fazla ifade ettikleri ikinci görüĢ, ürün ambalajına dikkat etme (16) olmuĢtur. Öğrenciler, bilinçli tüketiciyi ürün ambalajının açık olmamasına dikkat eden, ambalaj üzerindeki iĢaretlere, özelliklere ve yazılara bakan kiĢi olarak algılamaktadırlar. Örneğin Ö13, bu hususta: "Son kullanma tarihi, üretim tarihi ve TSE damgasına dikkat etme." cevabını vermiĢtir. Ayrıca öğrencilerin bilinçli tüketiciyi, satın alınan ürünün kalite standartlarına uygun olarak üretildiğini gösteren belge olan TSE damgasına dikkat eden kiĢi olarak görmesi, öğrencilerin güvenilir ürünleri tercih etmeye dikkat ettiklerini göstermektedir. Öğrencilerin TSE damgası üzerinde durmasında ise yapılan etkinliklerin katkısı olmuĢtur. Örneğin; "Logo ve Amblem ÇalıĢması" etkinliğinde TSE damgasına yer verilmiĢtir. Etkinliğin TSE damgası ile ilgili bölümü ve öğrenci cevaplarından örnekler, aĢağıdaki tabloda sunulmuĢtur:

Tablo-13: TSE Damgası Ġle Ġlgili Açıklamalardan Örnekler

Logo veya Amblem Öğrenci Alıntı

Ö18 Ürünün devletin koymuĢ olduğu kurallara _{uygun olarak üretildiğinin göstergesidir.} Ö11 Devletin kurallarına göre bir ürünün _{üretildiğini gösteren simge.}

Öğrenciler bilinçli tüketici kavramını hakları bilme ve kullanma, ürün ambalajına dikkat etme, ihtiyaçlarına öncelik verme, bütçeye uygun alıĢveriĢ yapma, tasarruf etme, israftan kaçınma ve sağlıklı beslenme gibi hususlar çerçevesinde açıklamıĢlardır. Alanyazında bilinçli tüketici kavramına iliĢkin çeĢitli tanımlar yapıldığı görülmektedir. Bu tanımlamalar bilinçli tüketicide olması gereken özellikler üzerinden yapıldığı için bu kavramın sınırlı bir tanımını yapmak zordur. Ancak öğrencilerin bilinçli tüketici algılarından hareketle bilinçli tüketiciyi; haklarını bilen ve kullanan, bütçesine uygun hareket eden, temel ihtiyaçlarına öncelik veren, ürün ambalajlarına dikkat eden, israftan kaçınan, fiyat araĢtırması yapan, kaliteli, güvenli, yerli ve sağlıklı ürünler tercih eden tasarruflu bir birey olarak tanımlamak mümkündür.

4.1.3. Öğrencilerin Kendilerini Bilinçli Bir Tüketici Olarak Algılama Durumları