Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken İç Yapı Özellikleri

Çocuklar için seçilen kitaplar sadece biçimsel özelliklerine göre değerlendirilmemeli, iç yapı özelliklerine de dikkat edilmelidir. Kitap biçimsel özellikleri ile çocuğa hitap ederken bu durumu iç yapı özellikleri ile desteklemek gerekmektedir. İçerikte çocuğa örnek olmayan karakterlerin yer alması, anlatılan konunun çocuğun dünyasına hitap etmemesi, yaşadığı toplumun kurallarına uymaması çocuk açısından bir karmaşa yaratacaktır. Araştırmalara göre çocukluk dönemi kişinin karakterinin oluştuğu dönemdir. Bu dönemde okunan kitaplar çocuğa ideal olanı, güzel ve gerçekliğe uygun biçimde anlatabilmesi gerekmektedir.

2.1.4.1 Konu

Konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya durum, mevzu, süje (WEB3). Konu çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarına uygun olarak eserde seçilmesi ve okuyucuya sunulması gerekmektedir. Çocuğun dünyasına hitap eden konular, çocuğun ilgisini çekecek ve çocukta kitabı okuma isteği uyandıracaktır. Konu okuyucu kitlesinin gelişim özelliklerinin değişmesine paralel olarak çeşitlenmektedir. Sever (2015: 119) ve Kıbrıs (2016: 41)’ya göre çocuk kitaplarında konular şu özellikler kapsamında ele alınmalıdır:

“1. Çocuk için yazılan kitaplarda; aile, yurt, ulus, doğa ve yaşama sevgisi, özverinin ve dayanışmanın önemi, kişiler arası davranışlarda hoşgörü ve sempati, doğruluğun, dürüstlüğün, yiğitliğin değeri, çalışkanlık ve görev duygusu gibi temalara yer verilmelidir.

2. Seçilen konular, çocukta duyuşsal, bilişsel ve devinişsel düzeyde oluşması istenen davranışları desteklemelidir.

3. Seçilen konular hem ulusal hem evrensel nitelikte kişilik kazanmaya yardımcı nitelikte olmalı, hitap edilen yaş kitlenin eğilimleri, ilgileri, cinsiyetleri göz önünde bulundurulmalıdır.

4. Konular, didaktik- öğretici bakış açısı kazandıran ve estetik yaşantılar sunmayı hedefleyen nitelikte olmalıdır.

5. Çocuklar okudukları kitaplarda kendi hayatlarından bir şeyler bulmalılar.

6. Korkutucu olmayan gerçeküstü olaylar çocukları heyecanlandırarak merak duygusu oluşturur ve kitap okumayı desteklemektedir.

7. Konular değişik edebiyat türleri içinde, yalın ve anlaşılır olandan karışığa, somut olandan soyut olana doğru bir sıra izleyerek işlenmelidir.”

15 2.1.4.2 İleti

Çocuk kitaplarında ileti, kitabın yazılmasına neden olan, yazarın okurla paylaşmak istediği, temel düşünce olarak ifade edilebilir (Güleryüz, 2006: 163). İleti, yazıyı yönlendiren temel öğedir ( Özdemir, 2011) . İster olay yazısı ister düşünce ister bildirme yazıları olsun bir ileti üzerine kaleme alınmaktadırlar. Yazar metni ile okuyucuya bir ders, bir düşünce vermek istemektedir. Metinlerin temel taşı iletidir. Metnin diğer ögeleri iletiyi destekleyecek yardımcı öge görevini üstlenmektedir.

2.1.4.3 Kahraman/ Karakter

Karakterler, düşünce, duygu ve eylemleriyle, sorunlara karsı geliştirdiği çözümlerle çocuğun çevresiyle olan ilişkilerini düzenlemede, tepkilerini bilinçlendirmede etkili bir özdeşim öğesi olur (Gönen vd., 2015: 726).

Sever (2015) karakter özelliklerini şöyle açıklıyor:

 Çocukların yeni yaşantılar kazanmalarına olanak sağlayan en temel ögelerden biri de karakter ve onların nitelikleridir. Çocuğun özdeşim kurabileceği, tasvir edilirken abartıya kaçınılmadan iyi geliştirilmiş olması gerekir.

 Çocukların eğlenme, keşfetme ve devinme gerçeği ile uzlaşan, bu gerçeğe uygun karakterlerle çocuğun karşısına çıkan kitapların çocuklar üzerinde kalıcı izler bırakarak yeni okuma eylemlerine kaynaklık etmektedir.

 Çevresinde görebileceği, izleyebileceği, sevdiği, korktuğu hayvanlar kahraman olarak eserde yer alabilir.

 Hayvanların ve nesnelerin insana özgü davranışlarda bulunması, düşle gerçeği iç içe yaşayan çocuklar için tanıdık bir dünyanın kapılarını aralar. Çocukların hayal dünyasına hitap eder.

 Okuyucu ile aynı yaşta seçilen kahraman, toplumsal gelişim özellikleri bakımından da çocuğa örnek teşkil etmektedir.”

2.1.4. 4 Çevre

Türkçe sözlükte (2019); çevre bir şeyin yakını, dolayı, etraf olarak tanımlanmıştır. Metinde geçen şehir, köy, kasaba, dağ, ova, çarşı, pazar vb. yerler çevre olarak tanımlanmaktadır. Çevre, hikayenin tamamlayıcı unsurlarındandır. Olaylar yaşandıkları yer ile okuyucunun hafızasında yer edinmekteler.

16

Türkçe sözlükte (2019), mekan ise ev, yurt, bulunulan yer diye daha dar tanımlanmıştır. Mekan ev, oda, mutfak vb. yerlerde geçen olayları içine almaktadır. Mekan, çevreye göre daha dar bir tanımlanmıştır.

Mekan ve çevre hikayede yer alan ana unsurlardandır. Anlatı metinlerinde olay ve çevre olaylarla bağdaştırılarak anlatılmaktadır. Bu metinlerde yer alan çevre ve mekan okuyucunun kendi hayatında karşılaşabileceği gerçek mekan ve çevreyle uyumlu olması gerekmektedir. Masallar dışında genelde gerçek çevre ve mekan kullanılmaktadır. Masaldaki yerler ise okuyucuda hayal gücünü desteklemede ve farklı dünyaların kapısını açmaktadır.

2.1.4.5 Dil ve Anlatım

Geleceğimizi şekillendirecek çocuklarımıza okuttuğumuz eserler, özensiz hazırlandığında millî ve manevî değerleriyle çatışan kitleler boy göstermektedir (Çolak, 2016: 65). Çocuklar, anadilinin anlatım olanaklarıyla kurgulanmış, düzeylerine uygun yazınsal özellik taşıyan kitapları okumaktan mutlu olurlar (Sever, 2015: 88).

Yazar eserinde dili açık, anlaşılır ve akıcı kullanmaya dikkat etmelidir. Çocuğun kelime hazinesini geliştireceği için eserde yeni kelimelere yer verilmelidir. Kısa cümleler kullanılmalıdır. Okuduğunu anlayan çocuk, okuma alışkanlığı kazanacaktır. Ninniler, türkü, tekerleme, mani, bilmece, halk şarkıları, çocuğun dil bilincinin oluşmasında, kültür oluşturmada da etkili ürünlerdir (Parlakyıldız, 2014: 238). Parlakyıldız şöyle devam etmektedir; bir dilin sözcükleri, deyimleri, söz kalıpları, dil estetiği, özdeyiş ve atasözleri halk edebiyatı ürünleri ile verilebilir.

Atasözleri ve deyimlerin anlaşılması ile çocukta duygusal ve etkileyici anlatıma dayalı beceriler artmaktadır. Deyimler çocukta soyut düşünmeyi desteklemektedir. Olaylara farklı açılardan bakmasına olanak sağlamaktadır. Atasözleri ile deneyimlerle oluştuğu çocuklara aktarılmalıdır. Çocuk, az sözle çok şey anlatarak dilin inceliklerinin zevkine varabilecektir.

Folklor doğası gereği muhtevasını gelecek nesillere aktarmakta ve bu aktarım vasıtasıyla da sahip olduğu bu muhtevayı hedef kitleye ulaştırarak yaşanılır kılarak

17

millet hayatının devamlılığına ve toplumsal düzenin sağlanmasına katkı sağlamaktadır (Çolak, 2016: 65). Çocuklar okudukları eserlerde; efsane, destan, şiir, bilmece, ikileme, tekerleme, türkü gibi halk edebiyatı ürünleri ile karşılaştıklarında kendi kültürlerini daha iyi tanıyabilmektedir. Bu dönemde okunan kitaplar çocuğun kişilik gelişimine etkisinin büyük olduğu göz önüne alınırsa toplumun yapısına uygun bireyler yetiştirmede halk edebiyatının bu ürünlerinin etkisi yadsınamayacaktır. Folklorik ürünlerin ve çocuk edebiyatının ortak amacı kültür aktarma, çocuklara seslenen eserlerde bir arada kullanarak amacını gerçekleştirebilmektedir.