Çocuğun Oyun Gelişiminde Sosyal Çevrenin Rolü

Oyun, aile, arkadaşlar, akrabalar, ortam, sınıf ve okul içerisindeki çevre ile sosyal bir bileşendir. Çocukta oyun davranışı doğumla birlikte başlar ve büyüdükçe yaşadığı ortama ve o ortamın kültürüne göre şekillenir. Çocuğun oyun davranışlarının ise sosyal çevresi tarafından kabul edilir olması gerekmektedir. Çevrenin kültürü çocuğun kazanması gereken, kaçınılmaz bir kimliktir (Saracho ve Spodek, 1998:116-117).

Oyun, bizim yaşam gücümüzü dengeleyici olmasının yanında, karmaşık yapısı nedeniyle, normal ve olması gereken arasındaki dengeyi üstümüzden atarak gerçeği alt üst etmemizi sağlar. Bu şekilde hem saçma hem de eğlenceli bir süreç ortaya çıkar. Çocuklar sürekli gelişen akran oyunlarında başkalarının farklı yaklaşımlarıyla sürekli karşı karşıya kalmaktadır. Bu nedenle Corsaro (2003) öğretmenlerin ve ebeveynlerin sosyal çevreleriyle sürekli bir uyum zorunluluğu içinde olan çocuklarına karşı yumuşak ve nazik bir çizgi izlemelerini ve onların kendi fikirlerini yetişkine gereksinim duymadan savunabilmelerini sağlamalarını önermiştir (Hoorn vd, 2007:128-130)

Çocuğun aile içinde olumlu etkileşimlerde bulunmasının yanında sosyal çevresinde de olumlu sosyal etkileşimlerde bulunmasının kaçınılmaz olduğu bilinmektedir. Ailenin çocuğa karşı yaklaşımı o ailenin sosyoekonomik durumu ile de çok yakından ilgilidir (Fein ve Rivkin, 1991:93). Howes (1987, 1992), meslektaşları ile yapmış olduğu bir çalışmada, ailelerin niteliklerini kontrol etmiş ve düşük gelirli çocukların gitmiş olduğu günlük bakım evlerindeki oyunlarında, yüksek gelirli çocukların gitmiş olduğu okullardaki oyunlardan daha fazla sosyal etkileşim problemi yaşandığını ispatlamışlarıdır (Saracho ve Spodek, 1998:120)

Çocuğun ailesinden sonra etkilendiği en geniş çember sosyal çevredir. Sosyal çevresi ne kadar düzgün ve olumlu davranışlara teşvik ediyorsa çocuk için o kadar yararlıdır. Çocuklar oyunları esnasında yaşadıkları, gördükleri her şeyi bir ayna misali yansıtırken aynı zamanda sosyal çevrelerini birebir göstermektedir. Çocukların en iyi rehberi ve örneği olan öğretmenler ve ebeveynler, çocukların oyun davranışına objektif

bir gözle baktıklarında çocukların çevrelerindeki olumlu ve olumsuz davranışlara nasıl da büründüklerini anlayabilirler. Çocuğa evde sunulan her türlü maddi ve manevi ortam, sosyal çevresinde gördüğü ve şahit olduğu şartlar ve okulda yaşadıklarını birleştirip özleştiren çocuk, oyunu esnasında bunları birebir dışa vurur Çocuğun olumlu bir kimlik gelişimi için oyun davranışlarında gözlemlenebilen davranışlardan yola çıkılarak çocukların eğitimleri için gerekli ortam düzenlemeleri yapılmalıdır (Saracho ve Spodek, 1998:123-125, Tyssen, 2003:598).

1.7. Problem

Çocuk için vazgeçilmez bir yaşama biçimi olan oyun davranışının çok çeşitli ve çok yönlü bir etkinlik olması oyuna getirilen tanım ve yaklaşımları da çeşitlendirmektedir. Hiç kuşku yok ki uzun zaman oyuna gereksiz ve önemsiz bir gözle bakılması ve onun yalnızca bir eğlence aracı olarak düşünülmesi, oyunun çocuk için vazgeçilemeyecek kadar önemli olduğunun hep göz ardı edilmesi, oyuna gereken önemin verilmesini geciktirmiş, bu nedenle de oyun çok geç dönemlerde bilimsel çalışmaların konusu olmuştur (Adıgüzel, 1993:28, Tyssen, 2003: 604-605).

Bebekler yaşamla ilk iletişimini oyun yolu ile kurar. Çocuklar, daha konuşmaya başlamadan önce ihtiyaçlarını anlatmak için kendine göre dil icat eder ve etrafındakilere bunu zorla kabul ettirir. Bütün bu faaliyetler arasında çocuk, kendi âlemini aramak ve bulmak için oyuna koşar. Eline geçen, çevresinde bulunan her şey oynayabileceği bir materyaldir. Neyle oynarsa oynasın oynadıklarına düş dünyasından bir şeyler katar, oyundan da düş dünyasına bir şeyler aktarır (Broström, 1998: 27-28).

Çocuğun oyunları, oyuncakları ve kendi arasında bir ilişki kurar. Kendisi oyuncu, oyun ise yaşamın somut bir parçası durumundadır. Oyun, çocuğun yaşam tarzıdır. Aynı zamanda da en doğal öğrenme aracıdır. Oyun ortamı ise, deney odasıdır. Öyle bir deney odası ki, çocuk bu odada kendi başına buyruk olarak sayısız denemelere girişir (Karadağ ve Çalışkan, 2008:33, Matterson, 1989:4).

Oyun, okul öncesi yaşlarda başlayan ve yetişkinliğe doğru gelişerek ilerleyen bir davranıştır. Çocuklar oyuna katılarak hem zevk alırlar hem de eğlenceli bir doyuma ulaşırlar (Thurston, 1998:1).

Oyun üzerinde inceleme yapan araştırmacılar, çocuğun duygu, düşünce ve gelişim düzeyini anlamanın en iyi yolunun onu oyun sırasında gözlemlemek olduğunu kabul etmektedirler. Çocuğun oynadığı oyun türleri, oyunda aldığı roller, bu rolleri yerine getirmesi sırasında sergilediği davranışların hepsi, tecrübeli bir eğitimci için onu tanıma konusunda en iyi ipuçlarıdır (Oktay, 1999:256, Tee, 2004:14,15, Vickerius, 2006:207- 208).

Çocukların oyuna katılımları birçok ünlü bilim adamı tarafından değerlendirilmiştir. Yapılan araştırmalar göstermiştir ki; okul öncesi dönemdeki oyuna katılım bireysel ve çevresel faktörlerin her ikisine de bağlıdır. Çocuğun serbest oyun oynadığı ortam ve bu ortamın zengin olmasının çocuğun oyununu etkilediği bilinmektedir. Gelişimlerini oyunla ilerleten ve gösteren normal çocukların oyuna katılmaları ve çevreleriyle uyumlu hareketler sergilemeleri gereklidir. Çocukların oyuna katılıp katılmadıklarını ve arkadaşlarına uyumlu tepkiler verip vermediklerini onların en yakınları gözlemleyebilmektedir.

Çocuklar doğdukları andan itibaren en yakınları olan ebeveynleri tarafından sürekli gözetim altında tutulurlar. Her ailenin sosyokültürel durumuna göre de çocukların oyunları ve oyun davranışları şekillenmeye başlar. Çocuğun ilk sosyal ortamlarından biri olan okul ortamında ise onu sürekli gözetim altında tutacak olan kişi ise o çocuğun öğretmenidir. Ebeveynler ve öğretmenler sürekli iletişim halinde olarak çocukla ilgili bilgi alışverişi yaparlar. Çocuğun gösterdiği olumlu ve olumsuz davranışları analiz ederek nedenlerini araştırırlar. Özellikle okul öncesi dönem için yapılan araştırmalarda çocuğun oyunu ile ilgili bilgiler çok değerli olan iki kaynaktan sağlanmaktadır. Bu şekilde çocuğun özellikle sosyal, duygusal, bilişsel, dil ve psikomotor gelişimlerinin durumu çok iyi şekilde anlaşılabilmektedir. Bu nedenledir ki, yetişkinliğin temelinin atıldığı okul öncesi dönemdeki oyun davranışı, önceden bazı tespitlerin yapılabilmesi için incelenmesi gereken bir konudur.